حضور گسترده کارگران خارجی بدون اجازه قانونی در بازار کار ایران سوالی است که هنوز برای آن پاسخی پیدا نشده است. برخی پیمانکاران و کارفرمایان، کارگران افغان را به کارگران ایرانی ترجیح می‌دهند، منافع استفاده از کارگران خارجی برای این کارفرمایان به اندازه‌ای است که حاضرند دردسرهای پنهان کردن کارگران غیرقانونی خود و پرداخت جریمه را تحمل کنند؛ اما استفاده از این کارگران غیرقانونی را کنار نگذارند. برخی کشورها به دلیل کمبود نیروی انسانی، شرایط آسانی را برای مهاجرت کارگران به کشور خود فراهم می‌کنند؛ اما بدون شک، کشور ما در زمره این کشورها نیست و در حال حاضر مقررات سختی برای صدور مجوز کار برای کارگران خارجی وجود دارد.

تجربه مبارزه با کارگران غیرقانونی

تا سال ۱۳۲۸ مقررات خاصی در مورد شرایط کار اتباع خارجی در ایران وجود نداشت و تنها مقررات مرتبطی که تصویب شده بود، به اعطای اقامت قانونی یا تقاضای تابعیت اکتسابی در ایران مربوط می‌شد. اما به‌طور کلی می‌توان گفت که در ابتدا، اتباع بیگانه برای کار کردن درون مرزهای ایران مشکل چندانی نداشتند. تنها محدودیت‌ آنها به مشاغلی مربوط می‌شد که منحصر به اتباع داخله یا در انحصار دولت یا مشمول امتیازات اعطایی دولت به اشخاص حقیقی و حقوقی باشد. اما به تدریج، حضور کارگران خارجی در برخی مشاغل خاص مجاز شمرده شد. در حال حاضر مقررات متعددی وضع شده است که بر استفاده از کارگران خارجی نظارت کند. اتباع بیگانه در ایران برای اشتغال باید دارای روادید ورود با حق کار مشخص و پروانه کار مطابق قوانین و آیین‏نامه‏های مربوط باشند. از نظر وزارت کار، کمبود متخصص ایرانی دارای‏ تحصیلات و تخصص مشابه، اطلاعات و تخصص کافی برای اشتغال به کار مورد نظر و آموزش‏ و جایگزینی بعدی افراد ایرانی از جمله شرایط صدور پروانه کار است.

در این میان اتباع بیگانه‏ای که‏ منحصرا در خدمت ماموریت‏های دیپلماتیک و کنسولی هستند با تایید وزارت خارجه، کارکنان‏ و کارشناسان سازمان ملل متحد و سازمان‏های وابسته به آنها با تایید وزارت امور خارجه، خبرنگاران خبرگزاری‏ها و مطبوعات خارجی به شرط معامله متقابل و تایید وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی از داشتن روادید ورود با حق کار مشخص و پروانه کار برخوردار هستند. در آخرین اقدام در این زمینه، ۳۳ نماینده مجلس طرحی را در زمینه ساماندهی اتباع بیگانه در ایران آماده و ارائه کرده‌اند. در این طرح آمده است: «یکی از دلایل کاهش اشتغال کارگران ایرانی، عدم ساماندهی اتباع بیگانه مجاز و غیرمجاز در کشور است که به دلیل مشخص نبودن یک نهاد واحد درخصوص حضور و اشتغال این اتباع در سطح کشور و عدم ساماندهی مناسب آنان توسط یک تشکل خاص، مشکلات فراوانی برای حقوق کارگران ایرانی به وجود آورده است. با وجود تاکید ماده (۱۲۱) قانون کار مبنی بر مجاز بودن اشتغال اتباع خارجی صرفا در مشاغلی که کارگر ایرانی وجود ندارد، متاسفانه هیچ‌گونه کار کارشناسی شده در این زمینه انجام نشده است. بنابراین به منظور ساماندهی حضور اتباع بیگانه در کشور و ساماندهی مشاغل مورد نیاز به حضور اتباع خارجی در سطح کشور طرح زیر پیشنهاد شده است.

اهداف طرح

۱- اشتغال اتباع بیگانه صرفا در مواردی که کارگر ایرانی در آن مشاغل وجود نداشته باشد.

۲- ساماندهی مشاغل مورد نیاز اتباع بیگانه و اشتغال اتباع صرفا در همان مشاغل در طول دوره اعتبار کارت اشتغال.

۳- حفظ حقوق قانونی اتباع از قبیل حقوق، مزایا و تامین اجتماعی، حوادث کار و درمان و سایر خدماتی که در قانون به آن اشاره شده است.

۴- صیانت از اشتغال کارگران ایرانی و عدم حضور اتباع در مشاغلی که کارگر ایرانی در آن شغل وجود دارد.

مجازات استفاده از کارگران بیگانه بدون مجوز

استخدام اتباع بیگانه‏ بدون مجوز قانونی ممنوع است و کارفرمایان کارگاه‏هایی که اتباع خارجی بدون پروانه کار را به‏ استخدام درآورند بابت اشتغال غیرمجاز هر کارگر خارجی معادل ۱۰ برابر حداقل دستمزد روزانه‏ جریمه می‏شوند. کارفرمایان همچنین پس از ابلاغ برگ‏ جریمه نسبت به اشتغال اتباع بیگانه فاقد پروانه باید با آنان تسویه‏حساب و آنان را اخراج‏ کنند. کارفرمایان خاطی با توجه به شرایط و امکانات و مراتب جرم به مجازات حبس از ۹۱ روز تا ۱۸۰ روز محکوم خواهند شد. وزارت کار نیز ضمن اعلام مراتب به مراجع قضایی می‏تواند در صورت تخلف اتباع بیگانه، تقاضای اخراج یا ممنوعیت ورود آنان به کشور را درخواست کند. چرا در صورت استفاده از کارگران خارجی و غیر مجاز باز هم کارفرمایان از این نیروی کار استفاده می‌کنند؟ قانون مجلس تا چه اندازه راهگشای نرخ بالای بیکاری در کشور است؟ کارشناسان معتقدند که این طرح دردی از بیماری بیکاری در کشور درمان نمی‌کند و مشکل اساسی نرخ پایین اشتغال وجود اتباع خارجی در بازار کار کشور نیست. پرونده امروز باشگاه اقتصاددانان به بررسی طرح مجلس و همچنین تاثیر حضور اتباع خارجی در بازار کار کشور می‌پردازد.