ضیا ویسه
پولیتیکو

برگزاری رفراندوم‌ها در هر کشوری به معنی تثبیت و قطعیت هستند. آنها تنها دو گزینه را در رای‌دهی منظور می‌کنند و باید مشخص کرد که آیا اکثر رای‌دهندگان هرچند با اختلاف اندک با تغییرات پیشنهادی موافق هستند یا خیر. در مورد ترکیه به نظر می‌رسد این رفراندوم موجب پیش آمدن پرسش‌های بیشتری نسبت به پاسخ‌ها شده باشد. ظاهر امر این است که کشور تصمیمی گرفته و به تغییری در قانون اساسی رای داده است که قدرت رجب طیب اردوغان را گسترش خواهد داد. با این حال مخالفانی برای این تغییر وجود دارند. نتایج همه‌پرسی در ترکیه نتایجی را به همراه خواهد داشت که از مهم‌ترین آنها در صحنه سیاسی این کشور می‌توان به رسیدن اردوغان به خواسته‌اش برای اداره ترکیه اشاره کرد. اکنون وی به مدد اکثریتی با اختلاف اندک نسبت به مخالفان، برای سال‌ها در قدرت باقی خواهد ماند.

با وجود این وی قدرت مطلق را به دست نیاورده است. کسانی که به همه‌پرسی وی رای «آری» داده‌اند، تنها 25/ 1 میلیون نفر بیش از مخالفان بودند. این اختلاف آنقدر اندک است که هر گروهی از رای‌دهندگان، کسانی که رای نداده‌اند یا ترکیبی از آنها می‌تواند چنین تعادلی را مخدوش کند. این نتیجه گویای آن است که احزاب مخالف دولت ممکن است ضعیف باشند اما تقریبا نیمی از رای‌دهندگان در سراسر کشور به اردوغان اطمینان ندارند. یک نکته دیگر را می‌توان در این بین ذکر کرد. یک تغییر مهم که در این بین اتفاق افتاده است را می‌توان الگوی رای‌دهی در میان رای‌دهندگان شهری در ترکیه دانست: برای نخستین بار، اردوغان اکثریت را در 3 شهر عمده ترکیه از دست داده است. شهرهای استانبول، آنکارا پایتخت این کشور و شهر ساحلی ازمیر.

در حالی که ازمیر به‌عنوان یک شهر سکولار و حمایت‌کننده از حزب اصلی مخالف یعنی CHP (حزب جمهوری‌خواه خلق) در نظر گرفته می‌شود، اکثر رای‌دهندگان در شهرهای استانبول و آنکارا در گذشته از حزب عدالت و توسعه پشتیبانی کرده بودند. از دست رفتن استانبول برای اردوغان بسیار دردناک خواهد بود: او در دهه 1990 میلادی به‌عنوان شهردار این شهر مشغول به کار بود و دولت وی مقدار پول زیادی را به این کلان‌شهر تزریق کرده است تا پروژه‌های زیرساخت جاه‌طلبانه‌ای را که به‌عنوان نمادهای موفقیت حزب عدالت و توسعه محسوب می‌شدند، افزایش دهد. پدیدار شدن دوقطبی و تقسیم شدن جامعه ترکیه به شهری - روستایی، در کنار رای منفی استان‌های ساحلی یادآور انتخابات ریاست جمهوری ایالات متحده آمریکا و نتایج همه‌پرسی برگزیت هستند، با این حال در ترکیه تفاوت‌های دیگری نیز وجود دارد: کردها در جنوب شرقی جمعیت روستایی بزرگی دارند و کمتر توسعه‌یافته‌اند، با این حال در این همه‌پرسی رای منفی دادند و همگام با شهرهای بزرگ وچند استان کنار دریای سیاه که پیش‌تر حامی اردوغان بودند، حرکت کردند. به نظر می‌رسد جامعه ترکیه دچار چند شکاف شده است: سکولارها در برابر اسلام‌گرایان، لیبرال‌ها در برابر محافظه‌کاران، ملی‌گرایان ترک در برابر ملی‌گرایان کرد و این تقسیمات همچنان ادامه دارد. به این فهرست یک مورد دیگر را می‌توان اضافه کرد: رای «آری» در برابر رای «خیر». اکنون اردوغان باید تلاش کند در کشور فضای اتحاد را برقرار کند. این همه‌پرسی کشوری عمیقا دچار شکاف را نشان داد که رای‌دهندگان در اکثر شهرها با تغییرات مخالف بودند، در حالی که در مناطق روستایی که جمعیت بیشتر دغدغه‌های مذهبی و محافظه‌کارانه دارند به نفع آن تغییرات رای دادند.