گذار از فئودالیسم به سرمایه‌داری
برایان هریس
فایننشال تایمز
اصلاحات کیم منجر به دستمزدهای بالاتر و شکل‌گیری سازمان‌های خصوصی شده است و موجب شده فشار بر دولت، ابزار تحریم‌ها سخت‌تر شود. مدتی پیش گروهی از خبرنگاران خارجی وارد پیونگ یانگ، پایتخت کره شمالی شدند تا شاهد رویدادی بزرگ و مهم باشند. تنش‌های شدید میان ایالات متحده آمریکا و کره شمالی این ترس را به وجود آورده بود که می‌تواند منجر به هدف گرفتن سرمایه‌های کره‌شمالی شود.
روزنامه‌نگاران وارد شده به این کشور، به جای روبه‌رو شدن با یک سایت موشک‌های بالستیک بین‌قاره‌ای با بلوار بزرگی روبه‌رو شدند که آسمانخراش‌هایی در آن قرار داشت.
برایان هریس
فایننشال تایمز
اصلاحات کیم منجر به دستمزدهای بالاتر و شکل‌گیری سازمان‌های خصوصی شده است و موجب شده فشار بر دولت، ابزار تحریم‌ها سخت‌تر شود. مدتی پیش گروهی از خبرنگاران خارجی وارد پیونگ یانگ، پایتخت کره شمالی شدند تا شاهد رویدادی بزرگ و مهم باشند. تنش‌های شدید میان ایالات متحده آمریکا و کره شمالی این ترس را به وجود آورده بود که می‌تواند منجر به هدف گرفتن سرمایه‌های کره‌شمالی شود.
روزنامه‌نگاران وارد شده به این کشور، به جای روبه‌رو شدن با یک سایت موشک‌های بالستیک بین‌قاره‌ای با بلوار بزرگی روبه‌رو شدند که آسمانخراش‌هایی در آن قرار داشت. مطبوعات جهان در ماه آوریل شاهد افتتاح خیابان «ریومیونگ» بودند که به سمبل توسعه اقتصادی کره شمالی بدل شده است. از زمان به قدرت رسیدن رهبر جدید کره شمالی، وی در کنار بسط سلاح‌های هسته‌ای، رشد اقتصادی را در دستور کار خود قرار داده است، سیاست دو لبه‌ای که به‌عنوان «خط بیونگ‌جین» شناخته می‌شود. نتیجه کار این بوده است که اصلاحات مبتنی بر بازار، به‌صورت تدریجی رخ داده است و منجر به رشد سریع سازمان‌های خصوصی و افزایش اندکی در استاندارد زندگی مردم این کشور شده است که پیش‌فرض‌های غربی، منابع اطلاعاتی، ساکنان پیشین این کشور و بازدیدهای تجاری را در مورد دولت استالینیستی این کشور به چالش می‌کشد.
سوکیل پارک از گروه «آزادی در کره شمالی» که هر ساله به مردمی که از این کشور فرار می‌کنند، کمک می‌کند، معتقد است: «کره شمالی از دولتی با اقتصاد سوسیالیستی تحت کنترل دولت به اقتصادی تبدیل شده است که مبتنی بر بازاری شدن است.» وی ادامه می‌دهد: «این کار ممکن است در عمل با دشواری‌هایی و به‌صورت کج‌دار و مریز همراه باشد.»
ایالات متحده آمریکا در تلاش است از طریق تحریم‌های جدید بر رژیم کره شمالی فشار وارد کند، فشاری که احتمالا پس از مرگ یک دانشجوی آمریکایی در کره شمالی که در این کشور زندانی شده بود، افزایش خواهد یافت. هر تحلیلی از اقتصاد کره شمالی باید با قدری احتیاط صورت گیرد. اطلاعات اقتصادی قابل اطمینان برای این کشور منزوی کمیاب است و برآوردها به‌طور گسترده‌ای متفاوت هستند. پیش‌بینی‌ها برای رشد تولید ناخالص داخلی این کشور در سال 2015 بین منفی یک درصد که از سوی بانک مرکزی کره جنوبی در سئول اعلام شده تا 9 درصد که از سوی موسسه تحقیقاتی هیوندای عنوان شده است، متغیرند. کنت بویدستون، تحلیلگر موسسه پترسون در امور اقتصاد بین‌الملل می‌گوید: «چالش‌های محاسبه دقیق تولید ناخالص داخلی کره شمالی بسیار است و اساسا از کمبود اطلاعات اقتصاد کلان معتبر ناشی می‌شود.»
اما برای برخی ناظران نشانه‌های تغییر واضح است. به‌طور مشخص دستمزدها افزایش یافته‌اند و طبقه ثروتمندی به‌عنوان «دانجو» در این کشور رشد کرده است. یک مقام رسمی سابق آمریکایی، با اشاره به استفاده فزاینده از اقلامی مانند پنل‌های خورشیدی و تهویه‌کننده‌های هوا که پیش‌تر کمتر مورد استفاده قرار می‌گرفتند، ذکر می‌کند: «وقتی به پیونگ‌یانگ می‌روید، تغییرات مشخص است. ترافیک وسایل نقلیه وجود دارد و این شهر چیزهایی دارد که قبلا هرگز نداشته است.»
می‌توان گفت اصلاحاتی که منجر به رشد موسسات خصوصی بالفعل در این کشور شده است، تقریبا به‌طور کامل غیررسمی به کار گرفته شده‌اند و توجه کمی نسبت به آنها در رسانه‌های دولتی شده است. آندری لانکوف، یک فرد آکادمیک مشهور که در سئول کار می‌کند و تجربه زندگی کردن در پیونگ‌یانگ را نیز دارد، می‌گوید رهبر کره شمالی نمی‌تواند میراث ایدئولوژیک پدر و پدربزرگش را که هر دو رهبرانی محسوب می‌شدند که بازار آزاد را تقبیح می‌کردند، به پرسش بگیرد، زیرا می‌ترسد با پرسش‌هایی مواجه شود که جایگاه خود وی را نیز مورد سوال قرار دهند. پروفسور لانکوف ادامه می‌دهد: «کیم جونگ اون تصمیم گرفته آنچه را که پدرش از آن می‌ترسید، انجام دهد. او شروع به معرفی عناصر مهم اقتصاد بازار کرده است. وی اساسا گفته است که اکنون کار برای تجارت خوب است، اما این امور به معنی سیاست آزادسازی نیست.» آقای کیم گام‌های اولیه را برای به کارگیری نوعی از مدل اقتصادی که در دهه‌های اخیر از سوی چین و ویتنام به کار گرفته شده و موجب ارتقای رشد از طریق انجام اصلاحات بازار در عین حفظ و نگهداری کنترل شدید سیاسی است، برداشته است.
آقای کیم اثرانگشت کمی از خود به‌جا گذاشته است. تحلیلگران معتقدند که او تا حدودی این کارها را با انجام ندادن کارهایی که منجر به تخریب ریشه‌های کسب و کارهای خصوصی شود، انجام داده است. همزمان، انتخاب مقامات ارشد برای کار در مناطق اقتصادی گویای آن است که آقای کیم گوشه چشمی به رشد نیز داشته است. مسوول افتتاح آسمانخراش‌ها در ماه آوریل پاک پونگ جو بود که در سال 2007 از عنوان نخست‌وزیری این کشور به دلیل فشار بر اصلاحات مبتنی بر بازار برکنار شد اما اکنون بر اقتصاد این کشور نظارت می‌کند.
لیم کانگ تائگ، یک پژوهشگر در موسسه اتحاد ملی برای کره، اشاره می‌کند که فعالیتهای بازاری درون محدوده کنترل دولتی رخ می‌دهند. وی اضافه می‌کند: «کیم جونگ اون به‌عنوان یک شخصیت عملگرا دیده می‌شود که تا حدودی فعالیتهای بازار را تحمل می‌کند و در جست‌وجوی آن است که زندگی مردم را بهتر کند.» در نتیجه ناظران کره شمالی مانند پروفسور لانکوف معتقدند بهبود معناداری در استانداردهای زندگی و وضعیت اقتصادی وجود دارد که بارزترین وجه آن در تعداد رو به رشد رستوران‌ها و بازارها دیده می‌شود. این بازارها که (هم رسمی و هم غیررسمی) با عنوان «جانگ مادانگ» شناخته می‌شوند، در سال‌های اخیر افزایش چشمگیری یافته‌اند و اکنون به‌طور فزاینده‌ای خرید کالاهای مصرفی را افزایش داده‌اند.
براساس پیمایش بیش از هزار نفری که از سوی موسسه توسعه کره که یک اندیشکده دولتی در سئول است، انجام گرفته، بیش از 85 درصد از اتباع کره شمالی در حال حاضر از این بازارها برای تهیه مواد غذایی استفاده می‌کنند و در مقابل، 6 درصد از افراد وابسته به جیره‌های دولتی هستند. به نظر می‌رسد دستمزدها نیز در سال‌های اخیر رشد نمایی پیدا کرده باشند. براساس گزارش‌های این موسسه، حقوق پرداختی در بخش رسمی دولتی بیش از 250 درصد در 10 سال گذشته افزایش داشته‌اند و به حدود 85 دلار (بیش از 75 هزار وون کره شمالی) در ماه رسیده‌اند، در حالی که دستمزدها در بخش مشاغل غیررسمی مانند موسسات خصوصی بیش از 1200 درصد افزایش داشته‌اند. بیونگ هو، رئیس سرویس اطلاعاتی کره‌جنوبی، پیش‌تر و در ابتدای سال جاری میلادی برآورد کرده بود که امسال 40 درصد از جمعیت کره شمالی درگیر برخی از فعالیت‌ها در سازمان‌های خصوصی هستند. دنیل تودور، یکی از نویسندگان «محرمانه کره شمالی» که کتابی در مورد پدیدار شدن سرمایه‌داری در این کشور است، می‌گوید: «اقتصاد کره شمالی اقتصادی غیرقانونی یا غیررسمی است.»
آقای تودور می‌گوید: «این موسسات غیررسمی عموما درون وزارتخانه‌های دولتی ایجاد می‌شوند که در آن افراد ثروتمند می‌توانند به مقامات رسمی رشوه دهند تا حق تاسیس یک شرکت را به دست بیاورند. با رها شدن از قید دولت، این شرکت‌ها نیازهای موسسه خود را دنبال خواهند کرد و30 درصد از درآمد آنها در هر ماه از طریق بخش دولتی برداشت می‌شود. این همانند یک نوع مالیات است.» آقای کیم علاوه بر تایید ضمنی بخش خصوصی اصلاحات گسترده‌تری را در مورد کشاورزی و صنعت به کار گرفته است، به مدیران اجازه بیشتری درخصوص مسوولیت و استقلالشان می‌دهد. آندری آبراهامیان از موسسه «چوسان اکسچنج» که با فراهم آوردن آموزش در زمینه کسب و کار و بازاریابی از کارآفرینان در کره شمالی حمایت می‌کند، معتقد است: «بزرگ‌ترین سوء‌تفاهمی که در مورد کره شمالی وجود دارد، این است که تمام آن به شکل دولتی اداره می‌شود. نوع زمامداری کیم به گونه‌‌ای است که با اقتصاد همکاری کند و این همکاری منجر به افزایش کیفیت زندگی و کالاهای مصرفی شده است.» آقای آبراهامیان که 29 بار از کره‌شمالی دیدن کرده، می‌گوید نشانه‌های آغازین از پدیدار شدن «کنگلومراهای» کره شمالی یا همان گروه‌های کسب و کاری که در کره‌جنوبی با عنوان «چائه‌بول» شناخته می‌شوند، وجود دارد.
وی با اشاره به مثال «ماسیکریونگ»، گروهی که یک تفریحگاه اسکی را اداره کرده، آب معدنی تولید می‌کند و تورهایی را برگزار می‌کند، ادامه می‌دهد: «نوعی از این شرکت‌ها در حال شکل‌گیری است که بی‌شباهت به آنچه در ژاپن یا کره‌جنوبی می‌بینید، نیست. بخش‌های خاصی وجود دارند که سود بیشتری فراهم می‌آورند و تقلا برای ورود به آن وجود دارد.» خط‌هوایی ملی «ایر کوریو» نیز یکی از معدود شرکت‌های تاکسی پیونگ‌یانگ را اداره می‌کند و اخیرا شروع به فروش گوشت قرقاول کنسرو شده نیز کرده است. پس از اینکه همسایه جنوبی این کشور بلافاصله بعد از جنگ کره پیشرفت کرد، اقتصاد کره‌شمالی در نیمه دوم قرن گذشته با مشکلاتی روبه‌رو شد و در نهایت با قحطی شدیدی مواجه شد که صدها هزار نفر را در میانه دهه 1990 میلادی به کشتن داد.
به‌رغم اینکه از آن زمان توسعه ریشه‌های سرمایه‌داری افزایش یافته است، هنوز هم موانعی وجود دارد که کوون گوهون، اقتصاددان، آن را «پتانسیل قدرتمند استفاده نشده» می‌داند که شامل نیروی کار فراوان و منابع طبیعی زیادی همانند زغال‌سنگ، اورانیوم و سنگ‌آهن می‌شود. حتی با ظهور نشانه‌های متوسطی از اصلاحات، اقتصاد با کمبود نیرو، فرسودگی تجهیزات و تحریم‌های تحمیل شده پس از آزمایش‌های هسته‌ای پیونگ‌یانگ، در حالت نه‌چندان خوبی باقی می‌ماند. به عقیده آقای پارک، محیط سرمایه‌گذاری توسط «غریزه قوی منزوی شدن» کره‌شمالی تحت‌فشار است. وی با اشاره به مثال بحران بیماری ابولا در سال 2014 و وقتی که پیونگ‌یانگ درهای خود را روی چند هزار نفر بازدید‌کننده معدود و به‌رغم عدم وجود بیماری در این منطقه بست، بیان می‌کند: «کدام نهاد بیشتر موجب تحریم کره‌شمالی شده است؟ دولت کره‌شمالی.» به گزارش خبرگزاری دولتی KCNA، در ماه مه امسال مقامات این کشور میزبان یک نمایشگاه تجاری بودند که با شرکت بیش از 230 شرکت از کشورهایی مانند اندونزی، ایتالیا و بلاروس برگزار شد. یک مقام رسمی اعلام کرد که این رویداد دوستی را افزایش داده و توسعه منطقه‌ای را ارتقا خواهد داد. اما سرمایه‌گذاران اطمینان کمی نسبت به وضعیت ثبات تجارت و فقدان قوانین دارند. تنها بیگانگانی که قادر به نقش ایفا کردن در محیط پرخطر کسب و کار در این کشور هستند، کره‌ای- چینی‌های اصیلی هستند که به زبان این کشور سخن گفته و شروط لازم ارتباطات را با سرزمین مادری خود داشته باشند.
کمبود سرمایه‌گذاری خارجی واقعی، احتمالا برای رژیم این کشور یک نقطه ضعف بوده که موجب ارتقای 24 منطقه اقتصادی ویژه در این کشور شده است. در ماه مارس، منطقه توسعه ویژه «مونت کومگانگ» اعلام کرد که درصدد جذب 20میلیون دلار سرمایه از موسسات خارجی است تا کشتی تفریحی کروز مجهز به کازینویی را فراهم کند که بین آب‌های جنوب‌شرقی آسیا، کره‌شمالی و روسیه جریان داشته باشد. به‌رغم انعطاف‌پذیری رسمی در مورد فعالیتهای مربوط به قمار که در کره‌شمالی در همه‌جا ممنوع است، هنوز مشخص نیست که آیا این الگو تغییر خواهد کرد یا خیر. پروفسور لانکوف می‌گوید: «در اقتصاد تازه پدیدار شده کره‌شمالی، تنها شکست مساله سرمایه‌گذاری خارجی است. خارجی‌ها به این کشور می‌آیند و کشف می‌کنند که آنها باید تمام زیرساخت‌ها را بسازند.» فقدان علاقه خارجی‌ها، کره‌شمالی را به چین که شریک تجاری اصلی و بلندمدت آنها است، وابسته می‌کند.
یک مقام رسمی سابق آمریکایی می‌گوید: «کره‌شمالی به درک این موضوع رسیده است که به واردات چینی وابسته هستند و همین امر پکن را دارای اهرم فشار بزرگی بر آنها می‌کند.» از زمانی که پیونگ‌یانگ برنامه سلاح هسته‌ای خود را شتاب داده است، رئیس‌جمهوری چین، شی‌جین‌پینگ از سوی رئیس‌جمهوری ایالات‌متحده‌آمریکا، دونالد ترامپ، تحت‌فشار قرار گرفته است تا تحریم‌های شدیدتری را بر آقای کیم اعمال کند.
در ماه فوریه سال‌جاری، چین واردات زغال‌سنگ از کره‌شمالی را ممنوع کرد، حرکتی که آقای کوون باور دارد می‌تواند به اقتصاد کره‌شمالی به اندازه یک میلیارد دلار در سال آسیب بزند. به هر حال، عده اندکی باور دارند که چین فشار کامل خود را بر کره‌شمالی وارد می‌کند. حتی دونالد ترامپ تلاش‌های آن را یک شکست خوانده است. وی پیش‌تر توییت کرده بود: «در حالی که من به‌شدت از تلاش‌های آقای شی‌جین‌پینگ و چین برای کمک به کره‌شمالی قدردانی می‌کنم، تاکنون کارکردی نداشته است. حداقل می‌دانم که چین تلاشش را کرده است!» این در شرایطی است که مقامات رسمی در پکن نیز تماس از سوی همتایان خود را در پیونگ‌یانگ انکار کرده‌اند. کره‌شمالی در رسانه دولتی خود با انتقاد نسبت به رفتار متحد خود پاسخ گفته است. آقای آبراهامیان می‌گوید: «آنها ناامید از این هستند که سرمایه‌گذارانی بیابند که اهل چین نیستند. در ذهن آنان، همه‌جا جز چین این‌چنین شده است.»
ارسال نظر