بازیگران رابطه تجاری با آلمان

امیر شاملویی

پژوهشگر اقتصادی

آلمان از نظر اقتصادی در سال‌های اخیر همواره یکی از مهم‌ترین شرکای تجاری ایران در غرب بوده است. طبق آمار منتشر شده از سوی اتاق بازرگانی تهران در سال ۱۳۹۴، آلمان رتبه ۱۳ را در واردات محصولات ایرانی داشته است که پس از ایتالیا دومین مقصد صادراتی بزرگ غربی برای کشور ما به شمار می‌آید. ارزش این صادرات حدود ۳۲۰ میلیون دلار برآورد می‌شود. این در حالی است که میزان واردات از آلمان نیز رقم قابل ملاحظه‌ای است. در سال ۱۳۹۴، این کشور هفتمین صادرکننده بزرگ کالا و خدمات به ایران بوده و با بیش از ۸/ ۱ میلیارد دلار صادرات به ایران، از نظر ارزش صادرات پس از سوئیس دومین کشور غربی بزرگ صادرکننده به ایران بوده است. این در حالی است که در سال ۱۳۹۳ آلمان با صادرات ۴۵/ ۲ میلیارد دلاری به ایران در رتبه ششمین صادرکننده بزرگ به ایران در رده نخستین کشور غربی قرار داشت و حدود ۷/ ۴ درصد از کل واردات ایران را تشکیل می‌داد.

مطابق با نظریات علم اقتصاد، برقراری تجارت بین دو کشور باید متضمن سود برای دو کشور باشد تا اساسا چنین رابطه‌ای توجیه اقتصادی پیدا کند. معمولا در مدل‌های اقتصادی کلاسیک، کشوری که در ساخت کالایی مزیت دارد دست به تولید آن کالا می‌زند و آن کالا را به کشور دیگری صادر کرده و کالای دیگری از آن کشور وارد می‌کند که در تولید آن مزیت کمتری دارد. با این وجود، از آنجا که در یک اقتصاد بخش‌های مختلفی وجود دارد، با ایجاد یک رابطه اقتصادی بین دو کشور خاص، این امکان وجود دارد که یک بخش از مزایای تجارت منتفع شده و بخش دیگر نیز نتواند استفاده مناسبی از برقراری رابطه تجاری ببرد و حتی دچار زیان‌های اقتصادی نیز بشود. در این مدل‌ها، هنگام برقراری تجارت بین یک کشور با تکنولوژی بالا و کشوری با نیروی کار نسبتا ارزان، تولیدکنندگان کالاهای سرمایه‌بر در کشور دارای تکنولوژی پیشرفته، سود بیشتری می‌کنند و تولیدکنندگان کالاهای کاربر در این کشورها با زیان مواجه می‌شوند. این در حالی است که در کشوری که نیروی کار ارزان‌تر است تولیدکنندگان کالاهای سرمایه‌ای متضرر شده و تولیدکنندگان محصولات کاربر سود بیشتری به دست می‌آورند. با توجه به تمام تفاسیر گفته شده در نظر گرفتن یک پیش فرض بسیار مهم است و آن هم خروج ایران از تحریم‌هایی است که قدرت تولیدکنندگان آن را تحت تاثیر قرار داده بود و بسیاری از بنگاه‌های تولیدی با ظرفیتی کمتر از توانایی تولید کار می‌کردند. از سوی دیگر گاه نیز دیده می‌شود که دولت‌ها با قرار دادن تعرفه و مالیات بر واردات برخی اقلام از سوی کشوری خاص از برخی از تولیدکنندگان داخلی خود حمایت کنند.واردات ایران از آلمان در سال ۱۳۹۴ عمدتا محصولات دارویی و پزشکی، ماشین‌آلات مکانیکی و راهسازی بوده است. در ادامه به برخی از مزایای صادراتی تجارت بین ایران و آلمان اشاره می‌کنیم.

صادرات به آلمان

آهن و فولاد: طبق داده‌های مرکز تجارت بین‌المللی، در سال ۲۰۱۵ ارزش صادرات فولاد و آهن ایران به آلمان نسبت به سال گذشته حدودا ۴ برابر شده و پس از چند سال به مقداری در حدود سال ۲۰۱۱ رسیده است.

فرش و کفپوش: در صادرات محصولات فرش و کفپوش‌های حاصل از مو یا پشم حیوانات، ایران پس از هند رتبه دوم صادرات به آلمان را دارا است. اگر چه ارزش صادرات این محصول به آلمان در سال‌های اخیر مداوم کاهش یافته است. اما قیمت آن در این مدت برخلاف سایر کشورها رشد داشته است. آجیل و به ویژه پسته، روده و اجزای داخلی حیوانات، محصولات مربوط به مواد دارویی و برخی مواد گیاهی از این جمله‌ هستند. مواد صادراتی ایران به آلمان بیشتر محصولات کشاورزی یا کاربر (یعنی در تولید آنها نیروی کار نقش مهمی دارد) هستند.

واردات از آلمان

محصولات صادراتی آلمان به ایران را اکثرا کالاهای سرمایه‌ای شکل داده‌اند که از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

ماشین‌آلات: صادرات این محصولات به ایران در سال ۲۰۱۴ به بیشترین مقدار رسیده اما سپس کاهش یافته است. با توجه به نیاز ایران برای رشد و نیز فعالیت‌های تولیدی و فناوری‌های جدیدتر نیاز به چنین بخشی حس می‌شود.

محصولات دارویی: آلمان یکی از قطب‌های جهان در زمینه تولید دارو و محصولات مربوط به سلامت و پزشکی است. این محصولات همواره یکی از مهم‌ترین بخش‌های مورد تقاضای ایران از آلمان بوده است.

دستگاه‌های نوری، تکنیکی، تجهیزات الکترونیکی، وسایل نقلیه و غلات نیز از مهم‌ترین بخش‌های وارداتی ایران از آلمان بوده است.