چشم انداز روشن صادرات گاز

علیرضا کاملی

مدیرعامل شرکت ملی صادرات گاز ایران

رقابت گاز طبیعی با نفت‌، روز‌به‌روز در حال گسترش است. درحالی‌که تجارت جهانی گاز طبیعی‌، قدمت ۴۰ ساله دارد‌، ولی رشد جاری و فزاینده تقاضای جهانی گاز ایجاب می‌کند که به چشم‌انداز، سیاست‌ها‌، مقررات‌ و پژوهش‌های مرتبط با تجارت گاز توجه وافری داشته باشیم. سهم گاز طبیعی در تقاضای جهانی انرژی از نیمه دوم دهه ۱۹۶۰ رشد قابل‌توجهی داشته است. این افزایش به دلیل قیمت‌های بالای نفت‌، سیاست‌های زیست‌محیطی و توسعه نیروگاه‌های گازی بوده است، به‌طوری‌که بازار سایر انرژی‌ها را نیز تحت تاثیر قرار داده است. پیش‌بینی می‌شود سهم گاز طبیعی از سبد انرژی تا سال ۲۰۳۰ به حدود ۳۰ درصد برسد. از این رو روند فزاینده تقاضای جهانی گاز‌، نامتجانس بودن مکان ذخایر با مکان مصرف گاز‌، مباحث فنی مربوط به تولید و انتقال و تجارت بین‌المللی گاز طبیعی‌، قوانین و مقررات درون‌مرزی و برون‌مرزی، بازگشت سرمایه‌گذاری در این بخش‌، ارتباط با سایر منابع انرژی مثل نفت‌، مذاکرات و ملاحظات حقوقی و سیاسی و...، این حامل انرژی را در جایگاه ویژه‌ای قرار داده است.

از بین ۸۰ کشور دارنده ذخایر گازی در جهان، ایران با برخورداری از ۳۴ تریلیون مترمکعب ذخایر گاز طبیعی، در صدر کشورهای دارنده ذخایر گاز طبیعی جهان قرار گرفته و بهره مندی از شرایط یادشده منجر به ایجاد موقعیت استراتژیک خاصی برای ایران نسبت به کشورهای همجوار شده است. بیش از ۱۳ میدان گازی مستقل در خشکی و میدان‌های دریایی پارس‌جنوبی، پارس‌شمالی، سلمان، لاوان و کیش، ماموریت استحصال روزانه یک میلیارد مترمکعب گاز طبیعی را تا سه سال آینده برای کشور رقم زده و برآورد می‌شود بخش قابل توجهی از این تولید فزاینده را بتوان به کشورهای متقاضی صادر کرد.بنابراین لازم است ایران در زمینه برنامه‌های بلندمدت صادرات گاز دارای راهبردهای مشخصی باشد که می‌توان به موضوع تاسیس سازمان کشورهای صادرکننده گاز با توجه به افزایش اهمیت تجارت بین‌المللی گاز طبیعی و به‌ویژه قیمت‌های نفت و همچنین اهمیت روزافزون اوپک در دهه ۸۰ میلادی اشاره کرد، مجمع جهانی کشورهای صادرکننده گاز (GECF) در سال ٢٠٠١، با هدف تبادل اطلاعات، تجارب و دیدگاه‌های مرتبط با بازار انرژی و به ویژه گاز طبیعی به منظور سیاست‌گذاری در حوزه انرژی کشورهای عضو ایجاد شد و تلاش کرده با ایجاد بستری مناسب برای اعضا، زمینه‌های تعامل میان تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان گاز را با هدف ایجاد و حفظ ثبات و امنیت عرضه و تقاضای گاز در بازارهای جهانی فراهم آورد.

با آنکه بررسی بازارهای گاز طبیعی جهان نشان می‌دهد در شرایط کنونی، حجم تجارت گاز طبیعی با خط لوله به مراتب بیش از ال‌ان‌جی است، پیش‌بینی می‌شود با ارتقای فناوری و توسعه صنعت تولید ال‌ان‌جی در جهان، رشد سهم این بخش در تجارت گاز طبیعی در سال‌های آینده، به مراتب بیش از خط لوله باشد و حتی برخی تحلیلگران از احتمال شکل‌گیری نخستین معاملات بازار جهانی گاز به‌صورت تک‌محموله و برای خرید و فروش محموله ال‌ان‌جی هر یک از کشتی‌های ویژه حمل آن خبر می‌دهند و معتقدند بازار گاز طبیعی در سال‌های آینده با تکیه بر محموله‌های ال‌ان‌جی، تعریف جدیدی خواهد یافت و می‌تواند به‌عنوان بازاری قابل‌ اعتماد همانند بازار جهانی نفت خام، در عرصه جهانی ایفای نقش کند. در نتیجه، با در نظر گرفتن پیشرفت‌های فنی، افزایش تقاضا و تعریف قراردادهای جدید، سودآوری فعالیت در بازار ال‌ان‌جی انکارناپذیر خواهد بود. کشورهای آسیای جنوب شرقی از جمله ژاپن، کره جنوبی، تایوان و مصرف‌کنندگان اروپایی به ویژه بلژیک، فرانسه، یونان، ایتالیا، پرتغال و اسپانیا، اصلی‌ترین مصرف‌کنندگان ال‌ان‌جی در جهان هستند که در آینده نزدیک مصرف‌کنندگانی از آسیا، به ویژه کشورهای چین و هند در همسایگی ایران به این مجموعه اضافه خواهند شد که نشانگر شکل‌گیری بازاری مطلوب برای کشورهای تولیدکننده ال‌ان‌جی در دنیا است.

با روی کار آمدن دولتی که شعارش تدبیر و امید و سیاستش، تعامل سازنده با کشورهای دیگر است، توافق هسته‌ای ایران با پنج قدرت بزرگ جهانی به سرانجام رسید و اکنون پروژه‌های مربوط به صادرات گاز ایران، با جدیت هرچه تمام‌تر دنبال می‌شود و بر اساس سیاست‌های وزارت نفت، اولویت صادرات گاز ایران در مرحله اول کشورهای همسایه و در مرحله بعدی و با توسعه صنعت LNG ورود به سایر بازارهای جهانی گاز خواهد بود. در حال حاضر، تعاملات گازی گسترده‌ای با کشورهای ترکمنستان، ارمنستان، آذربایجان و ترکیه وجود دارد و به زودی عراق نیز به این کشورها اضافه خواهد شد؛ ضمن اینکه مذاکراتی با دیگر کشورهای منطقه خلیج‌فارس از جمله امارات، کویت، بحرین، عمان، هند و... صورت گرفته و شرکت ملی صادرات گاز ایران در حال بسترسازی زمینه‌های لازم برای صادرات گاز به این کشورها است. علاوه بر قراردادهای کنونی صادرات گاز و همچنین مذاکراتی که برای صادرات گاز در جریان است، بحث ال‌ان‌جی نیز از دهه ۸۰ مورد تاکید ویژه وزیر نفت بوده که در این رابطه می‌توان به سه پروژه پارس، پرشین و ایران ال‌ان‌جی اشاره کرد که به دلیل تحریم‌ها دو پروژه پارس و پرشین از سال ۱۳۸۹ متوقف شده است ولی پروژه ایران ال‌ان‌جی با پیشرفت حدود ۵۰ درصد در جریان است که با برداشته‌شدن تحریم‌ها به زودی اقدامات لازم درخصوص تکمیل و راه‌اندازی این پروژه‌ها آغاز خواهد شد. مطالعات نشان می‌دهد سهم ال‌ان‌جی از کل تجارت گاز دنیا ۳۱ درصد است که از این میزان ۷۰ درصد آن در آسیا و خاورمیانه صورت می‌گیرد و ایران نیز با توجه به مزیت نسبی نزدیکی به این بازار می‌تواند سهم مناسبی از این تجارت داشته باشد.

ورود به بازار ال‌ان‌جی به معنای دسترسی به بازارهای دورتری است که نمی‌توان از طریق خط لوله به آنها دسترسی داشت و یکی از اساسی‌ترین اهداف شرکت ملی نفت ایران حضور در بازارهای ال‌ان‌جی آسیا، اروپا و جهان است همچنین در بخش متنوع‌سازی بازار گاز می‌توان به موضوع بهره‌برداری از واحدهای شناور ال‌ان‌جی (FLNG)به‌عنوان گزینه دیگری جهت تولید زودهنگام LNG و ورود به باشگاه جهانی تولیدکنندگان LNG اشاره کرد که امید است با رفع موانع سیاسی ناشی از اعمال تحریم‌ها با انتخاب شرکای صاحب نام خارجی میسر شود. از دیگر روش‌های صادرات گاز، موضوع تبدیل گاز به برق در نیروگاه‌های مرزی است. در این زمینه تاکنون مذاکراتی از سوی شرکت ملی صادرات گاز ایران با شرکت‌های داخلی و خارجی انجام شده و توافقنامه‌های متعددی جهت امکان‌سنجی و مطالعه پروژه‌ها به امضا رسیده است و امید می‌رود با احداث این نیروگاه‌ها و تبدیل گاز به برق و تامین برق کشورهای همجوار ارزش افزوده ناشی از تبدیل گاز به برق نصیب کشور شود.با توجه به چشم‌اندازی که ایران از لحاظ ذخایر عظیم گازی، موقعیت استراتژیک جغرافیایی در منطقه خاورمیانه، جذابیت‌های صنعت نفت ایران برای دیگر کشورها، امنیت سرمایه‌گذاری و همچنین دیپلماسی جدید دولت در تعامل سازنده با دیگر کشورها دارد، می‌توان امید داشت با رفع تحریم‌های ظالمانه، آینده‌ای روشن در انتظار صادرات گاز ایران باشد. آینده‌ای که شاهد رشد و شکوفایی اقتصادی ایران و ورق خوردن برگ‌های زرین دیگری در تاریخ یک‌صد ساله صنعت نفت خواهد بود.