هما کبیری: هرچند که در صادرات کالا از عنوان «غیرنفتی» یاد می‌شود، اما درواقع بخش زیادی از این صادرات به نوعی به نفت، میعانات گازی و محصولات پتروشیمی ارتباط پیدا می‌کند و به‌عبارت دیگر، پایه نفتی دارند. براساس آمارهای هفت ماه منتهی به مهر ماه گمرک در سال جاری، سهم کالاهای صنعتی، کشاورزی، معدنی، فرش و صنایع دستی در صادرات، ۳۴ میلیون و ۵۶۹ هزار تن به ارزش ۱۱ میلیارد و ۸۰۲ میلیون دلار بوده که سهم ۷۲/۶۲ درصدی از نظر وزنی و ۸/۴۳ درصدی از نظر ارزشی را در مجموع صادرات به خود اختصاص داده است. این موضوع حاکی از آن است که میعانات گازی و محصولات پتروشیمی، سهم بیش از ۵۶درصدی از لحاظ ارزشی را در صادرات به خود اختصاص داده‌اند. درواقع بیش از نیمی از صادرات کالاهای غیرنفتی ایران رنگ و بوی نفت می‌دهد و تنها نزدیک به ۴۴درصد کالاهای غیرنفتی اعم از کالاهای صنعتی، معدنی، کشاورزی، فرش و صنایع دستی به خارج از کشور صادر می‌شود.

بررسی روند ماهانه صادرات در یکسال گذشته حاکی از آن است که اسفند سال گذشته با صادرات ۷میلیون و ۷۸۳هزارتن بیشترین وزن صادرات کشور را شاهد بودیم و در مقابل مردادماه سال ۹۳ با ۴میلیون و ۲۸۸هزار تن، کمترین حجم صادرات را داشته‌ایم. در مقابل از نظر ارزش دلاری، اسفند ماه سال گذشته با صادرات به ارزش ۲میلیارد و ۵۸۱میلیون دلار در صدر و فروردین سال جاری با صادرات به ارزش یک میلیارد و ۱۱۹میلیون دلار کمترین رقم را به خود اختصاص داده است. به نظر می‌رسد عمده دلیل بهبود وضعیت صادرات هم از نظر ارزش دلاری و هم از نظر وزنی به‌دلیل صادرات محصولات کشاورزی است که در این ماه به اوج خود می‌رسد.

براساس آمار و ارقام ارائه شده از سوی گمرک، هرچند که سهم وزنی کالاهای غیرنفتی به‌جز میعانات گازی و محصولات پتروشیمی از کل صادرات به‌طور میانگین بین ۶۰ تا ۷۰درصد متغیر بوده، اما سهم این کالاها از مجموع صادرات کالاهای غیرنفتی کشور ازنظر ارزش دلاری گاهی تا ۳۸درصد نیز کاهش پیدا کرده است.

افزایش حجم صادرات نفتی

براساس آمار هفت ماه منتهی به مهر ماه گمرک در سال جاری، سهم صادرات از تجارت خارجی ۵۷میلیارد دلاری، رقمی معادل ۲۶میلیارد و ۹۴۳میلیون دلار بوده است. این در حالی است که تنها در مهر ماه، صادرات ۷میلیون و ۲۱۵هزار تن کالا، ۳میلیارد و ۲۷۴میلیون دلار ارزآوری به همراه داشته که در این میان سهم کالاهای غیرنفتی به‌جز میعانات گازی و محصولات پتروشیمی تنها یک میلیارد و ۳۶۷میلیون دلار، معادل حدود ۴۱درصد بوده است. در حالی سهم صادرات محصولات غیرنفتی شامل کالاهای صنعتی، کشاورزی، معدنی، فرش و صنایع‌دستی از مجموع صادرات کشور کاهش می‌یابد که در مقابل سهم واردات رو به افزایش است و در نیمه دوم سال، این شکاف بیشتر نمایان شده است.

براساس آمارهای ماهانه گمرک، صادرات کالاهای غیرنفتی به‌جز میعانات گازی و محصولات پتروشیمی به‌طور میانگین ۵ میلیون تن و از نظر ارزش دلاری، حدود ۵/۱میلیارد دلار است. این در حالی است که براساس گزارش ۱۲ ماهه گمرک در پایان سال ۹۲، صادرات زعفران به‌عنوان یکی از مهم‌ترین محصولات کشاورزی صادراتی ایران، تنها ۱/۱۱۹میلیون دلار ارزآوری به همراه داشته و ارزش صادرات محصول دیگری مانند فرش و سایر کفپوش‌ها ۸/۳۱۴میلیون دلار بوده است. این در حالی است که در روزگار نه چندان دور، زعفران و فرش به عنوان دو کالای شناخته شده ایران در بازارهای خارجی مشتریان خاص خودش را داشت.

برخی از کارشناسان معتقدند دلیل این امر، شرایط راحت‌تر صادرات کالاهای باارزش افزوده کمتر و حتی خام است. این موضوع تا جایی پیش رفت که در اوایل سال‌جاری وزیر صنعت، معدن و تجارت پیشنهاد عوارض صادراتی را برای ۲۴ قلم کالا به معاون اول رئیس جمهور ارائه کرد که پس از کش و قوس‌های فراوان و مخالفت‌های صادرکنندگان، اخذ عوارض صادراتی لغو شد.

این در حالی است که رئیس‌کل سازمان توسعه تجارت پیش از این به «دنیای اقتصاد» اعلام کرده بود: «براساس قانون برنامه، دولت مجاز است برای صادرات کالای خام عوارض وضع کند و کمک کند که پلنت‌های تولیدی در داخل کشور ایجاد شود؛ بنابراین در آن بخش از کالاهایی که معادن ما با محدودیت روبه‌رو است و ذخایرش کم است و پاسخگوی نیاز داخل نخواهد بود، دولت می‌تواند عوارض صادراتی دریافت کند.»

به نظر می‌رسد تحریم‌ها، دیپلماسی خارجی، بازارگشایی‌های بیشتر، تلاش برای الحاق به سازمان تجارت جهانی و موضوعاتی از این دست می‌تواند به افزایش صادرات کالای غیرنفتی کشور کمک کند.

صادرات در دام نفت

صادرات در دام نفت