تجربه بوئینگ و مک دانل داگلاس

فروغ منتقمی
عضو هیات علمی موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی

معاملات مربوط به ادغام‌‌ها بخش حائز اهمیتی از فعالیت‌های اقتصادی را تشکیل می‌دهد که بر بازارهای جهانی تاثیرگذار است. بنگاه‌ها برای دستیابی به اهدافی مانند دسترسی به مواد اولیه، فناوری، نوآوری و نیروی کار ارزان، استفاده از بازده مقیاس، دستیابی به هم‌افزایی، تولید و عرضه محصولات و خدمات جدید، توسعه فرصت‌های بازار در سایر مناطق و تقویت توان رقابت در بازار به ادغام‌های فرامرزی روی ‌می‌آورند. اما با توجه به ماهیت بازارها و عملکردهای آن‌ها، با وقوع ادغام‌های فرامرزی در کشورها و مناطق مختلف دنیا نگرانی‌هایی ایجاد می‌شود. زیرا با افزایش ادغام‌‌ها، تعداد بنگاه‌های رقیب در بازار کاهش می‌یابد و افزایش ادغام‌ها ممکن است تاثیری معکوس بر رقابت در بازار داشته باشد مانع ورود رقبای جدید به بازار شود یا به بنگاه‌ها، مصرف‌کنندگان و اقتصاد کشورها، آسیب‌هایی وارد آورد. بنابراین برای پیشگیری از آسیب‌های مزبور، در قوانین رقابت، ساز و کارهایی برای حمایت از رقابت و کنترل ادغام‌ها پیش‌بینی می‌شود تا با استفاده از آنها رقابت در بازار بهبود یابد و در موارد لزوم از آن حمایت ‌شود. از سوی دیگر، با ممنوع ساختن اقدامات یا رفتارهای ضد رقابتی و ادغام‌های مخل رقابت، از محدود شدن رقابت یا تخریب رقابت در بازار توسط بنگاه‌ها ممانعت شود.

با افزایش فزاینده‌ ادغام‌های فرامرزی، چالش‌هایی در زمینه نهایی شدن ادغام‌ها و موافقت دولت‌ها یا نهادهای درگیر در فرآیند پذیرش ادغام ایجاد شد و لزوم انجام اقدامات هماهنگ توسط نهادهای رقابت و سازمان‌های دست‌‌اندرکار در این ادغام‌ها مورد توجه قرار گرفت و مراجع ملی و منطقه‌ای با انعقاد موافقت‌نامه‌هایی به همکاری در زمینه حل و فصل اختلافات مربوط به رقابت و پذیرش ادغام‌ها پرداختند. اما در مواردی حتی پس از انعقاد موافقت‌نامه‌های مزبور، اختلاف نظرهایی در میان نهادهای مسوول حمایت از رقابت در پذیرش ادغام‌ها گزارش شده و بر اهمیت مشورت این نهادها با یکدیگر درباره ادغام‌ها افزوده است.

یکی از نمونه‌های ادغام‌های فرامرزی که با رویکرد متفاوت نهادهای رقابت مواجه شد، ادغام دوشرکت سازنده هواپیما (بوئینگ/ مک دانل داگلاس) است. کمیسیون تجارت فدرال ایالات متحده این ادغام را مجاز دانست. اما کمیسیون اروپا دیدگاه متفاوتی داشت و با این باور که ادغام مزبور موقعیت مسلط در بازار هواپیماهای بزرگ را تقویت می‌کند، در ادغام مداخله کرد. هر دو شرکت در ایالات متحده تاسیس شده‌اند و سهام آنها برای خرید و فروش به عموم عرضه می‌شد. شرکت بوئینگ علاوه بر تولید هواپیماهای تجاری در زمینه‌های مربوط به صنایع دفاعی و هوا فضای آمریکا، مانند تحقیق، توسعه، تولید و پشتیبانی از هواپیماهای نظامی و هلی‌کوپتر و سامانه‌های موشکی فعالیت می‌کرد. شرکت مک دانل داگلاس در حوزه‌های تولید هواپیماهای نظامی، موشک و سامانه‌های هوایی و الکترونیکی و هواپیماهای تجاری حضور داشت. کمیسیون اروپا پس از دریافت درخواست ادغام مزبور و بررسی اطلاعات مندرج در آن و همچنین مداقه در مندرجات موافقت‌نامه منعقد شده میان اتحادیه اروپایی و ایالات متحده آمریکا راجع به اجرای قوانین رقابت، منافع ملی این کشور، به‌خصوص منافع ایالات متحده آمریکا در یکپارچه کردن صنایع دفاعی خود را مورد توجه قرار داد.

سپس با ابلاغ ‌نامه‌ای به کمیسیون تجارت فدرال، نگرانی کمیسیون اروپا نسبت به حفظ رقابت در بازار برای هواپیماهای غیرنظامی بزرگ در آن را اعلام کرد. وزارتخانه‌های دفاع و دادگستری آمریکا نیز از جانب دولت این کشور نگرانی خود در زمینه موضوعاتی مانند ممنوع ساختن ادغام توسط اتحادیه اروپایی را اعلام و اظهار کردند، این ممنوعیت منافع دفاعی مهم کشورشان را به خطر می‌اندازد. سرانجام کمیسیون اروپا پس از پرداختن به موضوعات متعدد و با توجه به جنبه‌های اقتصادی، منافع ملی آمریکا، حفظ حقوق مشتریان، حمایت از رقابت در بازار اتحادیه اروپایی و میزان تاثیر ادغام مزبور بر این بازار، درباره تملک شرکت مک دانل داگلاس توسط بوئینگ تصمیم گرفت و عدم مخالفت خود با این ادغام را اعلام کرد. اما اظهار‌نظر کمیسیون اروپا راجع به ادغام مزبور پس از اخذ تعهداتی صریح از بوئینگ صورت گرفت تا با پایبندی این شرکت به آنها، از ایجاد موقعیت مسلط توسط بوئینگ در بازار اتحادیه اروپایی و ممانعت از رقابت در عرضه هواپیماهای بزرگ تجاری در این بازار جلوگیری شود.

یکی از تعهدات بوئینگ ارائه گزارشی تایید شده توسط یک ارزیاب مستقل به کمیسیون اروپا بود. گزارشی که عملکرد تجاری مک دانل داگلاس و نتایج اقدامات این شرکت را در برگیرد و برای اطلاع عموم منتشر شود. رویکردهای ذکر شده محدودیت‌های چارچوب‌های همکاری‌های موجود در زمینه ادغام را آشکار کرد و برای مشارکت دو طرف در تلاش برای بهبود ماهیت همکاری میان آنها یک گروه کاری مشترک تشکیل شد و پس از تهیه سندی شامل بهترین رویه‌های اجرایی توسط این گروه کاری، سازمان‌های اروپایی و ایالات متحده آن را پذیرفتند. به‌‌رغم تمرکز فزاینده بر همکاری بین‌المللی درباره ادغام‌ها، تا کنون اختلافات موجود در زمینه رسیدگی به درخواست‌های ادغام و اظهار نظر راجع به آنها از سوی سازمان‌های مسوول رقابت رفع نشده است و موانع و چالش‌هایی مانند محدودیت‌های به اشتراک‌گذاری اطلاعات محرمانه و مشکلات مربوط به تحقیق و تفحص در ادغام‌های فرامرزی کماکان وجود دارد.