جزئیات توافق تجاری ایران و روسیه

هما کبیری: تحریم‌های اخیر روسیه از سوی اتحادیه اروپا، موجب شد که این کشور برای افزایش مبادلات تجاری دست به دامن ایران شود و در توافقاتی که در یکی، دو ماه گذشته انجام شده، موضوعات بانکی، تغییرات تعرفه واردات، بهبود صادرات خدمات فنی- مهندسی، تسهیل صدور روادید تجار، برگزاری نمایشگاه‌های تهاتری و واردات کانتینرهای یخچال‌دار به‌عنوان مهم‌ترین محورهای مبادلات تجاری مورد بررسی قرار گرفته است. به گفته کارشناسان تجارت خارجی، ایران و روسیه می‌توانند بخش بیشتری از نیازهای خود را از طریق تجارت با یکدیگر برآورده کنند. بر این اساس، روسیه ۷۰ درصد از میوه و نیمی از لبنیات و بیش از یک سوم گوشت قرمز و مرغ مورد نیاز خود را از طریق واردات تامین می‌کند که با توجه به ظرفیت‌های تولیدی موجود در کشور، ایران می‌تواند نقش بیشتری در تامین این بازار در مقایسه با گذشته داشته باشد. روسیه در سال ۲۰۱۲، حدود ۴۰ میلیارد دلار واردات مواد غذایی داشته است. از دست دادن این بازار برای کشورهای اروپایی ضرر بزرگی به همراه داشته؛ به‌طوری‌که زیان ناشی از تحریم‌های اخیر روسیه برای اتحادیه اروپا حدود ۱۲ میلیارد یورو تخمین زده شده است. همین موضوع موجب شد حسن یونس سینکی، قائم‌مقام وزیر جهاد کشاورزی اعلام کند که اگر از فرصت ایجاد شده برای افزایش صادرات به روسیه با یک برنامه دقیق استفاده نشود، تجربه تلخ از دست دادن یک بازار صادراتی دوباره تکرار خواهد شد.

سهم ناچیز ایران از تجارت با روسیه

بر اساس آمارها، حجم تجارت خارجی فدراسیون روسیه با کشورهای جهان در سال ۲۰۱۳ بیش از ۱/۸۴۴ میلیارد دلار بوده که در این میان سهم صادرات ۳/۵۲۶ میلیارد دلار و سهم واردات ۸/۳۱۷ میلیارد دلار بوده است. همچنین حجم تجارت خارجی این کشور در سال ۲۰۱۲ حدود ۸/۸۴۱ میلیارد دلار برآورد شده که سهم صادرات در این میان ۶/۵۲۴ میلیارد دلار و سهم واردات ۱/۳۱۷ میلیارد دلار بوده است. به این ترتیب در سال ۲۰۱۳ نسبت به سال قبل، صادرات رشد ۳/۰ درصدی و واردات نیز رشد ۲/۰ درصدی را تجربه کرده است. این موضوع در حالی از سوی قائم‌مقام وزیرجهاد کشاورزی مورد بررسی قرار گرفت که روند تجارت خارجی روسیه از یک روند منطقی برخوردار است، اما منحنی‌های تجارت خارجی ایران همواره با فراز و فرودهای زیادی همراه است. در همین حال حجم کل تجارت ایران و روسیه در سال ۲۰۱۳ حدود ۶/۱ میلیارد دلار اعلام شده که سهم صادرات ایران ۴۳۲ میلیون دلار بوده و سهم صادرات روسیه یک میلیارد و ۱۶۸ میلیون دلار اعلام شده است. سهم ایران از تجارت خارجی روسیه تنها ۲/۰ درصد بوده است. این در حالی است که حجم تجارت ایران و روسیه ۲/۳۱ درصد کاهش یافته و در این میان صادرات روسیه به ایران به تنهایی با کاهش ۵/۳۸ درصدی همراه بوده و واردات نیز حدود یک درصد افزایش داشته است. در سال ۱۳۹۲، روسیه در صادرات رتبه ۱۳ و در واردات رتبه ۱۲ را در میان شرکای تجاری ایران به خود اختصاص داده است. بر اساس محاسبات وزارت جهاد کشاورزی، تمرکز واردات و صادرات کالایی میان دو کشور پایین است و این امر حاکی از آن است که ظرفیت بالفعل کنونی بر چند محور خاص متمرکز است که اهم آن در بخش کشاورزی شامل پسته، انواع خرما، انواع سبزی، کیوی، خیار، کلم قرمز و سفید، مربا و ژله، انواع آب سیب و رب گوجه‌فرنگی است. همچنین مهم‌ترین محصولات صادراتی کشور روسیه به ایران شامل گندم، نهاده‌های دامی مشتمل بر گندم دامی، دانه ذرت دامی و کنجاله سویا است. سینکی معتقد است گسترش تجارت دو کشور تا حد مطلوب مستلزم استفاده از راهکارها در سه گام تعیین نیازها، برنامه‌ریزی افزایش تولید و ظرفیت‌های آن و امضای تفاهم‌نامه همکاری درخصوص صادرات مواد غذایی است. بر اساس گزارش‌های وزارت جهاد کشاورزی، در نیمه نخست سال جاری ارزش محصولات کشاورزی صادر شده به روسیه حدود ۷۱ میلیون دلار بوده که ۵۲ درصد از کل صادرات ایران به این کشور را شامل می‌شود. در این میان، حدود ۵۰ درصد از صادرات به کشور روسیه مربوط به سرفصل‌های سبزی‌ها و نباتات، میوه‌های خوراکی و فرآورده‌های سبزی‌ها و میوه‌ها است. در این گزارش تاکید شده که وزارت جهاد کشاورزی به منظور تقویت بنیه‌های تولیدی، این موضوع را در برنامه‌های کشت سال‌های آتی در دستور کار خود قرار خواهد داد.

پوشش یک‌ میلیاردی صادرات به روسیه

در حالی که روسیه به‌عنوان یکی از بازارهای هدف ایران مورد توجه صادرکنندگان قرار گرفته، مسوول کمیته همکاری اقتصادی ایران و روسیه به جزئیات برخی بندهای توافق‌شده با روس‌ها اشاره کرد و گفت: بهبود وضعیت سیستم بانکی دو کشور برای نقل و انتقال پول و ایجاد شبکه بانکی منسجم، ایجاد تعرفه ترجیحی در برخی کالاها، صدور ضمانت‌نامه صادراتی و صدور ویزا برای بازرگانان از سرفصل‌های این توافق‌ها است. مجتبی خسروتاج روز گذشته در همایش «کاربردی تجارت با روسیه» که از سوی مرکز آموزش بازرگانی موسسه مطالعات بازرگانی وزارت صنعت، معدن و تجارت برگزار شد، تاکید کرد: بازار روس‌ها نزدیک به ۳۰۰ میلیارد دلار ظرفیت دارد و آنها سالانه حدود ۵۷ تا ۶۰ میلیارد دلار واردات ماشین‌آلات، ۴۰ میلیارد دلار واردات خودرو، ۳۶ میلیارد دلار واردات تجهیزات برقی، ۱۴میلیارد دلار واردات دارو، ۱۱ میلیارد دلار محصولات پتروشیمی و پلاستیکی، ۷/۶ میلیارد دلار واردات انواع محصولات پروتئینی، ۳/۶ میلیارد دلار واردات انواع میوه، ۶/۴ میلیارد دلار واردات انواع کفش، ۴میلیارد دلار واردات مواد غذایی، تخم مرغ و عسل و ۶/۴ میلیارد دلار واردات مبلمان دارند.

قائم‌مقام وزیر صنعت، معدن و تجارت با اشاره به تشکیل کمیته مشترک میان دو کشور برای بهبود مبادلات تجاری در ماه‌ گذشته تاکید کرد: بخش عمده‌ای از مذاکرات در رابطه با سیستم بانکی بود که خدمات لازم را به بنگاه‌ها بدهد. باید یک شبکه بانکی ایجاد شود تا هزینه مبادله را کم کند و روشی ایجاد کنیم تا صادرکننده مطمئن شود که چگونه می‌تواند پول خود را پس بگیرد. امروز اگر بخواهیم ریسک صادراتی را به روسیه به حداقل برسانیم باید شبکه بانکی ایجاد کنیم. به گفته خسروتاج اکنون یک بانک روسی در زمینه واردات از روسیه فعال است و بانک مرکزی دو طرف در حال مذاکره هستند تا بانک‌های بیشتری برای این کار وارد شوند. وی تصریح کرد: ترتیبی اتخاذ شده تا برای صادرات مشکلی برای اخذ ارز در بندر آستاراخان وجود نداشته باشد؛ اگر کسی در بانک روسی اعتبار اسنادی باز کند، می‌تواند روبل به‌صورت نقدی دریافت کند یا اینکه خود بانک با یک کارمزد معادل ریالی را به صادرکننده پرداخت کند. مسوول کمیته اقتصادی ایران و روسیه تعرفه بالای واردات محصولات کشاورزی را در روسیه یکی دیگر از موانع پیش رو دانست و گفت: به روس‌ها پیشنهاد برقراری تعرفه ترجیحی بین دو کشور را دادیم که آنها اعلام کردند در این زمینه باید با قزاقستان و بلاروس توافق داشته باشند و درصورت برقراری توافقنامه ترجیحی، به سمت نظام کاهش تعرفه گمرکی می‌رویم. وی بند دیگر توافق با روس‌ها را صدور ضمانتنامه بانکی و ضمانت صادراتی برای شرکت‌های خدمات فنی- مهندسی ایرانی عنوان کرد و گفت: صندوق‌های ضمانت صادرات ریسک شرکت‌ها را پوشش می‌دهند که قرار شد یک شرکت روسی با صندوق ضمانت صادرات ایران برای پوشش ضمانت‌های صادراتی توافق‌نامه‌ای امضا کنند. بر همین اساس به صندوق ضمانت صادرات ایران ابلاغ شده که یک میلیارد دلار اعتبار برای پوشش صادرات به روسیه منظور کند. خسروتاج شرکت در نمایشگاه‌های خارجی را یکی از روش‌های مطلوب برای اعتمادسازی بین بازرگانان دو کشور دانست و افزود: هزینه بالای نمایشگاهی یکی از موانع است که با طرف روسی توافق کردیم به‌صورت تهاتر سالانه ۵ هزار مترمربع فضای نمایشگاهی در آستاراخان، سن‌پترزبورگ، مسکو و سایر شهرهای روسیه برای تجار ایرانی در اختیار ما بگذارند و ما هم به همین میزان در ایران و تهران به آنها فضای نمایشگاهی خواهیم داد. خسروتاج حل مشکل صدور ویزا را یکی دیگر از محورهای مذاکره عنوان کرد و گفت: با روس‌ها توافق کردیم لیستی تنظیم شود و براساس آن بنگاه‌های بخش خصوصی بدانند ظرفیت‌های تولیدی در چه بخش‌هایی است، به‌عنوان مثال در بخش مواد اولیه انواع ورق‌های فولادی، ورق‌های آلومینیومی، ورق‌های آلیاژی، آهن، انواع الوار، خمیر کاغذ، نخ نایلونی، کائوچوی مصنوعی و در بخش کالاهای اساسی و کشاورزی چه مواردی مورد نیاز روس‌ها است.

تهیه فهرست کالاهای تهاتری

روسیه با برداشت بیش از ۶۸ میلیون تن غله، یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان غلات جهان است. منطقه تحت کشت این کشور ۹/۲ میلیون هکتار است و ۲/۶۰ میلیون تن غله از این منطقه برداشت می‌شود. بر اساس اعلام وزارت کشاورزی روسیه، برداشت گندم در این کشور ۴۳ میلیون تن، برداشت جو ۴/۱۳ میلیون تن، برداشت ذرت ۶۷۴هزار و ۸۰۰تن است. این در حالی است که وزارت کشاورزی روسیه پیش‌بینی برداشت غلات در این کشور در سال‌های آینده به ۸۸ تا ۹۰ میلیون تن در سال خواهد رسید. بر همین اساس، سینکی، قائم‌مقام وزیر جهاد کشاورزی از تهیه فهرست کالاهای کشاورزی برای تهاتر ۵ساله میان دو کشور خبر داده که در آینده نزدیک نهایی خواهد شد. وی همچنین فقدان پروتکل‌های امضاشده میان ایران و روسیه را دلیلی برای چالش‌های ایجاد شده با روسیه دانست و تاکید کرد که پروتکل دامپزشکی ایران و روسیه حداکثر تا یک ماه آینده امضا خواهد شد. قائم‌مقام وزیر جهاد کشاورزی در این باره توضیح داد: پروتکل مربوط به موارد قرنطینه‌ای صدور دام و شیلات به طرف روسی تحویل داده شده و ظرف یک‌ماه آینده این پروتکل به امضا خواهد رسید، اما کمبود ناوگان حمل و نقل یخچال‌دار یکی از مشکلات پیش رو در حمل کالاهای فسادپذیر است.

سینکی ادامه داد: روسیه بزرگ‌ترین مصرف‌کننده اتحادیه اروپا به شمار می‌رود و واردات مواد غذایی را از اروپا ممنوع کرده که هجمه سنگینی را بر این بازار وارد کرده است. سینکی با اشاره به موقعیت منطقه‌ای دو کشور و قرار گرفتن ایران در کریدور شمال به جنوب گفت: اگر بتوانیم موانع راه صادرات را برداریم، ظرفیت خوبی ایجاد خواهد شد، اما باید به نکات مهمی توجه کنیم که یکی از آنها رفع مشکل مربوط به روابط بهداشتی برای صادرات محصولات دامی و شیلاتی است. نظر طرف روسی از جانب سازمان دامپزشکی ایران باید جلب شود و انعقاد توافقنامه بهداشتی قرنطینه‌ای بین طرفین برای صادرات محصولات دامی به روسیه تدوین شود که اکنون پروتکل مربوطه تحویل طرف روسی شده است. وی به عمده محصولات ممنوعه وارداتی از مبادی کشورهای اروپایی به روسیه اشاره کرد و گفت: گوشت قرمز، مرغ و ماهی، میگو، خرچنگ، انواع محصولات لبنی و انواع سبزی و خشکبار عمده محصولاتی بود که پیش از این از بازار اروپا به روسیه وارد می‌شد و اکنون بازارهای روسیه به روی این محصولات بسته شده است. معاون وزیر جهاد کشاورزی گفت: اکنون مهم‌ترین محصولاتی که ایران می‌تواند به‌عنوان یک مزیت در بخش کشاورزی به روسیه صادر کند شامل محصولات شیلاتی اعم از ماهی، میگو و انواع نرم‌تنان بوده و در کنار آن محصولات لبنی، انواع گوشت و تخم‌مرغ، محصولات کشاورزی، خشکبار و حبوبات است. از طرف دیگر می‌توان در مقابل، کالاهای اساسی مورد نیاز خود را مانند گندم، جو، ذرت، کنجاله سویا و چوب از روسیه وارد کرد.

سینکی همچنین انعقاد مبادلات تجارت آزاد و توافقات منطقه‌ای بین استانی میان ایران و روسیه را یکی دیگر از مواردی دانست که می‌تواند به مبادلات تجاری سرعت دهد. به گفته وی به زودی ظرفیت‌های استان گیلان برای صادرات به روسیه مورد بررسی قرار می‌گیرد. همچنین با توجه به ظرفیت مستعد منابع آب و خاک در روسیه می‌توان به کشت فراسرزمینی روی آورد که مزیت‌های زیادی را در پی دارد. وی با بیان اینکه توسعه صادرات محصولات با برند حلال و ایجاد مرکز تجاری ایران در مسکو می‌تواند یکی دیگر از مواردی باشد که مورد توجه طرفین است، افزود: اخذ امتیازات صادراتی از روسیه در مقابل واردات آهن‌آلات و خدمات برای تسهیل و ایجاد توازن تجاری میان دو کشور و ایجاد تسهیلات در فرآیند ترخیص کالاها در گمرکات دو کشور بسیار موثر است. در این نشست، همچنین سفیر روسیه در ایران گفت: اصراری بر لغو تحریم‌های اروپا نداریم و با جواب محکم روسیه، اقتصاد اروپا ۴۰ میلیارد دلار صدمه دیده است.

لوان‌جاگریان افزود: در تلاشیم تا مشکلات تجاری را بر سر راه دو کشور برطرف کنیم که تسهیل برای صدور روادید تجار ایرانی یکی از آنهاست.

وی خاطرنشان کرد: به دلیل شرایط منحصربه فرد در منطقه و تحریم‌هایی که بر ضد روسیه اعمال شد شرایط ویژه‌ای ایجاد شد که کشورهای اروپایی تحریم‌های یک‌جانبه‌ای را علیه روسیه اعمال کردند و گاهی می‌شنویم که می‌گویند اگر سیاست روسیه با ما مطابقت داشته باشد آمادگی داریم تا تحریم‌ها را لغو کنیم، اما ما معیارهای آنها را قبول نمی‌کنیم و آنها هر طور که مایلند می‌توانند تصمیم بگیرند.