تضمین قرارداد با بیمه‌های اعتباری

سید کمال سیدعلی

مدیرعامل صندوق ضمانت صادرات ایران

خرید هواپیما اکثرا در دنیا به صورت فاینانس و لیزینگ انجام می‌شود و شرکت‌های مختلف با پرداخت اقساط قرارداد را تضمین می‌کنند. در خصوص این قرارداد، باید به این نکته اشاره کرد که شرکت بیمه ساچه که ایتالیایی است، به دلیل بزرگ بودن حجم این قرارداد، به صورت یک بیمه‌کننده وارد معامله شده و مسوولیت تضمین قسمتی از قرارداد و بازپرداخت را بر عهده دارد وگرنه مسوولیت اصلی این قراردادها با شرکت بیمه‌گر همان کشور، یعنی فرانسه است. البته باید توجه داشت که موتور و برخی قطعات این هواپیماها توسط آمریکا تامین می‌شود که باعث می‌شود شرکت‌های بیمه‌ای آنها هم به این قرارداد ورود پیدا کنند. بر این اساس خریدهای بزرگ بین‌المللی مانند کشتی، هواپیما و ... از طریق فاینانس انجام می‌گیرد.

فاینانس‌های معمولی بازپرداختی بین ۵ تا ۸ سال یا ۳ تا ۵ سال دارند. اما در خصوص فاینانس‌های بزرگ که اعداد بزرگ می‌شوند و درآمد حاصل از پروژه‌ها بعد از ۱۰ یا ۱۲ سال به دست بیاید، مدت زمان باز پرداخت این فاینانس‌ها از ۵ تا ۸ سال به ۱۰ تا ۱۵ سال می‌رسد تا درآمد حاصل از خرید کشتی، هواپیما یا صنایع بزرگ بتواند حجم این سرمایه‌گذاری را پوشش دهد. در واقع روش‌های متعددی برای انجام این سرمایه‌گذاری و معاملات وجود دارد. یکی از این روش‌ها همین فاینانس‌ها است که به آن اشاره شد. روش دیگر لیزینگ یا اجاره به شرط تملیک است. انواع سرمایه‌گذاری‌ها مانند B.O.O یا B.O.T در بعضی از پروژه‌ها اجرایی می‌شوند که سرمایه‌گذار وارد عمل می‌شود و پس از مدت زمان معین مالکیت طرح مستقل می‌شود. در سرمایه‌گذاری به صورت لیزینگ، این انتقال مالکیت پس از پرداخت آخرین قسط انجام می‌شود. پرداخت این اقساط هم معمولا از محل درآمد این سرمایه‌گذاری انجام می‌شود. در خصوص هواپیماهای توپولوف که در گذشته از روسیه خریداری می‌شد هم روال کار به همین شکل بود و بعد از پرداخت آخرین قسط اسناد مالکیت به نام ایران منتقل می‌شد و تا آخرین قسط همچنان تحت مالکیت فروشنده قرار داشت. البته باید در پرداخت این اقساط لزوم پرداخت مالیات‌ها را هم در نظر داشت.

شرکت‌هایی مانند ساچه و دیگر شرکت‌هایی از این قبیل مانند صندوق توسعه صادرات در زمینه فاینانس و بیمه اعتبار فعال هستند. در ایتالیا ساچه، در آلمان هرمس و ... از جمله این موسسات هستند که طرف معامله را در مقابل عدم بازپرداخت اقساط بیمه می‌کنند. تامین اعتبار لازم توسط بانک‌های مختلف دیگر انجام می‌شود. به عنوان مثال می‌توان به قراردادهای بزرگی که در گذشته در ایران انجام شده مانند فولاد مبارکه اشاره کرد. به این صورت که شرکت فروشنده، قرارداد را با ایران منعقد می‌کند، سپس قراردادی دیگر برای تامین مالی بین ایران و بانک‌های داخلی یا خارجی بسته می‌شود. پس از آن، این تامین اعتبار توسط یک شرکت بیمه اعتباری تضمین می‌شود و این شرکت ضامن بازپرداخت اقساط توسط خریدار خواهد شد که در صورت پرداخت نشدن اقساط توسط خریدار، از طرف شرکت بیمه‌کننده پرداخت می‌شود. بنابراین طرف خریدار که ممکن است بانک ایرانی، وزارت راه یا هر نهاد دیگری باشد، توسط این قبیل شرکت‌ها بیمه می‌شوند. این عمل باعث ایجاد زمینه همکاری‌های متعدد و گسترده‌ای در صنایع و مبادلات دیگر نیز می‌شود. به گونه‌ای که حتی برای مبادلات کوچک و تجارت‌های مختلف نیز می‌توان از تضمین اعتبار توسط این شرکت‌ها بهره برد. یکی از مزیت‌های این عمل این است که اگر به هر نحوی ریسک‌های مختلف تجاری یا سیاسی رخ دهد و باعث مشکل در بازپرداخت اقساط یا مبالغ قرارداد شوند، این موسسات از خریدار حمایت مالی خواهند کرد و مانع فسخ قرارداد خواهند شد. از این شرایط برای همکاری با بوئینگ یا خرید هواپیماهای دست دوم نیز می‌توان استفاده کرد. البته در خصوص بوئینگ باید توجه داشت که این شرکت باید مجوزهای متعددی برای همکاری با ایران اخذ کند و همچنین بحث همکاری با اگزیم بانک‌های آمریکایی نیز مطرح است. در خصوص هواپیماهای دست دوم نیز همین شرایط خرید اعتباری یا لیزینگ وجود دارد. نکته مهمی که در آخر باید به آن اشاره کرد این است که تقریبا بدون حضور این شرکت‌های بیمه اعتباری در معاملات، قراردادی در اروپا منعقد نمی‌شود، زیرا این موسسات به‌نوعی باعث اطمینان قرض دهنده و قرض‌گیرنده در قرارداد و ادامه همکاری خواهند شد.