وعده‌ها محقق می‌شوند؟

جی سولومون
وال استریت ژورنال

دونالد ترامپ به‌عنوان رئیس‌جمهوری موقعیت این را خواهد داشت که ایالات متحده را از توافق هسته‌ای با ایران بیرون بکشد، همان گونه که در طول کارزار خود این‌چنین عنوان کرده بود. به هر صورت، وظیفه دشوارتر ترامپ این است که سایر قدرت‌های جهانی را متقاعد کند که به وی ملحق شوند و توافقی را که به گفته باراک اوباما تهدید یک جنگ دیگر در خاورمیانه را تقلیل داده و مسیری برای کاهش تنش در منطقه گشوده است از بین ببرد. ترامپ در طول کارزار خود گفت که دولت اوباما مذاکره بدی کرده است. او مرتبا گفته است که توافق را پاره می‌کند و آن را دوباره مورد مذاکره قرار خواهد داد. وی به کمیته روابط عمومی آمریکا - اسرائیل (آیپک) گفته بود: «اولویت شماره اول من از بین بردن توافق فاجعه‌بار با ایران است.»

به رغم پاره‌ای مشکلات، توافق بین‌المللی همچنان قوی باقی مانده است و طرفین مذاکره یعنی کشورهای چین، روسیه، فرانسه، آلمان، بریتانیا و ایالات متحده آمریکا، قول داده‌اند از آن حمایت کنند. وزرای خارجه اتحادیه اروپا قرار است حمایت شدید خود از اجرای این توافق را مجددا تکرار کنند. توافق با ایران یک معاهده نیست، به‌طور رسمی امضا نشده و از سوی کنگره ایالات متحده آمریکا مورد تایید قرار نگرفته است. این توافق با موافقت شورای امنیت سازمان ملل متحد همراه بوده، اما تحت ضمانت‌هایی قرار ندارد که اعضای آن در صورت عدم تعهد به آن جریمه شوند. هر یک از هم‌پیمانان این توافق از جمله ایران، می‌توانند به پایبندی به آن پایان دهند که این کار به نوبه خود منجر می‌شود، ایران به شرایط قبلی خود پیش از زمان تحریم‌های بین‌المللی برگردد. مارک تونر سخنگوی وزارت کشور معتقد است: «این توافق تنها تا زمانی معتبر است که تمام طرف‌ها به آن پایبند باشند.»

بسیاری از بخش‌های توافق منجر به اثربخشی شده‌اند. به عنوان بخشی از توافق، ایران به میلیاردها دلار پولی که توسط غرب در طول سال‌های تحریم بلوکه شده بود، دسترسی پیدا کرده و به تجارت با سایر کشورها در زمینه‌هایی همچون حمل و نقل، هوانوردی و انرژی ادامه داده است. مزایای این توافق به حدی است که به گفته دیپلمات‌ها و متخصصان، ایران نمی‌تواند از آن پا پس بکشد.به نوبه خود، تهران بیشتر مخازن مربوط به اورانیوم غنی‌شده خود را انتقال داد و هزاران دستگاه سانتریفیوژ را غیرفعال کرد. تحریم‌های مربوط به برنامه هسته‌ای ایران تقریبا برچیده شده است، با وجود این قدرت‌های جهانی گفته‌اند که آنان به سرعت می‌توانند معیارهای تنبیهی را مجددا تحمیل کنند. به هر صورت، در مورد اینکه آیا کشورهای اروپایی و آسیایی نیز می‌خواهند به رژیم تحریم‌های سختگیرانه برگردند، حتی در صورتی که ایالات متحده تصمیم بگیرد از توافق خارج شود و تحریم‌های جدیدی وضع کند، پرسش‌هایی مطرح است.

تاثیر بیرون آمدن یکجانبه آمریکا می‌تواند محدود باشد، اگر قدرت‌های جهانی به همکاری خود با ایران ادامه بدهند. مقامات ایرانی که در جست‌وجوی کاهش بیشتر تحریم‌ها هستند، به دنبال برقراری و حفظ ارتباطات تجاری به‌ویژه با اروپا هستند. با این حال، بانک‌های اروپایی و آسیایی برای کاهش ارتباطات تحت فشار یا ریسک ناشی از بازگشت تحریم‌های آمریکا قرار دارند. از بین رفتن این توافق، بر اساس گفته‌های دیپلمات‌ها و متخصصان می‌تواند منجر به شتاب بخشیدن به برنامه هسته‌ای ایران شود و فشارها بر ایالات متحده یا اسرائیل را برای حمله به زیرساخت‌های هسته‌ای ایران تجدید کند که مشخص نیست رئیس‌جمهور ترامپ چه موضعی در این زمینه‌ها در زمامداری خود اتخاذ خواهد کرد. شکست توافق می‌تواند ترامپ را مستقیما وارد درگیری با متحد نزدیک تهران، رئیس‌جمهوری روسیه ولادیمیر پوتین کند، رهبری که به گفته ترامپ دوست دارد با وی بیشتر کار کند.

تاثیر ترامپ در خاورمیانه

اندرو تالبر، یک متخصص خاورمیانه در انستیتوی سیاست‌های خاور نزدیک در واشنگتن بحث می‌کند که چگونه نبرد با داعش، کار در جهت تثبیت وضعیت سوریه و عمل ترامپ به قول‌هایش در زمینه کار کردن با رئیس‌جمهوری روسیه، ولادیمیر پوتین، بر این منطقه اثر خواهد گذاشت. وی می‌گوید: «من نمی‌فهمم چگونه ترامپ می‌تواند به‌طور مستقیم توافق ایران را به چالش بکشد، اگر امیدوار است که با پوتین در مواردی همچون سوریه کار کند. برای این کار شما باید بتوانید این دو وضعیت را از هم تفکیک کنید، درحالی‌که این‌گونه نیستند.» ایران به گفته کاخ سفید به توافق پایبند بوده است. با وجود این تهران انباشتی از آب سنگین دارد که موضوعی اساسی برای بحث‌های مربوط به برنامه هسته‌ای این کشور است.دولت اوباما تاکید کرد که تهران به تعهداتش عمل کرده است تا به سرعت زمینه انتقال آب سنگین مازاد را به یک کشور سوم فراهم کند و نسبت به توافق پایبند باقی بماند. جمهوری‌خواهان می‌گویند که دولت ترامپ چنین امتیازاتی به ایران نخواهد داد.

سناتور تام کاتن از ایالت آرکانزاس معتقد است که «جای شگفتی نیست که ایران دوباره محدودیت‌های توافق هسته‌ای را بررسی کند تا ببیند چه چیزی می‌تواند از آن به دست آورد. در ماه ژانویه، رئیس جمهور ترامپ و مجلس جمهوری‌خواه سیاست جدیدی در قبال ایران در پیش خواهند گرفت.» دولت ترامپ می‌تواند به معضلاتی همچون انباشت آب سنگین و آزمایش‌های موشک‌های بالستیک اشاره کند تا دیگر کشورها را قانع کند که ایران به خوبی عمل نکرده است. برخی مشاوران ترامپ حتی پیشنهاد سخت‌تر کردن فشار آمریکا بر تعهدات ایران را داده‌اند که تهران را وادار کند، خودبه خود از توافق خارج شود. ایران از برقراری و وجود توافق سود زیادی برده و گله‌مند است که ایالات متحده به اندازه کافی برای کمک به بهره‌مندی از مزایای اقتصادی حاصل از توافق تلاش نکرده است.

تهران گفته است که ایالات متحده در برداشته شدن تحریم‌ها و تشویق سایر کشورها برای سرمایه‌گذاری در ایران کند عمل کرده است. سران ایران اعلام کرده‌اند که هر تحریم جدیدی بر ایران را نشانه نقض توافق هسته‌ای می‌دانند.محمدجواد ظریف گفته است که هر رئیس‌جمهوری در آمریکا باید واقعیات جهان امروز را درک کند و مهم‌ترین چیز این است که رئیس‌جمهور آینده آمریکا باید به توافق پایبند باشد. به هر حال، ترامپ و سایر جمهوری‌خواهان علاقه کمی نسبت به کمک به یکپارچگی مجدد ایران با اقتصاد جهانی نشان داده‌اند. در عوض آنان می‌خواهند تاثیر ایران بر منطقه را محدود کنند.