دکتر علی بهواد
دکترای اقتصاد

در حال حاضر اقتصاد کشورهای عضو اوپک حوزه خلیج فارس وابسته به نفت و فاقد شکوفایی کافی و همچنین فاقد امنیت برای سرمایه‌گذاری زیربنایی، به‌منظور درآمد‌های جایگزین نفت است و اختلاف در اهداف استراتژیک گروه عضو اوپک در منطقه مانع اساسی اجرای یک استراتژی نفتی مشترک می‌باشد.

اُدِپ (سازمان توسعه اقتصادی به کمک درآمدهای نفتی یا ODEP) با تدابیری که پیش‌بینی شده است، اقتصاد منطقه را سالم و فعال می‌سازد و به علت روابط ویژه بین رشته‌های کلیدی اقتصادی منطقه، جنگ بین اعضا را عملا غیرممکن کرده و با پیوند منافع سرنوشت این کشورها به یکدیگر، اهداف استراتژیک نفتی آنها را به‌هم نزدیک می‌سازد و شرایط لازم برای صلح و توسعه منطقه را فراهم می‌کند. مکانیزمی که برای تامین اعتبار اُدِپ پیشنهاد شده برخلاف مکانیسم مورد عمل در جامعه اقتصادی اروپا پیچیدگی ندارد و به‌طور جدی حل این مشکل را آسان می‌سازد. مکانیسم مذکور شبیه به سیستم برداشت از منبع است و به اُدِپ امکان می‌دهد که درصدی از تولید نفت کشورهای عضو را به خود اختصاص دهد و پس از فروش آن به‌وسیله بخش بازاریابی یا بازرگانی اوپک وجوه لازم را برای ایجاد صنایع منطقه‌ای به‌دست آورد البته کارآیی مطلوب این مکانیسم تا حد زیاد بسته به آن است که دبیرکل اوپک کارفرمایی و ریاست عالیه سازمان اُدِپ را به عهده بگیرد.

اجرای سیاست بازرگانی مشترک و تعرفه‌های گمرکی حمایتی و ترجیحی برای فرآورده‌های موسسات صنعتی تشکیل شده در مقیاس منطقه‌ای همراه با دورنمای توسعه این بازار، شرکت‌های بزرگ کشورهای صنعتی را که در تلاش بین‌المللی کردن فعالیت‌های خود هستند، بیش از پیش متمایل خواهد ساخت که برای دور زدن محدودیت‌های گمرکی و سهمیه‌ای، در داخل منطقه نیز استقرار یابند یا با موسسات صنعتی منطقه‌ای مشارکت کنند و به این ترتیب همکاری بین دو گروه اوپک در چارچوب سازمان اُدِپ می‌تواند با تلفیق سرمایه گروه اول، نیروی کار گروه دوم و تکنولوژی کشورهای توسعه‌یافته سه ضلعی توسعه‌ای، همانند آنچه که در کشورهای جنوب شرقی آسیا به‌وجود آمده در منطقه به‌وجود آورده به کمک همین مکانیزم توسعه، موسسات مالی سنگاپور و هنگ‌کنگ، نیروی کار مناطق جنوبی چین به‌ویژه منطقه فوژیان (Fugian) و تکنولوژی غربی و ژاپنی به‌هم پیوند خورده، کشورهای جنوب شرقی آسیا را در بالاترین رشد اقتصادی در جهان رسانده و به صنایع آنها به‌طور روزافزون در مقابل صنایع ژاپن قدرت رقابت بخشیده است.

همکاری بین کشورهای حوزه خلیج‌فارس در کادر اُدِپ و با تشکیل موسسات منطقه‌ای صنایع نظامی برای امنیت منطقه، جنبه حیاتی دارد زیرا تاسیس این صنایع مشترک به‌وسیله اعضا که تبلور اراده آن کشورها برای دفاع مشترک منطقه‌ای است، پیوند محکمی بین سیستم‌های دفاعی آنها ایجاد می‌کند و علاوه بر افزایش اشتغال، کمک به تعادل موازنه بازرگانی، بالا بردن سطح تکنولوژی و کاهش وابستگی به قدرت‌های بزرگ در زمینه تامین اسلحه، به صلح و آرامش در این قسمت از جهان کمک بسیار موثری می‌کند، محل استقرار صنایع منطقه‌ای با توجه به امکانات و امتیازات اعضا در زمینه عوامل تولید بین آنها توزیع می‌شود. ادغام صنایع مادر و صنایع کلیدی اعضا در موسسات منطقه‌ای، شریان‌های اقتصادی این کشورها را به هم پیوند می‌زند و این پیوند نمایانگر آن خواهد بود که جنگ بین اعضا در آینده نه تنها غیرمحتمل، بلکه از لحاظ امکانات عملی غیرممکن خواهد شد.

چنین همکاری با اتحاد و درهم‌تنیدگی اقتصادی منطقه صورت می‌گیرد و صلح و امنیت را که شرط حیاتی و اساسی توسعه مداوم اقتصادی آنهاست، فراهم می‌کند، اُدِپ برای توفیق در انجام رسالت خویش باید جای خود را در دل مردم باز کند و تاسیس آن به‌صورت آرمان ملی در منطقه درآید و در این راستا خیلی مفید خواهد بود اگر کشورهای منطقه به کمک رسانه‌های عمومی، کنفرانس‌ها، فیلم‌ها، جلسات بحث و مذاکره و تبادل‌نظر، اهداف اُدِپ، برنامه‌ها و فواید و مزایایی که اجرای آن دربردارد و نتایجی که نظیر این همکاری‌ها را در سایر مناطق جهان داشته است به اطلاع مردم برسانند تا آن سازمان پیوند خود را با اهالی منطقه تحکیم کند- یکی از اشتباهات رژیم گذشته در مورد سازمان همکاری منطقه‌ای «R.C.D» ایران، ترکیه و پاکستان آن بود که اهداف و فعالیت و فواید آن را برای عموم بیان نمی‌کرد و سازمان R.C.D بدون هیچ‌گونه توجیه منطقی تقریبا به‌صورت یک سازمان سری درآمده بود که از پروژه‌ها و فعالیت‌های آن کشورهای دیگر جهان اطلاع داشتند، ولی مردم کشور خودمان از آن بی‌خبر بودند، در صورتی که سازمان‌های همکاری و اقتصادی منطقه‌ای در جهان همواره تلاش دارند مردم را در جریان اهداف و فعالیت‌های خود قرار دهند، حتی آرا و نظرات آنها را در تصمیم‌گیری‌های خویش دخیل سازند؛

مثلا سازمان ASEAN که یک سازمان منطقه‌ای موفق در جنوب شرقی آسیاست، چندمنظوره است و فعالیت‌های آن طیف وسیعی از قلمروهای مختلف را دربرمی‌گیرد و علاوه بر همکاری منطقه‌ای، سیاسی و اقتصادی در سطح بالا در یک سلسله وسیعی از مشارکت‌های عمومی فعالیت‌ می‌کند و به این جهت ارزش و اهمیت خاصی در بین مردم پیدا کرده است. سازمان‌های همکاری منطقه بین ایران، ترکیه و پاکستان «اکو» و شورای همکاری خلیج فارس می‌توانند در داخل اُدِپ به هم پیوند یابند و از خواص مکمل اقتصادهای خود نسبت به هم استفاده کنند. در همکاری اقتصادی بین کشورهای حوزه خلیج‌فارس که عمدتا از کشورهای عربی تشکیل شده‌اند، ایران عامل تعادل و امنیت محسوب می‌شود. اُدِپ لازم است تمام کشورهای عضو اوپک این حوزه را دربرگیرد، عدم مشارکت هر یک از کشورهای عمده مانند ایران، عراق و عربستان سعودی خطری برای امنیت منطقه خواهد بود. نظر به اهمیت موضوع به‌طور خلاصه یادآوری می‌شود که اُدِپ 3 رسالت مهم به‌عهده خواهد داشت:

- تحول اقتصاد منطقه از یک اقتصاد تزریقی (متکی به درآمد نفت) به یک اقتصاد خودجوش و فعال

- برقراری صلح و امنیت در منطقه

- تهیه شرایط لازم برای اجرای یک استراتژی نفتی مشترک تکمیلی مبتنی‌بر ثبات بازار نفت، حفظ ذخایر نفتی و استفاده از آن برای توسعه اقتصادی منطقه‌، انجام هر یک از این سه رسالت مستلزم اجرای یک سلسله تدابیر خواهد بود؛ با ادغام موسسات اقتصادی دول عضو اوپک به‌ویژه دولت‌های عضو حوزه خلیج فارس در بخش‌های کلیدی اقتصاد، شرکت‌های عظیم منطقه‌ای به‌وجود می‌آید که با حذف محدودیت‌های کمی و تعرفه‌ای برای فرآورده‌های این شرکت‌ها در داخل منطقه، بازار وسیعی ایجاد می‌‌شود و شرایط لازم برای تولید در سطح و اشل وسیع Economy of scale که موجب کاهش هزینه تولید است فراهم می‌شود. با تاسیس مراکز وسیع تحقیق و توسعه منطقه‌ای، پیشرفت‌های علمی و تکنولوژیک بین اعضا مبادله می‌شود و از دوباره‌کاری‌های تحقیقاتی که موجب بالا رفتن هزینه تحقیق است، کاسته می‌شود و کارآیی بودجه تحقیقاتی و سطح تکنولوژی در منطقه بالا می‌رود. با ایجاد بازار یکپارچه و وسیع منطقه‌ای شرکت‌های عظیم بین‌المللی به همکاری با موسسات منطقه‌ای برای تولید مشترک تشویق می‌شوند و با برقراری لیسانس منطقه‌ای، شرکت‌های صاحب اختراع و نوآوری‌ها در ممالک پیشرفته به انتقال پیشرفت‌های علمی و فنی معتبر به شرکت‌های منطقه‌ای متمایل می‌شوند.

با اختصاص درصدی از درآمد نفت کشورهای عضو اوپک در منطقه‌، بودجه لازم برای اجرای پروژه‌های مشترک اقتصادی و تحقیقاتی منطقه در کادر اُدِپ فراهم می‌شود و محل‌های استقرار شرکت‌های منطقه‌ای با توجه به شرایط طبیعی و اقتصادی بین کشورهای عضو تقسیم می‌شود. به این ترتیب شرایط لازم برای تحرک و خودجوشی اقتصاد منطقه از طریق تولید با کیفیت بالا، هزینه نسبتا پایین و عرضه به قیمت قابل رقابت به‌وجود می‌آیند. با برقراری تقسیم کار در مقیاس منطقه‌ای به کمک ایجاد موسسات مشترک به‌خصوص در بخش‌های کلیدی، به‌حدی اقتصاد کشورهای عضو، مکمل هم می‌شوند که جنگ بین اعضا همان‌طور که در جامعه اقتصادی اروپا ملاحظه می‌شود عملا غیرممکن می‌شود و از این طریق رسالت دوم اُدِپ که برقراری صلح است تحقق پیدا می‌کند و هزینه‌های دفاعی کشورهای عضو به نفع هزینه‌های عمرانی و تحقیقاتی کاهش می‌یابد.

اشتراک منافع، سرنوشت‌ اعضا را به هم پیوند می‌دهد و توطئه‌های خارجی را برای تفرقه انداختن بین آنها به‌خصوص بین دو گروه کم‌جمعیت و پرجمعیت که هم‌اکنون نیز در جریان است، خنثی می‌سازد و زمینه را برای اجرای یک استراتژی مشترک نفتی که به‌رغم کوشش و تلاش‌های انجام شده تا حضور حقیقی آن فاصله است و سومین رسالت اُدِپ محسوب می‌شود، فراهم می‌کند. طرح پیشنهادی می‌تواند نابرابری‌های اقتصادی و جمعیتی دو گروه اوپک در منطقه را به خواص مکمل و واگرایی‌ها را به تفاهم و توافق تبدیل کند به حدی که قدرت‌های نظامی کشورهای پرجمعیت که به‌عنوان تهدیدی برای گروه کم‌جمعیت به حساب می‌آیند، از این پس ضامن استقلال و امنیت و وسیله دفاعی آنها به‌شمار روند. امید است این تحقیق به‌عنوان تلاش و پیامی برای صلح در منطقه تلقی شود.