عبور از پیچ تاریخی

اکونومیکس آنلاین

اقتصاد در حال گذار (transition economy) تعبیری است در اقتصاد که به تغییر از نظام مرکزی برنامه محور به بازار آزاد اطلاق می‌شود. بعد از فروپاشی کمونیسم در اواخر ۱۹۸۰ که در شوروی سابق و کشورهای اقماری آن شامل لهستان، مجارستان، بلغارستان وغیره روی داد، این کشورها را به آغوش کاپیتالیسم انداخت و آنها را از برنامه‌ریزی مرکزی رویگردان کرد. هرچند که در کوتاه مدت مشکلات عدیده‌ای را تجربه کردند، ولی در بلندمدت توانستند در مسیر توسعه قرار گیرند. در این راه پر پیچ و خم مشکلات عدیده‌ای را تجربه کردند که برخی را اشاره خواهیم کرد.

افزایش بیکاری

تجربه مشترک اکثر کشورهای سابقا کمونیسم در دوره گذار، افزایش بیکاری در آنها بود. در دوره کمونیسم اکثر کارخانه‌ها و تولیدی‌ها جمعیتی بیش از آنچه نیاز بود به اشتغال می‌گماردند، در حالی که در دوره جدید، بهینه‌سازی هزینه نیروی کار برای ایجاد توان رقابتی، کارآفرینان را مجاب به تعدیل نیرو کرد. هرچند به جز دوره رکود ۹۲-۹۰ اقتصاد این کشورها با شرایط جدید همگام شد و توانست بیکاری را کاهش دهد.

رشد تورم

تجربه مشترک اکثر این کشورها، افزایش تورمی بود که به دلیل سرکوب قیمت‌ها توسط دولت به‌صورت مصنوعی پایین نگه داشته می‌شد. در شرایط جدید شرکت‌ها قیمت محصولاتشان را افزایش دادند؛ به‌نحوی که هزینه‌های واقعی تولید را منعکس می‌کرد. هرچند که ممکن بود برخی تولیدکنندگان به قصد کسب سود، قیمت‌های خود را بیشتر از حد معمول نیز افزایش دهند، با این وجود تورم سالانه بین سال‌های ۱۹۹۰ تا ۱۹۹۷ به‌صورت میانگین ۲۰ درصد شد، ولی پس از آن به نرخ‌های منطقی در کشورهای بازار آزاد نزدیک و نزدیک‌تر شد.

فقدان مهارت و کارآفرینی

اکثر کشورهای یاد‌شده از نبود کارآفرینان در جامعه خود در سال‌های اول رنج می‌برند که گذار را سخت می‌کند. همچنین تعداد کارگرهای کمی هستند که بتوانند احتیاجات بخش خصوصی در تولید را برآورده کنند.

فساد

گفته می‌شود که فساد طی سال‌های اولیه گذار در تعداد زیادی از کشورهای کمونیست گسترش یافته بود که این خود روند تغییرات را با کندی مواجه می‌کرد. محصولات، با کیفیتی نامناسب تولید می‌شدند و در بازارهای بدون نظارت و غیرقانونی به فروش می‌رسیدند، ضمن اینکه خلأ ناشی از نبود حکومت‌های کمونیستی توسط گروه‌های تبهکار و کلاهبردار عملا پر شد.

فقدان زیرساخت

از مهم‌ترین مشکلاتی که گذار را با دشواری مواجه می‌کرد، نبود سرمایه‌های واقعی نظیر تکنولوژی بود که برای افزایش کارآیی تولید ضروری است. بخشی از این مشکل به پایین بودن سرمایه‌گذاری خارجی(FDI) در این کشورها بازمی‌گشت و برخی به دلیل مشکلات تامین مالی، صنعت را از تکنولوژی روز دور نگه داشته بود. مشکلی که پس از پیوستن به بازار آزاد تا حدودی سریع مرتفع شد.

فقدان نظام قضایی قدرتمند

در دوره قبل از گذار به‌دلیل اعمال حاکمیت گسترده دولت در بخش‌های گسترده اقتصاد، قوانینی که در زمینه حقوق مالکیت، حقوق مشتری، روابط تجاری و غیره جامعیت داشته باشد تبیین نشده بود که این موضوع در سال‌های اولیه کشورها را دچار مشکلاتی کرده بود.

نابرابری

تغییر نظام اقتصادی از برنامه‌ریزی مرکزی به بازار آزاد و رقابتی، فضایی ایجاد کرد که گروهی به‌عنوان کارآفرین یا تاجر و غیره از این موقعیت استفاده کنند؛ در حالی که جمع کثیری از کارگران از تورم و بیکاری رنج می‌بردند.

عبور از پیچ تاریخی

عبور از پیچ تاریخی