دکتر سهراب عبدی زرین

دکترای مشاوره شغلی و عضو هیات علمی دانشگاه قم

نخبگان یا به عبارت بهتر، برترین‌های علمی در هر کشوری سرمایه‌های آن کشور محسوب می‌شوند و در کشور ما هم این افراد مستثنی نیستند. اما متاسفانه هرساله شاهد مهاجرت این قشر سرآمد علمی هستیم که تبعات بسیاری برای کشور داشته و خواهد داشت. در اینجا به دنبال ارائه برخی راهکارها در جهت کاهش پدیده مهاجرت نخبگان علمی کشور هستیم تا شاید در آینده شاهد وضعیت بهتری در این مورد باشیم.

به عوامل متعددی در جهت کاهش پدیده مهاجرت نخبگان می‌توان اشاره کرد. یکی از این عوامل، ایجاد سازمان‌هایی در جهت حمایت از نخبگان است. البته در این راستا، بنیاد ملی نخبگان شکل گرفته است که حمایت مالی از نخبگان و ایجاد تسهیلاتی در جهت نظام وظیفه نخبگان ازجمله اهداف این بنیاد است. اطلاعاتی که اینجانب از سازمان مذکور دارم نشان می‌دهد در اوایل شکل‌گیری این بنیاد و به خاطر ناشناخته بودن آن، برخی از افراد با رزومه نه‌چندان قوی عضو این بنیاد شدند و از تسهیلات آن استفاده کردند اما در ادامه و به علت ازدیاد اعضای بنیاد و با توجه به بودجه مالی بنیاد، شرایط برای عضویت در آن سخت‌تر شد، به‌طوری‌که بسیاری از افراد با رزومه درخشان (مثلا بسیاری از دانشجویان نمونه کشوری) نتوانستند عضو این بنیاد شوند و از حمایت‌های مالی بنیاد استفاده کنند. برگزاری جشنواره‌ها و المپیادهای علمی معتبر در جهت شناخت و سازمان‌دهی به نخبگان کشور از دیگر راهکارهای حمایت از این قشر است. در این مورد، هر ساله جشنواره‌های علمی متعددی در کشور برگزار می‌شود که بسیار چشم‌انداز خوبی دارند. در عین ‌حال پیشنهاد می‌شود که جشنواره‌های بیشتری برای نخبگان، محققان و مخترعان جوان سازمان‌دهی شود و برنامه منسجم‌تری صورت گیرد تا انگیزه بیشتری برای شرکت بیشتر نخبگان جوان ایجاد شود.

ایجاد عدالت اداری بسیار مهم و حائز اهمیت است. متاسفانه رابطه بازی و باندبازی‌های گوناگون باعث ایجاد سرخوردگی و بی‌انگیزگی در نخبگان علمی جوان شده است و این قشر را نسبت به آینده بدبین و ناامید کرده است. بحث بیکاری از عدالت اداری جدا است. بیکاری برای همه وجود دارد و رقابت برای یافتن شغل را سخت‌تر می‌کند ولی امیدی وجود دارد که فرد شغل پیدا کند (البته مبارزه با پدیده بیکاری هم جای خود دارد که متاسفانه بیشترین آمار بیکاری در کشور مربوط به بیکاری افراد تحصیل‌کرده است) ولی در بی‌عدالتی سازمانی که یکی از نمودهای آن رابطه بازی است، تبعات منفی بیشتری وجود دارد و افراد در جست‌و‌جوی شغل بیشتر ناامید می‌شوند. راهکار آن‌هم مبارزه با این فرآیند و جایگزین کردن شایسته‌سالاری است. اصلاح ساختار آموزشی کشور ازجمله موارد دیگر است. متاسفانه در سیستم آموزشی به‌خصوص در تحصیلات عالی، شاهد کمیت هستیم و گویا ورود به دانشگاه، مدینه فاضله برای همه است. این رویه باعث به وجود آمدن پدیده مدرک‌گرایی شده است و همه به دنبال مدرک هستند و انگار گرفتن مدرک دانشگاهی یکی از ملزومات جوانان و به نظرم یکی از ضروریات ازدواج جوانان شده است. اما اینکه چقدر سیستم‌های آموزشی در زمینه کیفیت موفق هستند سوال بزرگی است که نیاز به تحقیق و بررسی دارد. این عامل باعث می‌شود که قشر نخبه کشور از کیفیت آموزشی کشور ناراضی باشد و افزایش مدرک‌گرایی بدون توجه به کیفیت آموزشی دید عموم را هم نسبت به قشر تحصیلکرده منفی کرده و تبعات آن را قشر نخبه می‌پردازد. در پایان قابل ‌ذکر است که علاوه بر این موارد، موارد بسیار دیگری وجود دارد که می‌توان با توجه به آنها در جهت کاهش پدیده مهاجرت نخبگان، قدم‌های مثبتی برداشت.