مجید منایی* گردو از درختان بسیار ارزشمندی است که اهمیت چوب، میوه، مصارف صنعتی، دارویی، ارزآوری و سایر خصوصیات مفید آن بر همگان روشن است. گردو محصول با ارزشی است که «طلای سبز» نامیده می‌شود و جایگاه صادراتی خاصی دارد. به اعتقاد کارشناسان، تغذیه گردو ارزش غذایی زیادی دارد، همچنین دارای «امگا۳» فراوانی است و در سلامت عمومی جامعه نقش زیادی دارد و می‌توان گفت گردو جزو بهترین محصولات باغبانی است. به عقیده کارشناسان، باید محصولاتی که می‌توانند درآمد ارزی غیرنفتی را افزایش دهند، بیشتر کشت کرد که ۸۰درصد این محصولات در باغبانی است؛ بنابراین دولت باید از بخش باغبانی حمایت جدی کند تا بتوانیم درآمد ارزی غیرنفتی برای کشور داشته باشیم. باید کشت گردو را توسعه دهیم، البته نه به شیوه‌های غلط مانند کشت بذری، چرا که کشت بذری گردو باعث تفرق صفات می‌شود و نمی‌توان یک رقم مشخص برای کشور انتخاب کرد و در نتیجه صادرات گردو نیز با مشکل مواجه و محصول نامناسب وارد بازار می‌شود.

در حال حاضر، ایران با ۱۴۴هزار هکتار درختان بارور و نهال گردو، پس از چین و آمریکا، سومین تولید‌کننده این محصول است. ایران با تولید بیش از ۲۵۰هزار تن گردو (۱۱درصد تولید جهانی) مقام سوم جهان را دارا است. در این میان، استان همدان با حدود ۱۸هزار هکتار گردو کاری، بالاترین مقدار تولید محصول (حدود ۵۸هزار تن میوه)، رتبه نخست تولید گردو را در بین استان‌های کشور به خود اختصاص داده است و از نظر سطح زیر کشت بعد از استان کرمان در رتبه دوم کشور قرار دارد. در استان همدان که حدود ۱۵درصد تولید گردوی کشور را دارا است، شهرستان تویسرکان با بیش از ۵هزار و ۵۰۰هکتار سطح زیر کشت باغ‌های گردو، حدود ۳۰درصد تولید گردوی استان را به خود اختصاص داده است. گردوی این شهرستان از نظر کیفیت در سطح اول جهان قرار دارد. ظرفیت برداشت سالانه گردو از باغ‌های تویسرکان به‌طور متوسط ۱۴هزار تن است که می‌تواند سالانه حدود ۲هزار و ۱۰۰میلیارد ریال درآمد حاصل از فروش این محصول برای مردم این شهرستان باشد که در رتبه دوم کشور جای دارد. متوسط برداشت گردو در هر هکتار از باغ‌های کشور حدود ۴/۲تن بوده، در حالی که متوسط برداشت گردو در استان همدان در هر هکتار ۱/۳تن و در شهرستان تویسرکان ۵/۳ تا ۴تن در هر هکتار است. تولید باکیفیت گردو در استان همدان و به‌خصوص در شهرستان تویسرکان به دلیل توجه ویژه مسوولان جهادکشاورزی استان و شهرستان به این محصول و آب و هوای مناسب جهت تولید آن است. اصلاح باغ‌های گردوی تویسرکان در سال‌های اخیر، استفاده از رقم مرغوب گردو با عنوان گردوی تویسرکانی برای بذر، تشویق باغداران این شهرستان به استفاده بهینه از آب و روش‌های مکانیزه در افزایش تولید گردوی شهرستان تویسرکان موثر بوده‌اند.

ایستگاه تحقیقات گردوی تویسرکان، نخستین ایستگاه تحقیقاتی کشور است که در زمینه مطالعه، شناسایی و تولید ارقام مرغوب گردو فعالیت می‌کند، البته کشاورزان استان همدان در تولید این محصول با مشکلاتی هم روبه‌رو هستند که توجه به آنها می‌تواند در افزایش تولید این محصول موثر واقع شود. اساسی‌ترین مشکل گردو سرمای زودرس بهاره در استان همدان بوده که باعث خشک شدن نیمی از پیوندها می‌شود و برای حل این مشکل، باید پیوندها طی سال اول در گلخانه نگهداری شوند.

به منظور رفع موانع و مسائل و مشکلات صادرات گردو، تشکیل شرکت‌های تعاونی تامین نیاز کشاورزان و باغداران توصیه می‌شود. در تشکیل این‌گونه شرکت‌های تعاونی که با عضویت اشخاص حقیقی و حقوقی در قالب فعالیت‌های کشاورزی به ثبت خواهد رسید، اهداف، مشکلات، موانع، نقاط قوت و ضعف در بین اعضا مشترک بوده، بنابراین یافتن راه حل‌های رفع معضلات، پیگیری مطالبات اعضا و تقویت نقاط قوت آنان از کوتاه‌ترین مسیرها امکان‌پذیر بوده که در زیر به نمونه‌هایی از آنها اشاره می‌شود:

۱- آموزش و ترویج روش‌های نوین در تولید و فرآوری محصول گردو ۲- اصلاح درختان نامرغوب گردو با پیوند سر شاخه کاری۳- تولید و توزیع نهال پیوندی گردو از ارقام و ژنوتیپ‌های برتر که علاوه بر تولید محصولی یکنواخت، نهال‌های تولیدی نسبت به سرمای زودرس بهاره نیز مقاوم خواهند بود ۴- قیمت‌گذاری محصول گردو به صورت واحد در جهت حفظ منافع کشاورزان و حذف واسطه‌های غیرضرور ۵- ارائه راهکار جهت خرید تضمینی نهال پیوندی گردو توسط سازمان تعاون روستایی ۶- توزیع انواع نهاده‌های مورد نیاز کشاورزان و باغداران ۷- راه‌اندازی واحد بسته‌بندی مغز گردو با نام تجاری منحصر به فرد ۸- احداث باغات تجاری گردو با صفات مطلوب ۹- تسریع در باردهی زودهنگام گردو و رفع ناهمرسی گل‌های نر و ماده ۱۰- تسهیل عملیات کاشت، داشت، برداشت و فرآوری محصول گردو۱۱- انتقال صفات مطلوب مثل: عملکرد بالا، سفیدی مغز، پوست نازکی و هر سال باردهی.

در پایان یادآور می‌شود که لازمه دستیابی به تولید بالا، فرآوری، بسته‌بندی، صنایع جانبی و بازرگانی گردو، به‌دست آوردن ارقام پر محصول و آموزش روش‌های نوین باغداری محصول گردو است.

*کارشناس ارشد وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی