افزایش ریسک در ترکیه

دنی ردریک

استاد اقتصاد سیاسی دانشگاه هاروارد

گروه‌های نظامی یک الگوی قابل پیش‌بینی در ترکیه هستند. گروه‌های سیاسی و عموما اسلام‌گرایان توسط سربازانی که آنان را به‌صورت افرادی متخاصم با دیدگاه سکولاریستی کمال آتاتورک برای ترکیه تصور می‌کنند، مورد حمله قرار گرفتند. افزایش تنش اغلب همراه با خشونت در خیابان‌ها است. سپس نیروی نظامی وارد کار شده و سربازان ادعا می‌کنند که قصد دارند قدرت قانون اساسی را به نظم و اصول سکولار برگردانند.

این بار، شرایط بسیار متفاوت بود. با توجه به مجموعه‌ای از اقداماتی که رجب طیب اردوغان علیه افسران سکولار انجام داده بود، سلسله مراتب نیروی نظامی بازسازی شده و در عوض افراد نزدیک به اردوغان در راس آن قرار گرفته است. با این حال در شرایط فعلی این کشور در معرض مجموعه‌ای از اقدامات تروریستی قرار گرفته و با برخی مشکلات اقتصادی در شرف روبه‌رو شدن است. از سوی دیگر بهبود روابط با روسیه و رژیم اشغالگر قدس و نیز عقب‌نشینی از نقش خود در جنگ داخلی سوریه باید نشانه‌ای از تغییر برخی سیاست‌ها در ترکیه باشد.

با این حال رفتار کودتاگران نیز آماتور به نظر می‌رسد که هیچ برنامه‌ای برای دستگیری اردوغان یا سیاستمداران ارشد نداشتند و شبکه‌های تلویزیونی نیز ساعت‌ها می‌توانستند برنامه پخش کنند. رسانه‌های جمعی پر از تصاویری از سربازانی بودند که از تانک‌ها بیرون کشیده شده و خلع سلاح می‌شدند و در مواردی نیز مورد رفتار بدتری قرار می‌گرفتند. این تصاویر بر وجهه ترکیه و جذب گردشگران تاثیر می‌گذارد.

اردوغان به سرعت متحد سابقش فتح‌اله گولن تبعیدی را به‌عنوان عامل کودتا متهم کرد که یک جنبش بزرگ اسلامی را در خارج از ترکیه رهبری می‌کند. دلایل روشنی وجود دارد که این ادعا کمتر از آنچه به نظر می‌رسد عجیب و غریب باشد. می‌دانیم که گولنیست‌ها حضوری گسترده در بخش نظامی ترکیه دارند و در حقیقت ارتش آخرین بازمانده از گولنیست‌ها در ترکیه بود. به همین دلیل اردوغان دست به تصفیه نیروی پلیس، قضات و رسانه‌ها زده است.

ما همچنین می‌دانیم که اردوغان برای یک حرکت بزرگ در مقابل گولنیست‌های باقی مانده در ارتش ترکیه آماده می‌شد. تمام این بحث‌ها گویای این است که گولنیست‌ها انگیزه انجام کودتا را داشته‌اند. طنز عجیبی که وجود دارد این است که کودتایی که اردوغان مدتی طولانی می‌ترسید که سکولاریست‌ها آن را علیه وی انجام دهند، ممکن است در نهایت توسط متحدین سابق خودش انجام گیرد.

با این حال، کودتای نظامی خونین بسیار دور از سنت رفتار گولن و جنبش خدمت وی قرار می‌گیرد. کودتا به ساز‌و‌کارهایی تمایل دارد که مربوط به اقدام مسلحانه و خشونت صریح است. اگر چه کودتای شکست خورده ممکن است تلاشی مذبوحانه به نظر برسد، اما پرسش‌هایی درمورد آنچه رخ داده است به وجود آمده که هنوز پاسخی به آنها داده نشده است. امری که شاید در هفته‌های آتی روشن‌تر شود.

با این حال، قطعیت کمتری در مورد اینکه چه چیزی در آینده به وقوع می‌پیوندد وجود دارد. تلاش برای کودتا قدرت اردوغان را افزایش داده و به نبرد وی علیه جنبش گولن شدت بیشتری می‌بخشد. هزاران نفر از موقعیت خود و شغل‌هایشان در بخش‌های نظامی، قضات و آموزش و پرورش اخراج شده‌اند و نگاه کمی به حاکمیت قانون یا پیش‌فرض بی‌گناهی افراد وجود دارد. این امر موجب شده است تا زنگ خطرهایی برای مجازات مرگ کودتاگران وجود داشته باشد. حال از منظر اقتصادی به این موضوع نگاه می‌کنیم. در واقع، تلاش برای کودتا خبر بدی برای اقتصاد این کشور محسوب می‌شود. اردوغان که اخیرا تا حدودی سعی در بهبود و بازسازی روابط با روسیه و رژیم اشغالگر قدس کرده بود، سعی بر آن داشت تا جریان سرمایه‌گذاری خارجی و گردشگران را به این کشور برگرداند. چنین امیدهایی اکنون احتمال ضعیفی برای محقق شدن یافته‌اند. کودتای شکست‌خورده نشان می‌دهد که تقسیمات و جناح‌بندی‌های سیاسی کشور عمیق‌تر از آن چیزی است که حتی بدبین‌ترین ناظران تصورش را می‌کردند. این امر ایجاد یک محیط جذاب برای سرمایه‌گذاران و گردشگران را دشوار می‌کند.

اما اگر از نظر سیاسی نگاه کنیم، کودتای شکست خورده برای اردوغان مزیتی به همراه داشته است. این اتفاق در شرایطی محقق شده است که هنوز رسیدن وی به راس قدرت (مطلق) کمی مبهم بود. اردوغان می‌گوید: «این شورش هدیه‌ای الهی به ما بود؛ زیرا دلیلی برای پاکی ارتش ما خواهد بود.» اکنون که کودتا شکست خورده است، او کارهای سیاسی خود را دنبال می‌کند تا تغییراتی در قانون اساسی ایجاد کند که قدرت ریاست جمهوری و طولانی‌مدت شدن آن و تمرکز قدرت را در دستانش تقویت کند.

شکست کودتا، اقتدارگرایی اردوغان را تقویت خواهد کرد و فایده کمی برای دموکراسی در ترکیه دارد. هرچند که اگر کودتاچیان موفق شده بودند نیز ضربه به جنبه‌های دموکراتیک قطعا سخت‌تر بود و اثرات بلندمدت‌تری داشت. این امر حداقل تا حدودی جای خشنودی باقی می‌گذارد.