بررسی تطبیقی دوره‌های تخصصی بورس

حسین شهبازی
کارشناس بازار سرمایه

بازار سرمایه همواره پیچیدگی‌های منحصر به فردی دارد که باعث هراس سرمایه‌گذاران غیر حرفه‌ای از ورود به این بازار می‌شود. راه‌حل مناسب برای کاهش ریسک سرمایه‌گذاران غیر حرفه‌ای استفاده از نهاد‌های مالی واسطی است که با به‌کارگیری نیروی انسانی متخصص و آگاه مسیری مطمئن برای ورود سرمایه افراد غیرحرفه‌ای به بازار سرمایه می‌گشاید. از همین رو تعریف مدارک حرفه‌ای با هدف ارزیابی توانمندی افراد فعال در نهادهای مالی به موضوعی کلیدی و فراگیر در بازارهای سرمایه در سطح جهان تبدیل شده است.

حسین شهبازی
کارشناس بازار سرمایه

بازار سرمایه همواره پیچیدگی‌های منحصر به فردی دارد که باعث هراس سرمایه‌گذاران غیر حرفه‌ای از ورود به این بازار می‌شود. راه‌حل مناسب برای کاهش ریسک سرمایه‌گذاران غیر حرفه‌ای استفاده از نهاد‌های مالی واسطی است که با به‌کارگیری نیروی انسانی متخصص و آگاه مسیری مطمئن برای ورود سرمایه افراد غیرحرفه‌ای به بازار سرمایه می‌گشاید. از همین رو تعریف مدارک حرفه‌ای با هدف ارزیابی توانمندی افراد فعال در نهادهای مالی به موضوعی کلیدی و فراگیر در بازارهای سرمایه در سطح جهان تبدیل شده است. در ایران نیز آزمون‌های حرفه‌ای از سال ۱۳۸۲ برگزار می‌شود. با توجه به نیازمندی بخش‌های مختلف بازار سرمایه به تخصص افراد دارای مدارک حرفه ای، همچنین استقبال روزافزون داوطلبان، ساختار این آزمون‌ها در سال‌های اخیر تغییرات اساسی کرده و با الگوبرداری از آزمون‌های حرفه‌ای مانند:CFA و CIIA در ۷ آزمون تجمیع شده است.

هم اکنون طبق قانون بازار اوراق بهادار، تصدی برخی سمت‌ها و اعطای مجوز برخی از فعالیت‌ها به صندوق‌های سرمایه‌گذاری، سبدگردان‌ها، صندوق‌های بازنشستگی، شرکت‌های هلدینگ، شرکت‌های تامین سرمایه، موسسات رتبه بندی و... منوط به داشتن گواهینامه‌های حرفه‌ای بازار یا استخدام تعداد کافی از دارندگان این گواهینامه‌ها خواهد بود. گواهینامه‌های حرفه‌ای بازار سرمایه ایران شامل ۷ گواهینامه است. این گواهینامه‌ها عبارتند از: اصول بازار سرمایه، معامله‌گری بازار سرمایه، کارشناس عرضه و پذیرش، مدیریت نهادهای بازار سرمایه، تحلیلگری بازار سرمایه، مدیریت سبد اوراق بهادار و ارزشیابی اوراق بهادار. در کشورهای مختلف این آزمون‌ها با توجه به گستردگی بازار سرمایه و تنوع ابزارهای مالی از نظر محتوا و عنوان دوره‌ها متفاوت است. به‌عنوان مثال در کشور اندونزی این دوره‌ها در سه سطح برگزار می‌شود. در سطح مقدماتی اصول بازار سرمایه، در سطح دوم تحلیل تکنیکال، بنیادی و شبیه‌سازی معاملات و در سطح سوم اوراق و ابزارهای مشتقه مورد آزمون قرار می‌گیرد.

در کشور هند گواهیNCMP به‌عنوان گواهی حرفه‌ای بازار در ۵ سطح ارائه می‌شود؛ اما سازوکار در این کشور متفاوت است. در کشور هند تمام مباحث مربوط به دانش مالی، ابزار‌های مشتقه و بازار‌های مختلف در ۲۹ عنوان قرار گرفته است، افراد با توجه به نوع فعالیتشان دوره‌های مربوط را آزمون می‌دهند و با گذراندن سه چهار عنوان NCMP رتبه ۱ و با گذراندن ۱۱ عنوان یا بیشتر NCMP رتبه ۵ دریافت می‌کنند. در کشور ژاپن این نوع آزمون‌ها در دو سطح انجام می‌شود که بالطبع گستردگی و درصد پاسخگویی به مطالب بالا است. ژاپن و آمریکا برای هماهنگی بیشتر کد آزمون مشترک (Series ۴۷) را تهیه کرده که تحت پشتیبانی FINRA است. این نسخه در واقع نسخه کوچک‌تر از Series ۷ برای اوراق بهادار ژاپنی است. در ایالات متحده نیز آزمون‌های بازار سرمایه توسط سه نهاد سازمان تنظیم مقررات صنعت مالی آمریکاi(U.S. Financial Industry) Regulatory Authority FINRA و انجمن مدیران اوراق بهادار آمریکای شمالی -North American -Securities Administrators Association NASAA) و انجمن ملی آتی(National Futures Association (NFA)i) برگزار می‌شود.

آزمون‌های برگزار‌شده توسط FINRA در دو سطح ثبت نام اصلی و ثبت‌نام نمایندگی برگزار می‌شود. با توجه با گستردگی و پیچیدگی بازار آمریکا تنوع آزمون‌ها بسیار بالا و بیشتر از هر کشوری است. در ذیل به برخی از دوره‌های سازمان تنظیم مقررات صنعت مالی آمریکا می‌پردازیم.

آزمون Series ۷: اشخاص برای ورود به صنعت مالی و فروش اوراق بهادار باید این آزمون را طی کنند. این آزمون به‌عنوان آزمون عمومی نمایندگی اوراق بهادار (General Securities Representative Examination) نیز شناخته می‌شود. اشخاص بعد از گذراندن این آزمون واجد شرایط برای ثبت نام و خرید و فروش همه انواع اوراق بهادار اعم از اوراق شرکتی، اوراق صندوق شهرداری ها، آپشن و غیره هستند.

آزمون Series ۲۴: آزمون جامع عمومی اوراق بهادار (General Securities Principal Exam) توسط FINRA پشتیبانی می‌شود و اشخاص را در مورد فعالیت‌های شعبه‌ای چون:اوراق شرکتی، REITs، سرمایه‌گذاری و... ارزیابی می‌کند.

آزمون ۹ Series: آزمون عمومی نظارت بر فروش اوراق بهادار و آپشن (General Securities Sales Supervisor Exam - (Options به منظور نظارت جامع بر فعالیت‌های فروش در شرکت ها، شهرداری‌ها، آپشن اوراق بهادار و محصولات شرکت‌های سرمایه‌گذاری طراحی شده است. مدیران فروش شعب، مناطق و کشور از مخاطبان خاص این دوره هستند.

آزمون series ۳: آزمون مبادلات ملی (National Exchange Exam) به نمایندگان اجازه فروش قرارداد آتی کالا (commodity) به‌عنوان پرریسک‌ترین سرمایه‌گذاری عمومی را می‌دهد. در بین کشورهای آسیایی، مالزی به واسطه بازار مالی متنوع و با الگو گرفتن از سیستم آزمون‌های آمریکا، بیشترین تنوع را داراست. در منطقه یورو The European Federation of Financial Analysts Societies (EFFAS)i آزمون‌های حرفه ایCertified European Financial Analyst diploma (CEFA)i را تدوین می‌کند. این آزمون از نظر محتوا به آزمون CIIA نزدیک است. البته در منطقه یورو کشور‌هایی نظیر انگلستان، سوئد، فنلاند و ایرلند آزمون‌های داخلی که پذیرش ناحیه یورو را دارد، تدوین کرده‌اند. آزمون CFA یا Chartered Financial Analyst (تحلیلگر مالی خبره) قوی‌ترین آزمون برای فعالان حرفه‌ای بازار سرمایه، در حیطه مدیریت مالی و سرمایه‌گذاری است. این آزمون در سه سطح برگزار می‌شود که آزمون سطح اول آن سالی ۲ بار و سطوح بعدی ۱ بار در سال برگزار می‌شود. از آنجا که مدرک CFA یکی از مهم‌ترین و معتبرترین مدارک در حوزه تحلیلگری بازار سرمایه است و شخص دارنده این مدرک به‌عنوان یک خبره در این حوزه شناخته می‌شود، این آزمون اخیرا با اقبال زیادی از سوی فعالان و دانش‌آموختگان نخبه حوزه مالی و سرمایه‌گذاری روبه‌رو شده است به‌طوری که بسیاری از دانشگاه‌های معتبر جهان، رشته‌های خود را در زمینه مدیریت مالی و سرمایه‌گذاری منطبق با سرفصل‌های موسسه CFA تدوین و به تصویب این موسسه می‌رسانند. محتوای آزمون حرفه‌ای بسیاری از کشور‌ها با CFA مطابقت دارد و تفاوت آنها عمدتا در قوانین است.

محتوای آزمون CFA

محتوی هر ۳ سطح از نظر موضوع یکسان اما از نظر مطالب ارائه شده متفاوت است. CFAسطح اول سعی می‌کند در افراد دانش و قدرت درک نسبت به ابزارهای مالی را ایجاد کند، از همین رو دارندگان سطح یک این مدرک در کشورمان می‌توانند پس از گذراندن مباحث مربوط به مقررات اصول بازار سرمایه، این گواهینامه را کسب کنند. CFAسطح دوم سعی می‌کند که با آموختن کاربرد ابزاره‌های مالی و ایجاد قدرت تجزیه تحلیل در افراد، آنها را برای ارزش‌گذاری دارایی‌ها آموزش دهد، CFA سطح سوم سعی می‌کند که با ترکیب و ارزیابی گزینه‌های سرمایه‌گذاری، افراد را برای مدیریت سبد سرمایه‌گذاری آماده کند از همین رو دارندگان دوم و سوم این مدرک در کشورمان می‌توانند پس از گذراندن مباحث مربوط به مقررات، گواهینامه مدیریت سبد اوراق بهادار و تحلیلگری بازار سرمایه و ارزشیابی اوراق بهادار را دریافت کنند. افرادی که سه سطح آزمون CFA را با موفقیت گذرانده‌اند و سوابق کاری مربوطه را ارائه داده‌اند به‌عنوان charterholders (دارندگان منشور)شناخته می‌شوند بر اساس آمار موسسه CFA تعداد این افراد در سراسر جهان بالغ بر ۱۳۵۰۰۰ نفر است.

معافیت ها:

سازمان تنظیم مقررات صنعت مالی آمریکا(FINRA) افرادی را که سطح اول آزمون CFA و مقررات مربوط به استانداردهای تحلیلگری و موارد دیگر مربوط به آزمون Series ۱۶ را گذرانده‌اند، بدون آزمون دیگری در آزمون Series ۱۶ می‌پذیرد.همچنین افرادی را که سطح اول و دوم آزمون CFA را گذرانده و دارای حداقل ۲ سال سابقه کار مفید به‌عنوان research analist دارند از قسمت اول آزمون Series ۸۶ در بخش the Analysis section معاف می‌کند. اکثر کشورها معافیت‌هایی را برای دارندگان مدرک CFA و CIIA در نظر گرفته‌اند.

گواهینامه های خارجی در حوزه مالی و سرمایه‌گذاری

گواهینامه CFP) Certified Financial Planner)

آزمون این گواهی نامه به مسوولیت Certified Financial Planner Board of Standardsf Inc. برگزار می‌شود و تمرکز آن بر مباحث برنامه‌ریزی مالی و موضوعاتی مانند بازنشستگی، دارایی‌های سرمایه‌ای و برنامه‌ریزی سرمایه‌گذاری است. موفقیت در این آزمون و پذیرش اصول اخلاق حرفه‌ای مرتبط با آن، به معنای احراز مدرک CFP و شایستگی فعالیت در حرفه برنامه‌ریزی مالی است. پیش نیاز شرکت در این آزمون داشتن مدرک کارشناسی و سه سال سابقه کار است و درصد قبولی آن نیز در آزمون نوبت نوامبر ۲۰۰۵، برابر ۶۳ درصد بوده است.

دوره آموزشی CHFC

مدرک CHFC را دانشگاه The American College (www.theamericancollege.edu) صادر می کند. پیش شرط شرکت در دوره‌های آموزشی این مدرک داشتن سابقه کار در حوزه مالی و سرمایه‌گذاری است. برای کسب این مدرک، دانشجویان باید پنج دوره اجباری و سه دوره اختیاری بگذرانند که دوره اجباری آن با دوره آموزشی مدرک CFP یکسان است.

مدرک CIC

مدرک CIC را انجمن مشاوران سرمایه‌گذاری آمریکا ICAA) www.icaa.org) برای کارکنان شرکت‌های عضو آن انجمن صادر می‌کند. داوطلبان برای دریافت مدرک CIC باید شرایط زیر را احراز کنند:

- کارمند یکی از شرکت های عضو ICAA باشند.

- دارای حداقل سابقه پنج سال کار در حرفه مشاوره مالی و سرمایه‌گذاری باشند.

- دوره CFA را گذرانده باشند.

- استانداردهای رفتاری ICAA را بپذیرند و از آن تخطی نکنند.

مشاورانی که موفق به دریافت این مدرک شده باشند، باید هر سال برای تمدید آن اقدام کند.

گواهینامه‌های حرفه‌ای بین‌المللی _در حوزه مالی و سرمایه‌گذاری

گواهینامه CMT

موضوع این آزمون که در سه سطح برگزار می‌شود، تحلیل تکنیکی سهام است. این آزمون را کمیته اعطای اعتبار اتحادیه تحلیلگران تکنیکی بازار (Market Technicians Association) برگزار می کند. این اتحادیه در سال ۱۹۷۳ تاسیس شده است، مرکز آن در آمریکا است و تاکنون ۵۶ کشور به عضویت آن درآمده‌اند.

گواهینامه CIIA

مدرک CIIA به مسوولیت انجمن تحلیلگران بین‌المللی خبره سرمایه‌گذاری (CIIA) ارائه می‌شود. با وجود عمر کوتاه آن (این انجمن در سال ۲۰۰۰ تاسیس شده است)، انجمن‌ها و نهادهای تحلیلگری مالی و سرمایه‌گذاری کشورهای بسیاری به عضویت آن درآمده‌اند. تاکنون انجمن های تحلیلگری مالی و سرمایه‌گذاری ۳۰ کشور که بیشتر در محدوده اروپا و آسیای شرقی قرار دارند، عضو CIIA شده‌اند، هر چند که موسسان آن نیز دو اتحادیه آسیایی ASAF (Asian Securities Analysts Federation)iو اروپایی EFFAS (European Federation of Financial Analysis Societies)i بوده‌اند. این آزمون در سه سطح پایه، نهایی و ملی برگزار می شود. از خصوصیات منحصر به فرد این آزمون، ساختار غیرمتمرکز سازمان برگزارکننده آن است. انجمن‌ها و نهادهای منطقه‌ای وظیفه برگزاری آزمون‌ها را برعهده دارند و علاوه بر آن این انجمن‌ها موظفند طرحی برای آزمون ملی معرفی کنند که با تایید کمیته بین‌المللی آزمون به‌عنوان سومین مرحله کسب مدرک CIIA قرار می گیرد.