بازگشت بی‌دردسر

فربد زاوه

کارشناس صنعت خودرو

امضای قرارداد پژو همزمان با سفر اروپایی ریاست محترم جمهوری به‌شدت خبرساز شد. پژو که بیش از بیست سال است در بازار ایران به لطف حمایت‌های شدید دولتی به‌صورت انحصاری جا خوش کرده بود، طی یک قرارداد جدید به ایران بازگشت. مخالفان پژو از نیاز به برخورد با پژو به علت خروج از ایران در دوران تحریم سخن می‌گویند، در حالی که موافقان از اخذ امتیازهای ویژه خبر می‌دهند. حتی مدیرعامل ایران خودرو در یک کنفرانس خبری از اخذ یک غرامت سنگین به دلیل ترک بازار سخن می‌گوید، در این بین برخی هم از اجرایی نبودن برخی بندهای قرارداد انتقاد کردند. هرچند اطلاعات مخالفان و منتقدان محدود به بسته‌های خبری منتشره از سوی دولت و ایران خودرو می‌باشد و باید منتظر ماند تا نتیجه عملیاتی این قرارداد مشخص شود.

ایران خودرو سال‌ها است که روی محصولات پژو سرمایه‌گذاری کرده است. کلیه سیستم‌های مدیریتی تولید، قطعه‌سازی، خدمات و حتی محصولات با برند ایران خودرو هم بر زیرساخت پژو استوار است. در واقع ایران خودرو در کوتاه‌مدت چاره‌ای جز ادامه همکاری با پژو ندارد. البته این نیاز ارتباطی دوطرفه است، پژو هم تا قبل از ترک ایران بیش از ۵۰ درصد محصولات خود را در ایران می‌فروخت و البته بازار بسیار بی‌دردسری هم برای پژو بود. پژو در بازار ایران حتی نگران رقابت با هموطن خود، رنو هم نبوده زیرا مجموعه دولت برای حمایت از سرمایه‌گذاری‌های داخلی صورت گرفته چاره‌ای جز حمایت از پژو و بستن بازار نداشت. این حمایت نه‌تنها منجر به رشد ایران خودرو نشد، که اتفاقا منجر به کاهلی پژو هم شد، پژو شرکت به روز و پیشرویی به حساب نمی‌آید و محصولات آن در بازارهای رقابتی بزرگ دنیا حرف زیادی برای گفتن ندارد. مجموعه پژو سیتروئن به تازگی توانسته در بازار ۲۳ میلیون دستگاهی چین در هر دو برند خود بیشتر از سال ۲۰۱۱ ایران خودرو بفروشد. تا قبل از تحریم‌ها یکی از بزرگ‌ترین کارخانه‌های پژو در جهان در ایران مستقر بود بدون آنکه پژو بر خلاف سایر بازارهای جهان، نیاز به سرمایه‌گذاری یا طراحی محصولی متناسب با نیاز مشتریان ایرانی احساس کند.

پژو در بازار ایران بسیار بی‌هزینه حضور داشت و به لطف برنامه‌های توسعه‌ای دولتی صنایع خودروسازی ایران، در یک فضای بی‌دردسر تجارت پرسودی می‌کرد. ایران خودرو در برنامه طرح توسعه خود، هزینه‌ای سنگین صرف توسعه خطوط تولید و قطعه‌سازی بر مبنای استانداردهای پژو کرد. شبکه گسترده خدمات پس از فروش ایران خودرو تنها متناسب با محصولات موجود پژو است و تجربه ارائه محصولات دیگر مانند سوزوکی و رنو در آن چندان موفق نبود. در واقع شبکه خدمات ایران خودرو بسیار گسترده‌تر از حد نیاز است و تنها می‌تواند محصولات موجود پژو را پشتیبانی کند و برای برند‌های دیگر مزیت رقابتی خاصی، خصوصا در قیاس با ایجاد یک شبکه جدید ندارد. این گستردگی سبب می‌شود ایران خودرو نه‌تنها برای ارائه برندهای جدید بلکه برای محصولات جدید پژو هم نیازمند سرمایه‌گذاری بسیار سنگین‌تر از حد مورد نیاز باشد که اتفاقا اصلا اقتصادی نیست. این موضوع درخصوص قطعه‌سازی هم صدق می‌کند. قطعه‌سازان عمدتا از سرمایه‌گذاری در محصولات جدید فراری هستند و تلاش دارند تنها با ادامه محصولات قدیمی تنها به سودسازی ادامه دهند. در صورت تولید قطعه جدید هم انتظار دارند منابع مالی این سرمایه‌گذاری از سوی ایران خودرو منحصرا تامین شود نه توسط خودشان. مجموعه مسائل فوق، عقد قرارداد با پژو را در کوتاه‌مدت غیر‌قابل‌اجتناب می‌کند. ایران خودرو ناچار به همکاری با پژو است و البته پژو هم بسیار علاقه‌مند به بازگشت به ایران. در چنین شرایطی، حداقل باید امتیازگیری کرد. الزام‌هایی مانند سرمایه‌گذاری مستقیم در کشور یا پرداخت سهم کمتر برای تولید خودرو (رویالتی) ضروری بوده که به گزارش ایران خودرو تا حد خوبی اجرایی شده است. هرچند توسعه قطعه‌سازی یا صادرات هم در قرارداد گنجانده شده است. ولی توسعه قطعه‌سازی بیشتر با افزایش علاقه قطعه‌ساز ایرانی به سرمایه‌گذاری جدید محقق خواهد شد، صادرات هم چندان اجرایی نخواهد بود؛ زیرا پژو بازار فروش چندان مطلوبی در سطح بین‌المللی خصوصا برای مدل‌های هدف‌گذاری شده، ندارد و وضعیت بازار برای این برند فرانسوی در سطح بین‌المللی به‌گونه‌ای نیست که تقاضای مازادی برای آن وجود داشته باشد.

پژو هم مطمئن از عدم برخورد سنگین در آینده ناشی از عدم اجرا به تعهدات صادراتی، این شروط را پذیرفته است. بازگشت پژو در شرایطی اتفاق افتاد که ایران خودرو در دوره سه ساله خروج پژو، با شرکای چینی به همکاری جدی بر نخاست. در عین حال، تلاش کرد با تامین قطعات مورد نیاز از سازنده چینی پژو، به تولید محصولات پژو ادامه دهد. در واقع هرچند در آمار رسمی پژو تولید خود در ایران را متوقف کرد، ولی برند پژو در این سال‌ها‌ همچنان سنگرهای تولیدی ایران را فتح کرده بود. ایران خودرو در هر دو محصول داخلی خود، سمند و رانا هم به پژو وابستگی نسبتا شدیدی دارد و این خودروها هم متاثر از روابط با پژو دچار تحلیل در تولید شدند. هرچند طی بیست سال گذشته حرکات جسته گریخته‌ای برای استقلال از پژو صورت گرفته است، از قرارداد تامین موتور نیو پیکان با فیات تا قرارداد سوزوکی یا حتی پروژه پلت فرم مشترک، هیچ کدام نتوانست خدشه‌ای در موقعیت پژو در ایران خودرو وارد کند. این عدم موفقیت بیشتر به استراتژی مدیریت بازار و خودروسازی دولتی بازمی‌گردد تا سیاست‌های پژو. در واقع مجموعه دولتی مدیریت کلان صنعت در تمامی سال‌های گذشته نتوانسته است بپذیرد ایجاد انحصار چه به‌صورت دولتی یا خصوصی نمی‌تواند به یک رشد پایدار و انتفاع صنعتگر و مشتری ایرانی ختم شود و تلاش دارد به‌عنوان قیم بازار و تولیدکننده تصمیم‌گیری کند.

در این شرایط، سوق دادن منابع سنگین مالی به تولید محصولات پژو در ایران خودرو سبب می‌شود جهت حفظ سرمایه‌گذاری‌های صورت گرفته، علاوه بر مدیریت شدید بازار خودرو و ایجاد دیوار تعرفه‌ای سنگین، از عقد قرارداد‌های بین‌المللی واقعا بزرگ به‌نوعی رقیب تا حد امکان جلوگیری شود تا خدشه‌ای به سودآوری سرمایه‌گذاری صورت گرفته وارد نشود. پژو سیتروئن مدت‌ها است خودروساز خیلی موفقی به حساب نمی‌آید، حتی در قیاس با شرکت هموطن خود، رنو، رشد کمتری را تجربه می‌کند. شاید گزینه‌هایی مانند فولکس واگن یا فیات برای ادامه همکاری با ایران خودرو مناسب‌تر و گزینه‌هایی مانند هیوندای یا تویوتا ایده‌آل به نظر برسند. این شرکت‌ها بازارهای بزرگ‌تری در اختیار دارند، توانایی گسترش بازارهای صادراتی را واقعا دارند و معمولا بی‌نیاز از روابط سیاسی دولتی محصولات خود را در بازار می‌فروشند، فناوری‌های پیشرفته‌تری در محصولات خود استفاده می‌کنند و با کیفیت بهتر و قیمت مناسب‌تری خودروهای خود را عرضه می‌کنند. اما ورود این برندها به بازار کشور نیازمند بازنگری کلی در نوع نگاه و استراتژی مدیریت صنایع خودروی کشور است. شاید در صورت ورود این برندها در قالب همکاری با ایران خودرو کمترین ارزش افزوده در صنعت خودرو کشور ایجاد ‌شود و اتفاقا موقعیت پژو را بیش از پیش در ایران خودرو تثبیت ‌کند درصورتی‌که ورود مستقل این شرکت‌ها، می‌تواند منجر به افزایش رقابت‌پذیری و فشار شدید به پژو برای بازنگری در دیدگاه سودجویانه خود به بازار خودروی ایران شود.