رویکرد تکاملی و مرحله‌ای

علیرضا باباخان

مدیرعامل صندوق پژوهش و فناوری کریمه استان قم

ارتباط دانشگاه و صنعت یکی از محوری‌ترین مسائل امروز جامعه ایرانی محسوب می‌شود؛ به‌خصوص با افزایش نرخ دانش‌آموختگان دانشگاهی و اهمیت اشتغال‌زایی برای ایشان، باید با نگاهی تحلیلی اقدام به راهکاراندیشی برای این مساله بزرگ اجتماعی کرد.

برای فهم بهتر چگونگی شکل‌گیری ارتباط بین دانشگاه و صنعت، باید به «نیاز» طرفین به این ارتباط پرداخته شود. تامین مالی بهتر دانشگاه‌ها، ایجاد شغل برای فارغ‌التحصیلان، برندسازی برای دانشگاه، شهرت یافتن استادان و پژوهشگران به‌دلیل کاربردی شدن نظریات علمی ایشان، شناسایی موضوعات مورد نیاز و کاربردی در سطح جامعه برای برآورده کردن حس مفید بودن پژوهشگران برای جامعه، ارتقا یافتن استادان، شناسایی بهتر مسائل دنیای اجرا و تلاش برای تئوری پردازی و تولید علم، استفاده از ظرفیت‌های سخت‌افزاری، مالی و نرم‌افزاری صنعت برای به بلوغ رساندن تحقیقات و فناوری‌ها ازجمله مهم‌ترین نیازهای دانشگاه به صنعت است. در طرف مقابل صنعت نیازهای کلیدی به دانشگاه دارد. استفاده از دانش و فناوری دانشگاه برای حل مسائل صنعت از قبیل ارتقای سطح بهره‌وری تجهیزات و ماشین‌آلات، ارتقای سطح توانمندی منابع انسانی، افزایش توان رقابت‌پذیری صنعت از طریق بهبود محصولات قبلی و خلق نمونه‌های جدید، تزریق روحیه و فرهنگ پژوهش و حل مساله به صنعت، آشنا شدن با تحولات جدید علم و فناوری، تامین منابع انسانی آینده سازمان از طریق انتقال تجربه به دانشجویان و فارغ‌التحصیلان جوان، استفاده از تجهیزات و آزمایشگاه‌های دانشگاه برای افزایش سطح استانداردهای تولید، برندسازی برای صنعت به‌عنوان یک صنعت دانش‌بنیان و استفاده‌کننده از دانش و فناوری، افزایش تعداد محققان غیررسمی سازمان برای فکر کردن و ایده‌پردازی برای حل مسائل صنعت در دانشگاه‌ها از جمله نیازهای کلیدی صنعت به دانشگاه است.

دانشگاه و صنعت برای حل مسائل خود، نیاز به همکاری با یکدیگر دارند؛ اما این سوال مطرح می‌شود که باوجود نیازمندی‌های زیاد طرفین به هم، چرا ارتباط موثری بین آنها برقرار نیست؟

برای پاسخ به این سوال، باید به چهار گزاره زیر دقت شود:

• شکست در ارتباط بین دانشگاه و صنعت، سابقه‌ای طولانی داشته و در کوتاه‌مدت، قابلیت حل شدن به‌طور کامل را ندارد.

• همکاری کامل دانشگاه و صنعت، نیازمند بلوغ مناسب هر دو طرف است.

• اتخاذ یک نگاه «تکاملی» و «مرحله‌ای» برای کاهش فاصله دانشگاه و صنعت و افزایش فهم مشترک طرفین از هم ضروری است.

• به‌دلیل وقوع شکست در ارتباط دانشگاه و صنعت در ایران، مداخله دولت در تقویت این ارتباط مورد نیاز جدی است.

براساس چهار گزاره فوق، می‌توان سه مرحله بلوغ برای ارتباط دانشگاه و صنعت تصویر کرد. سطح اول، مبتنی بر رابطه ضعیف است که سه راهکار ایجاد زمینه شناخت بیشتر، انتشارات علمی، تعامل غیررسمی و کنش‌های مشوق همچون ایجاد جایزه‌های ارتباط دانشگاه و صنعت در این مرحله برای توسعه روابط موثر است. سطح دوم که سطح روابط توسعه بیشتری یافته است، راهکارهایی چون جهت دهی به تحقیقات دانشگاهی، راه‌اندازی بازار ایده، کارآفرینی دانشگاه‌ها، تشویق اعضای هیات علمی به فعالیت‌های صنعتی، اصلاح نظام حکمرانی دانشگاه و اصلاح نظام تامین مالی دانشگاه می‌تواند مدنظر قرار گیرد. سطح سوم که نیازمند بلوغ بالاتری است با راهکارهایی همچون مشارکت تحقیقاتی، ارائه خدمات تحقیقاتی پیشرفته، ایجاد زیرساخت‌های مشترک متبلور می‌شود.

در واقع برای توسعه رابطه صنعت و دانشگاه باید در ابتدا جایگاه خود را بشناسیم. اگر در سطح بلوغ مرحله اول هستیم نمی‌توانیم انتظار ایجاد مراکز تحقیقاتی مشترک داشته باشیم. حتی اگر این مراکز ایجاد شود عمدتا با کارآیی پایین عمل کرده و موثر نخواهد بود. باید با درک جایگاه واقعی تعامل‌ها و درک این واقعیت که این اتفاق یک پروژه کوتاه‌مدت نیست، راهکارهای مناسب هر مرحله را به‌کار گیریم.