حضور تشکل‌ها در تدوین استراتژی توسعه صنعتی

مهندس محمدمهدی راسخ رئیس کمیسیون امور اجتماعی و تشکل‌ها در طول سال‏های گذشته، سند استراتژی توسعه صنعتی تهیه، تدوین یا بازنگری شده است ولی در اجرا و پیاده‏سازی سند مذکور اقدامات کمتری صورت گرفته است. بدون در نظر گرفتن عوامل محدودکننده جهانی و تاثیرگذار بین‏المللی، دلیل عمده آن در نوع نگاه به طراحی و تدوین سند استراتژی، رویکرد و مدل‏های ذهنی کارشناسانی است که در این زمینه مسوولیت داشته و به این کار اقدام کرده‏اند. به طوری که مشاهده می‏شود، نگاه و رویکرد به سند استراتژی توسعه صنعتی در کشور ما با ادبیات و بنیان‏های علمی و در عین حال تجربیات کاربردی سایر کشورهایی که این مسیر را طی کرده و دستاوردهای قابل توجهی داشته‏اند، تفاوت‏های زیربنایی دارد. در کشور ما تصور غالب بر این است که سند استراتژی یک مقوله تافته جدا بافته از عملیات روزانه بازیگران و افراد فعال در حوزه صنعت چه در بخش خصوصی و چه در بخش دولتی است. در حالی‌که نگاه امروز بر این رویکرد استوار است که هر بخشی از حوزه‏های صنعت و بازیگران اصلی آن باید بدانند با کارهایی که صورت می‏دهند چه بخشی از سند استراتژی توسعه صنعتی را محقق می‌کنند. به‌عنوان مثال، حتی باید تاثیر یک امضای مقام عالی وزارت و سایر مدیران صنعتی تا اقدامات جزئی و کلی افراد شاغل در حوزه صنعت در تحقق استراتژی توسعه صنعتی تعریف شده و مشخص باشد. به عبارت دیگر کار هر روزه هر بخش صنعت و حتی هر فرد صنعتی باید اجرای بخشی از سند استراتژی توسعه صنعتی باشد. معنی عبارت مزبور این است که استراتژی توسعه صنعتی باید به برنامه‏ها و اقدامات عملیاتی تبدیل شود و وظیفه هرکس در تحقق آنها تعیین شود. پرواضح است که استراتژی توسعه صنعتی و برنامه‏ها و اقدامات مرتبط با آن براساس مطالعات و شناسایی فرصت‏ها و تهدیدات بیرونی و توانمندی‏ها و قابلیت‏های داخل کشور در حوزه صنعت تدوین می‏شود و می‏تواند در مقاطع مختلف با موانعی از جمله تحریم‏های اقتصادی که همواره به نوعی وجود داشته است یا تاثیر تورمی هدفمندی یارانه‏ها بر صنایع که زمزمه اجرای آن از سال‏ها قبل جزو برنامه‏های ملی بوده است، مقابله کرد یا اینکه تهدیدات و ضعف‏های احتمالی را به فرصت‏ها و نقاط قوت تبدیل کرد. این امر میسر نمی‏شود مگر اینکه بستر و ساختار مناسب برای ایجاد تفکر و انجام اقدامات استراتژیک از پیش طراحی شده باشد. سند استراتژی، موضوعی نیست که توسط افراد یا سازمان‏هایی طراحی و تدوین شود که در پیاده‏سازی آنها مشارکت نداشته و در فرآیند توسعه صنعتی و عملیات مرتبط با آنها نقش اجرایی کمتری دارند و در عین حال کتابچه‏ای نیست که دارای عبارت‏های زیبا و ادبیات فاخر باشد و در گوشه‏ای از دفتر مدیران ارشد صنعتی به نمایش گذاشته شود و با عملیات روزانه صنعتی کشور که منجر به توسعه صنعتی می‏شود، کمترین ارتباط را داشته باشد. مهم‏ترین نکته‏ای که ‏باید در گام اول در نظر گرفت این موضوع است که تهیه و تدوین سند استراتژی توسعه صنعتی یکی از ماموریت‏ها و وظایف اصلی راهبران و مدیران ارشد صنعتی در بخش دولت، بخش خصوصی و تشکل‌های اقتصادی و صنعتی تلقی می‏شود و ایجاد موج تغییر از طریق شفاف کردن راهبرد تدوین استراتژی توسعه صنعتی و داشتن تعهد عملی راهبران و مدیران ارشد است که می‏تواند استراتژی توسعه صنعتی را به وجود آورد که ضمن عملیاتی بودنش، دیگران را برای اجرای آن ترغیب و تشویق می‏کند. نکته بعدی، مشارکت ذی‌نفعان در تدوین و پیاده‏سازی استراتژی توسعه صنعتی کشور است که رکن اصلی موفقیت در دستیابی به دستاوردها و نتایج موردنظر در این خصوص است؛ ولی متاسفانه به نظر می‏رسد در این زمینه اقدام اثرگذاری صورت نگرفته است. اتاق‌های بازرگانی و تشکل‌های اقتصادی و صنعتی یکی از ارکان اصلی حکمرانی و از ستون‌های اصلی تدوین این سند هستند که کمتر به آن توجه شده است. نکته آخر این است که نوع نگاه‌ها، رویکردها و مدل‏های ذهنی در تدوین و بازنگری استراتژی توسعه صنعتی کشور باید دستخوش تحول بنیادی شود و تغییرات اساسی در افراد و سازمان‏های مرتبط با این مقوله به‌وجود آید. به این منظور تشکل‌ها باید در ساختار و تدوین سند استراتژی حضور پررنگ داشته باشند و درخصوص چگونگی تدوین و بازنگری توسعه صنعتی کشور و انتخاب فرآیند و رویکرد متناسب با آن بازیگر اصلی محسوب شوند. حضور تشکل‌ها در همه بخش‌های برنامه‌ریزی و اجرا لازم است که به مواردی از آنها اشاره می‌شود:

۱) پیشنهاد می‌شود با حضور تشکل‌ها و اتاق بازرگانی، شورایی با عنوان «شورای عالی راهبری استراتژی توسعه صنعتی» متشکل از بالاترین و موثرترین مقامات و مدیران صنعتی بخش دولتی و خصوصی و تشکل‌های اقتصادی ایجاد و سازماندهی شود. شورای عالی ماموریت خواهد داشت که برنامه تدوین استراتژی توسعه صنعتی را شفاف کند، نقش و میزان درگیری تشکل‌ها و نهادهای دولتی و خصوصی را تعیین کند، چشم‏انداز و استراتژی تدوین استراتژی توسعه صنعتی را شفاف و در نهایت موضوعات استراتژیک را تدوین و تصویب کند.

۲) استراتژی و موضوعات استراتژیک کلان که توسط شورای‌عالی راهبری تعیین و تصویب می‏شود از طریق کمیته‏ها و گروه‏های عملیاتی متشکل از تشکل‌ها و نهادهای دولتی که زیرمجموعه شورای‌عالی راهبری خواهند بود، به برنامه‏های عملیاتی تبدیل شود؛ به این معنا که نقشه‏های استراتژی در حوزه‏های مختلف صنعتی ترسیم شود، کارت امتیازی متوازن بخش‏های مختلف صنعتی برای اندازه‏گیری شاخص‏ها و پایش و پیگیری مشخص شود. اهداف عملیات سالانه برای هر سال از برنامه استراتژیک بلندمدت تدوین و برنامه‏های اجرایی مرتبط با برنامه‏های عملیاتی تهیه شود. با این اقدام هر بخش صنعتی و حتی تک تک بازیگران عرصه صنعت می‏دانند که کدام برنامه، کدام هدف عملیاتی و کدام شاخص را باید محقق سازند.

۳) کلیه تشکل‌های حوزه صنعت در راستای استراتژی و محقق کردن آن همسو شوند. به عبارت دیگر ساختاری باید تعریف شود تا نقش

تک تک تشکل‌های اقتصادی و صنعتی، واحدها و بازیگران عرصه صنعت در پیاده‏سازی استراتژی توسعه صنعتی مشخص شود و در جهت اجرای استراتژی اقدامات یکپارچه و مرتبط با هم به اجرا گذاشته شود.

۴) عمل به استراتژی کار هر روزه هر تشکل در حوزه بخش صنعتی خود و تک تک بازیگران این عرصه در حوزه صنعت باشد؛ به این معنا که ابتدا در بین کلیه تشکل‌ها و بازیگران صنعتی، اطلاع‏رسانی و آگاهی استراتژیک صورت پذیرد. بین اهداف بخش‏های مختلف صنعت و حتی مدیران صنعتی، همسویی وجود داشته باشد و همچنین قابلیت‏های لازم و مزیت‏های رقابتی لازم در هر یک از حوزه‏های صنعتی شناسایی و تامین شود.

۵) تدوین، بازنگری و پیاده‏سازی استراتژی توسعه صنعتی توسط تشکل‌ها صورت گیرد و به فرآیندی مستمر تبدیل شود؛ با این فرض که زیرساخت‏های زیر ایجاد شده باشد:

سیستم اندازه‏گیری و گزارش‏دهی کارت امتیازی برای هر بخش از حوزه‏های صنعتی و برنامه‏های اجرایی مرتبط با آنها در تشکل‌ها ایجاد و به‌کار گرفته شود.

جلسات بازنگری استراتژیک با حضور تشکل‌های هر بخش صنعتی درخصوص چگونگی پیاده‏سازی و کسب نتایج و احتمالا تغییر برنامه‏ها توسط شورای‌عالی راهبری سازماندهی شود.

بین استراتژی توسعه صنعتی و بودجه اختصاصی به صنعت، یکپارچگی برقرار شود و بین آنها رابطه علت و معلولی برقرار شود.

بین تامین و بهره‏گیری از سرمایه‏های انسانی و اطلاعاتی لازم در تشکل‌های حوزه صنعت با استراتژی توسعه صنعتی پیوند ارگانیک ایجاد شود و مشخص شود که برای محقق شدن استراتژی توسعه صنعتی، باید سرمایه انسانی، اطلاعاتی و فناوری مرتبط با آنها چه مشخصه‏هایی داشته باشد.

سیستم به اشتراک‌گذاری تجربیات و دانش حاصل از تدوین و اجرای استراتژی توسعه صنعتی در بین تشکل‌های عرصه صنعت سازماندهی شود تا فرآیند یادگیری در تمام تشکل‌های صنعتی به‌عنوان یک فرهنگ غالب نهادینه شود.

یک سازمان یا دفتر استراتژیک متمرکز در اتاق بازرگانی به‌عنوان دفتر مدیریت استراتژی توسعه صنعتی ایجاد و سازماندهی شود تا کلیه هماهنگی‏ها از طریق آن دفتر صورت گیرد.