برگزاری مقتصدانه بازی‌ها

فایننشال تایمز

قطاری که به طول ۳۱ کیلومتر فرودگاه سوچی را به محل مسابقات اسکی در کراسنایا متصل می‌کرد، هزینه‌ای بالغ بر ۷/ ۸ میلیارد دلار بر دوش دولت روسیه گذاشت. برآوردهای المپیک زمستانی سوچی در روسیه حکایت از ۵۱ میلیارد یورو هزینه برای این کشور داشت و این مسابقات را به گران‌ترین بازی‌های تاریخ تبدیل کرد. اما در مقابل المپیک ریو در برزیل شاید یکی از معمولی‌ترین المپیک‌ها را رقم بزند. مسابقات المپیک تابستانی ریو برزیل که از تاریخ ۵ تا ۲۱ آگوست برگزار خواهد شد، در حدود ۱۲ میلیارد دلار هزینه دربرخواهد داشت. در این مسابقات که برای سی‌و‌یکمین دوره برگزار می‌شود، برای اولین بار یک کشور از آمریکای جنوبی میزبان مسابقات خواهد بود و از ۲۰۶ کشور در حدود ۱۰ هزار و ۵۰۰ نفر در ۲۸بخش مختلف به رقابت می‌پردازند. براساس اعلامیه شرکت مالی مودی در ماه مه ‌۲۰۱۶ از مجموع ۱۲ میلیارد هزینه این دوره المپیک حدود ۷/ ۷ میلیارد دلار در بخش حمل و نقل، ساخت و ساز، انرژی و ... به مصرف رسیده است. همچنین ۸/ ۱ میلیارد دلار به منظور ساخت فضاهای ورزشی جدید مصرف شده است. حدود ۵/ ۲ میلیارد دلار نیز برای امور اداری،‌ تجاری،‌ تبلیغات و بازاریابی صرف شده است. طبق گفته‌های مسوولان برگزارکننده این بازی‌ها، هزینه مراسم افتتاحیه المپیک تنها ۸ درصد هزینه لندن و۵ درصد هزینه پکن است. اما حتی تامین همین مبلغ کم نیز برای برزیل که در یک رکود بزرگ اقتصادی غوطه‌ور است، کمی دشوار است و فشارهای حاصل از آن شور و اشتیاق عمومی برای این پروژه بزرگ را از بین برده است.

در سال ۲۰۰۹ وقتی که ریو به‌عنوان میزبان مسابقات ۲۰۱۶ انتخاب شد، برزیل در یکی از بهترین دوره‌های اقتصادی خود به سر می‌برد. پس از اجرای یک بسته محرک اقتصادی برای پشت سر گذاشتن بحران مالی ۲۰۰۸، اقتصاد این کشور روند رشد خود را آغاز کرد؛ به‌طوری که سال ۲۰۱۰ رشد ۵/ ۷ درصدی - سریع‌ترین رشد در دهه‌های اخیر- را تجربه کرد. اما امروز آنها در شدیدترین رکود یک قرن اخیر خود به سر می‌برند که بخش زیادی از آن به دلیل فروپاشی و رکود حاکم بر بازار جهانی کالاست که سیاست‌های مداخله‌گرانه دولت و رسوایی‌های مالی اخیر آن را تشدید کرده است. مسائلی که هزاران نفر از مردم این کشور را در ماه‌های اخیر به خیابان‌ها کشانده است. پرونده فساد مالی به برکناری«دیلما روسف»، رئیس‌جمهور این کشور انجامیده و «میشل تمر» به شکل موقت اداره دولت را بر عهده گرفته است. خانم روسف متهم است که به نیت دوباره انتخاب شدن در انتخابات سال ۲۰۱۴، حساب‌های دولت را نادرست جلوه داده و وضعیت واقعی اقتصاد کشور را پنهان کرده است. پروسه استیضاح رئیس‌جمهوری، تلاش‌های «میشل تمر» برای بهبود وضعیت اقتصادی کشور را با موانع قانونی روبه‌رو کرده است.

از سوی دیگر پرونده فساد مالی شرکت نفتی دولتیِ پتروبراس ضربه‌ای اساسی به کشور وارد کرده است. شرکت‌های ساختمان‌سازی، پول زیادی از این شرکت دریافت کرده‌اند که بخشی از سود آن به جیب سیاستمداران رده بالا سرازیر شده است. بسیاری از سیاستمداران برزیل متهم به فساد شده‌اند. فرآیند استیضاح ماه‌ها طول کشیده است و تا زمانی که میشل تمر رئیس‌جمهوری ثابت کشور نشده باشد، اصلاحات اساسی شروع نخواهند شد.

دولت موقت«میشل تمر»، علاوه بر مشکلات امنیتی، اقتصادی را به ارث برده که از دهه سی تاکنون بیشترین رکود را داشته است و طبق پیش‌بینی صندوق بین‌المللی پول، سال بعد نیز اندکی افت خواهد کرد. یکی از پیش شرط‌های به تکاپو درآمدن بزرگ‌ترین اقتصاد آمریکای لاتین این است که این برزیل از برزخ سیاسی بیرون بیاید. شهر ریو دو ژانیرو در آستانه ورشکستگی بزرگی قرار دارد؛. خشونت در نیمه اول امسال اوج گرفته، حال آنکه مقامات برزیل می‌خواستند ریو دوژانیرو را به مقصد گردشگران تبدیل کنند. ایگناسیو کانو، استاد جامعه شناسی دانشگاه ملی در ریو دوژانیرو می‌گوید: «سال‌های ۲۰۱۳ و ۲۰۱۴ سال‌های بدی بودند و آمار جرم و جنایت در آنها بالا رفت. سال ۲۰۱۵ نسبتا بهتر بود و سال ۲۰۱۶ هم سال بسیار بدی بوده چون آمار قتل، دزدی و دیگر جرائم به شکل غریبی در آن افزایش پیدا کرده است.» شرایط به حدی بحرانی است که دولت برای جلوگیری از بروز ناامنی و آشوب‌های خیابانی، ماه گذشته، بودجه نظامی و امنیتی شهر را به‌طور ناگهانی افزایش داد.

خوشبختانه، دولت محلی منطقه ریو که به نظر در شرایط مالی بهتری قرار دارد، مسوول تامین اعتبار زیرساخت‌ها و تجهیزات مورد نیاز برای برگزاری مسابقات بوده و توانسته تا حدود زیادی به وعده‌های خود عمل کند. روجریو توستس، مدیر اجرایی کمیته برگزاری مسابقات ریو می‌گوید: «ما میزبانی را در شرایطی برنده شدیم که اقتصاد برزیل در بهترین شرایط مورد تصور در ۵۰ سال گذشته بود و حالا در شرایطی باید آن را برگزار کند که در پیچیده‌ترین وضعیت ۵۰ سال اخیر خود قرار دارد.» او می‌گوید: « اما ما هرگز تسلیم نمی‌شویم تا لذت یک دوره رقابت بسیار هیجان انگیز را به همگان بچشانیم. اما نظرسنجی که اخیرا توسط مرکز دیتافولا انجام گرفت نشان می‌دهد ۵۰ درصد برزیلی‌ها از برگزاری این مسابقات در کشورشان راضی نیستند، این آمار در سال ۲۰۱۳، ۲۵ درصد بود و حالا دو برابر شده است. » سیمونه پریرا از ساکنان مناطق ثروتمند شهر ریودوژانیرو می‌گوید: «پولی که هزینه آماده‌سازی و برگزاری بازی‌ها شده، می‌توانست صرف کارها و نیازهای مهم‌تری همچون تجهیز و نوسازی بیمارستان‌های قدیمی و فرسوده دولت شود. او اضافه می‌کند: «اساسا از این همه هزینه انجام شده چیزی عاید مردم نشده است، اما الان دیگر باید اجازه داد که بازی‌ها برگزار شود و پس از آن امیدوار به استفاده از امکانات و زیرساخت‌های ایجاد شده بود.»

بسیاری از کشورها میزبانی المپیک را به‌عنوان نمادی از سرزندگی ملی خود می‌دانند و دولت‌ها سعی می‌کنند با مانور روی این موضوع و این استدلال که میزبانی مسابقات المپیک می‌تواند محرک مالیاتی برای اقتصاد کشور باشد، مردم خود را توجیه کنند. آنها می‌گویند ما میزبانی یک جشن بزرگ را پیش رو داریم، پس ثروتمند خواهیم شد. کمیته بین‌المللی المپیک دلیل بسیاری از انتقادات را هزینه‌های سنگین(۵۱ میلیارد یورویی) رقابت‌های المپیک زمستانی سوچی می‌داند. آنها معتقدند باید بین هزینه‌هایی که دولت برای توسعه زیرساخت‌ها و تجهیزات انجام می‌دهد، از هزینه‌ای که برای برگزاری و اجرای مسابقات صورت می‌گیرد، تمایز قائل شد. کمیته بین‌المللی المپیک معتقد است هزینه‌ای که برای توسعه فضاهای ورزشی یا اقامتی انجام می‌شود، در واقع مربوط به خود آن کشور است و در آینده نیز دولت و مردم آن کشور از آن بهره‌مند می‌شوند. در عین حال هزینه‌های برگزاری و اجرای رقابت‌ها نیز با بلیت‌فروشی، فروش کالا و اجناس، رونق گردشگری و فروش حق پخش تلویزیونی قابل بازگشت است. اما اقتصاددانان با این موضوع موافق نیستند و می‌گویند مخارج زیرساختی نیز باید در مجموع هزینه‌های مسابقات وارد شود.

محققان مدرسه تجارت در دانشگاه آکسفورد، ۳۰ رقابت تابستانی و زمستانی المپیکی اخیر را مورد بررسی قرار داده و نتایج آن را ماه گذشته منتشر کردند. در نیم قرن اخیر هیچ استثنایی در کار نبوده و همه المپیک‌هایی که در این مدت برگزار شده‌، از نظر اقتصادی به صرفه نبوده‌اند. در تحقیق دانشگاه آکسفورد به این موضوع اشاره شده است که هزینه‌های هنگفت ناگزیر برای بهبود و ساخت اماکن ورزشی و همین‌طور زیرساخت‌های شهری، بیش از اندازه برای هر کشوری بزرگ است. مطالعه آنها نشان می‌داد در بسیاری از دوره‌های قبلی، هزینه‌ها مطابق با برآوردهای اولیه در بودجه نبوده و در نیمی از موارد از برآوردهای حداکثری برای هزینه نیز فراتر رفته است؛ به‌طوری که نسبت هزینه‌ها به بودجه در نظر گرفته شده در تمام المپیک‌ها به‌صورت میانگین ۱۶۷ درصد بوده است.

در این تحقیق همه المپیک‌ها از سال ۱۹۶۸ به بعد بررسی شده‌اند و محققان درنهایت به این نتیجه رسیده‌اند که برگزاری این رقابت‌ها به‌صورت میانگین ۶/ ۳ میلیارد دلار هزینه داشته؛ اما بعد همه چیز به یک باره اوج گرفت و هزینه دو المپیک بعدی از آن زمان به‌صورت میانگین ۲/ ۱۶ میلیارد دلار شد. اندرو زیمبالیست، اقتصاددان این پروژه و مولف کتاب سیرکوس ماکسیموس می‌گوید: «میزبانی مسابقات المپیک و جام جهانی قمار بزرگی برای کشورها به شمار می‌رود و پیش‌بینی کسری ۱۵ میلیارد دلاری برای المپیک ریو وجود دارد». او می‌گوید: «برخی معتقدند کسری‌ها در بلندمدت از طریق افزایش توریست، رونق تجارت و سرمایه‌گذاری جبران خواهد شد؛ اما باید به آنها گفت تجربه‌های قبلی خلاف این موضوع را نشان می‌دهند.»