تبیین حقوق رقابت

دکتر منصور عسگری
هیات علمی موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی

ادغام میان بنگاه‌ها از جمله موضوعات مهمی است که در قلمرو حقوق رقابت قرار دارد. این اقدامات از مصادیق همکاری میان بنگاه‌ها محسوب شده و معمولا موجب تقویت موقعیت حداقل یکی از آن‏ها در بازار می‌شود که در بعضی از متون از آن به نوعی از مشارکت‏های انتفاعی، (اقدامات تمرکز‌آفرین) تعبیر می‌شود. ادغام ماهیتی قراردادی دارد که باید برای حصول آن، لاجرم توافقاتی با انجام تشریفات قانونی حداقل بین دو بنگاه صورت گیرد. فرآیند ادغام‌ها به شدت تحت نظارت و بازرسی مقامات رقابتی هر کشور قرار دارند، به‌گونه‌ای که در بسیاری از قوانین کشورها، مقررات خاصی نیز در مورد آنها وضع شده ‏است. همچنین ادغام میان بنگاه‌ها از جمله موضوعات مهم مطرح در عصر جهانی شدن اقتصاد است که در این خصوص نظریات متفاوتی مطرح است.

به‌طور کلی ادغام و اکتساب بنگاه‌ها، به فرآیندهای مربوط به ترکیب و اتحاد بنگاه‌ها اطلاق می‌شود. این اقدامات به نوعی یک تصمیم استراتژیک بوده و به‏همین دلیل، در سطح بنگاه طبقه‌بندی می‌شوند و ذیل موضوع مدیریت مالی بنگاه و نیز مدیریت سرمایه‌گذاری قرار می‌گیرند. آثار ناشی از ادغام و اکتساب هم در سطح خرد بنگاه‌ها و هم در سطح اقتصاد کلان قابل بررسی است که بعضی مواقع نتایج مفید و مثبت و گاهی اوقات نیز نتایج مخربی برای بنگاه‌ها و کشور دارند. تصمیم‌گیری در مورد ادغام و اکتساب، از تصمیمات استراتژیک و بسیار حساس و تخصصی مدیران بنگاه‌ها تلقی می‌شود و عموما تصمیماتی بلندمدت و حرفه‌ای هستند. در سال‌های اخیر این اقدامات توانسته‌اند ارزش‌ها و البته زیان‌هایی را برای اقتصاد جهان و بسیاری از بنگاه‌ها به ارمغان آورند که خود محل بحث و منازعه بسیاری از نظریه‌پردازان و نیز موضوع مطالعات و تحقیقات تجربی بسیاری از محققان بوده است. در اقتصاد ایران نیز، از چند جهت موضوع ادغام بنگاه‌ها ضرورت دارد که می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

1- وجود بنگاه‌ها و کسب و کارهای کوچک در کشور، که در بسیاری از موارد قدرت رقابت با شرکت‌های خارجی را ندارند و توان تخصصی و تحقیقاتی آنها اندک است و در شرایط جهانی شدن و رقابت جهانی و بین‌المللی، بنگاه‌های ایرانی در این رقابت ناتوان خواهند بود.

2- نیاز به تجدید ساختار و تغییرات مدیریتی و افزایش کارآیی و بهره‌وری بنگاه‌ها در اقتصاد ایران.

3- ادغام کمک می‌کند که بنگاه‌ها در جریان توسعه و بلوغ و افول صنایع و محصولات خود بتوانند تغییر کنند، از صنعت خارج شوند یا سرمایه‌گذاری‌های خود را به بخش‌های جدید و در حال رشد سوق دهند.

4- ضرورت برای ادغام بنگاه‌های ایرانی و ایجاد بنگاه‌های بزرگ‌تر از جهت بهره‌مندی از مزیت‌های صرفه‌جویی در مقیاس نیز قابل توجه است.

اهداف ادغام بنگاه‏ها را می‏توان در اهداف اقتصادی، محیطی (اجتماعی و فرهنگی) و سازمانی تقسیم‌بندی کرد که در رویکرد دیگر می‏توان انگیزه‌های ادغام را به‌صورت زیر طبقه‏بندی کرد:

انگیزه‌های استراتژیک، مالی، مدیریتی، به‌دست آوردن سهامداران جدید، افزایش قابلیت‌ها، اهداف اقتصادی، ادغام عمودی، صرفه‌جویی در هزینه، رفتار عقلایی، افزایش قدرت خرید، ایجاد بازار سرمایه داخلی و گسترش سبد دارائی‌ها.