طرح شیر مدارس در آزمون جدید
سید مصطفی حسینی- طرح توزیع رایگان شیر در مدارس از سال ۱۳۷۹ آغاز شد. این طرح از دبستان‌های ابتدایی تهران شروع و به تدریج با افزایش تجربه و بودجه، دانش‌آموزان استان‌های محروم، مدارس دخترانه دوره‌های راهنمایی و موسسه‌های سازمان بهزیستی را نیز دربرگرفت. اکنون این طرح که از پیشینه‌ای کوتاه پیش از پیروزی انقلاب اسلامی نیز برخوردار است، ایران را به انتخاب سازمان ملل متحد، در جایگاه نخست جهانی نشانده است. آمارهای مقایسه‌ای نشان می‌دهد به‌رغم آنکه کشورهای عضو اتحادیه اروپایی در مجموع ۷۵میلیون دلار از بودجه سالانه خود را به این برنامه اختصاص داده‌اند، دولت ایران به تنهایی سالانه ۸۰میلیون دلار اعتبار برای توزیع رایگان شیر در مدارس در نظر گرفته است. از این اعتبار حدود ۶۶میلیون دلار توسط بخش دولتی و ۱۴میلیون دلار نیز توسط بخش خصوصی جذب شده است. طرح: حسن جعفری
هدفمندترین یارانه
برنامه شیر مدارس را می‌توان هدفمندترین شیوه پرداخت یارانه به شمار آورد. در حالی که بخش عمده‌ای از یارانه برخی کالا‌ها نظیر بنزین به اقشار ثروتمندتر جامعه می‌رسد، یارانه شیر مدارس از توزیع یکسان برخوردار است.این یارانه حتی هدفمندتر از یارانه شیر خانوار است که براساس «تئوری صف» و اتلاف وقت شهروندان توزیع می‌شود.
برنامه شیر مدارس، طرحی جهانی است که هم اکنون در بیش از ۶۰ کشور جهان به اجرا درمی‌آید. این برنامه با هدف کاهش سوءتغذیه و جلوگیری از شیوع بیماری پوکی استخوان به‌ویژه در مناطق کم برخوردار و محروم طراحی شده است.یارانه شیر مدارس برخلاف برخی از یارانه‌ها نه تنها محیط زیست و سلامت جامعه را تهدید نمی‌کند، بلکه نقش مثبتی در ارتقای سطح زندگی شهروندان دارد.
نقش شیر در رشد بدن
شیر به عنوان یک ماده غذایی کامل، سرشار از پروتئین، کلسیم، انواع ویتامین‌های ضروری مانند A، B، C وD است که به همراه لاکتوز موجود در آن تمام مواد موردنیاز بدن را تامین می‌کند. براساس تحقیقات سازمان بهداشت جهانی، مصرف روزانه نیم لیتر شیر، نه تنها موجب افزایش رشد و تضمین سلامت جسمانی افراد، بلکه موجب بالا رفتن بهره هوشی، توانایی یادگیری، بهبود وضعیت کاری و عمر طولانی می‌شود.متاسفانه به دلیل تغییر فرهنگ غذایی بشر، بسیاری از کودکان و نوجوانان ترجیح می‌دهند همراه غذای خود از نوشابه‌های گازدار استفاده کنند که سبب چاقی و بروز اختلالات گوارشی در بدن می‌شود. تحقیقات نشان می‌دهد با مصرف یک لیتر نوشابه گازدار فقط ۵۲۰ کالری جذب بدن می‌شود بدون آنکه این نوشیدنی حاوی ویتامین یا کلسیم باشد. در حالی که مصرف یک لیتر شیر علاوه بر دارا بودن پروتئین و انواع ویتامین‌ها و کلسیم، دارای ۶۵۰ کالری انرژی است.
کوتاه شدن قامت، پوکی استخوان، لاغری و خراب شدن زودهنگام دندان‌ها، کمبود ویتامین A و آهن از جمله بیماری‌هایی است که با افزودن سهم شیر در برنامه غذایی روزانه، کاهش چشمگیری می‌یابند.
آمارها نشان می‌دهد پایین بودن مصرف شیر که عوارض زیادی برای کودکان ایجاد می‌کند، فقط در خانواده‌های فقیر به چشم نمی‌خورد. به همین دلیل اصلاح وضعیت کنونی و افزایش مصرف شیر در دانش‌آموزان، نیازمند ادامه و گسترش برنامه ملی شیر مدارس است. اکنون سرانه مصرف سالانه شیر در کشور، کمتر از ۷۵ کیلوگرم است که در مقایسه با مصرف سرانه ۱۴۴ کیلوگرم در کشوری مانند فنلاند، بسیار پایین است.
تحلیل آماری
وزارت جهاد کشاورزی مدعی است هر سال بیش از ۷میلیون تن شیر در کشور تولید می‌شود. این در حالی است که برخی تولیدکنندگان می‌گویند آمار واقعی تولید شیر کشور در بهترین حالت حدود ۴میلیون تن در سال است و باید براساس این رقم برنامه‌ریزی کرد.
قرار بود همزمان با گسترش شیر مدارس، توزیع شیر یارانه‌دار خانوار کاهش یابد تا تعادل عرضه و تقاضا به هم نخورد. اما وزارت جهاد کشاورزی براساس آمار ۷میلیونی خود، روش دیگری را در پیش گرفت و شیر مدارس را از ۸۰۰هزار تن به یک میلیون و۵۰۰هزار تن افزایش داد، بدون آنکه در برنامه فروش شیر یارانه‌ای در فروشگاه‌ها، تغییر رسمی ایجاد کند. این تصمیم، بروز برخی تعارض‌ها در عملیات عرضه شیر یارانه‌ای را در پی داشت که آثار آن مشهود است.
سهم دانش‌آموزان
توزیع شیر رایگان در مدارس ایران نخستین بار به طور آزمایشی در سال ۷۹ اجرا شد که ۴۲۰هزار دانش‌آموز را تحت پوشش قرار داد. در سال ۸۰ این تعداد به یک‌میلیون و ۲۰۰هزار دانش‌آموز، در سال ۸۱ به ۹/۲میلیون و در سال ۸۲ به ۶میلیون نفر رسید. در سال ۸۳ نیز حدود ۸میلیون دانش‌آموز مهدکودک و مقطع ابتدایی از توزیع شیر رایگان برخوردار شدند. سال گذشته این برنامه ۸/۱۰میلیون دانش‌آموز را در برگرفت که دانش‌آموزان دختر مقطع راهنمایی نیز شامل آن می‌شدند. براساس برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته قرار است در سال تحصیلی ۱۳۸۵ حدود ۱۱میلیون دانش‌آموز مقاطع ابتدایی و راهنمایی کشور، شیر رایگان همراه با خرما دریافت کنند.
تغییر مجری
پیش از این، توزیع شیر رایگان مدارس زیر نظر کمیته ملی شیر مدرسه، مرکب از وزارتخانه‌های آموزش و پرورش، جهاد کشاورزی، بهداشت و درمان، رفاه و تامین اجتماعی، بازرگانی و سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی انجام می‌شد. به گفته دکتر حسن ضیاءالدینی مدیر کل دفتر سلامت و تندرستی وزارت آموزش و پرورش، در سال‌های گذشته شیر رایگان توسط وزارت جهاد کشاورزی در مدارس توزیع می‌شد اما امسال با مصوبه شورای اقتصاد، توزیع شیر در آموزشگاه‌ها به وزارت آموزش و پرورش، واگذار شده است.برخی از تولیدکنندگان شیر پاستوریزه در این خصوص می‌گویند: با توجه به این که در شرایط کنونی، کارخانه‌های تولید شیر مجبور به مذاکره با ۳۱ سازمان آموزش و پرورش استانی هستند، برنامه‌ریزی برای تولید شیر مدارس، با ابهام‌هایی مواجه است. از جمله این که هنوز استریل یا پاستوریزه بودن شیر مشخص نشده است. شیر استریل به ۱۵ روز زمان قرنطینه نیاز دارد و نمی‌توان بلافاصله پس از سفارش به عرضه آن پرداخت. همچنین در حال حاضر هنوز قراردادی با شرکت‌های بزرگ تولید شیر بسته نشده است و به همین دلیل ابهام‌هایی در اجرای دقیق طرح شیر مدارس وجود دارد.به گفته وی، باید استراتژی شیر مدارس از سوی نهادهای مسوول تنظیم شود تا کارخانه‌ها بتوانند در چارچوب آن به سرمایه‌گذاری بپردازند.
سیستم مناسب
تولیدکنندگان شیر می‌گویند، در حال حاضر با ۳۱ کارفرمای بدون سابقه مواجه هستند که دست کم تاکنون مشخص نشده چه سیاستی را دنبال خواهند کرد. پیش از این وزارت جهاد کشاورزی تحت نظارت کمیته ملی شیر مدارس به کارخانه‌ها سفارش تولید می‌داد و به نظر می‌رسد اگر تجربیات اجرایی از جهاد کشاورزی به آموزش و پرورش منتقل شود، این طرح از چشم‌انداز شفاف‌تری برخوردار می‌شود. در غیر این صورت، کارخانه‌ها ترجیح می‌دهند با مشتریان نزدیک‌تر همکاری کنند که در این حالت، استان‌های محروم و دورافتاده‌ای مانند خراسان جنوبی، سیستان و بلوچستان و ... صدمه خواهند دید. در هر صورت، صرف‌نظر از آنکه چه دستگاهی مسوولیت توزیع شیر مدارس را برعهده داشته باشد، مهم این است که شیر به موقع و با ایمنی لازم به دانش‌آموزان برسد. به عنوان مثال در سال گذشته، توزیع شیر مدارس استان زنجان در فصل سرما با کمبود مواجه شد که شیر موردنیاز از تولید سایر استان‌ها تامین شد. هرچند رفع مشکل یاد شده با تاخیر طولانی مواجه شد، ولی به نظر می‌رسد عدم هماهنگی لازم بین سازمان‌های آموزش و پرورش استان‌ها، احتمال بروز مشکلات مشابه را در سال‌جاری افزایش می‌دهد.
انواع بسته‌بندی
اجرای طرح عظیم توزیع شیر در میان دانش‌آموزان ایرانی آن هم سه بار در هفته، نیازمند برنامه‌ریزی دقیق و منظم است تا در اجرای آن وقفه ایجاد نشود. همچنین از آنجا که شیر از مواد زود فاسد شدنی است، نوع بسته‌بندی و نگهداری آن در محیط خنک و سالم نیازمند توجه لازم است.در حال حاضر شرکت‌های خصوصی وظیفه توزیع شیر در مدارس و همچنین تولید بخش عمده‌ای از شیر پاستوریزه را در کشور به عهده دارند. اما مشکل اصلی زمانی رخ می‌دهد که توزیع شیر پاستوریزه در مدارس دورافتاده به علت دوری مسافت و فاسد شدن شیر و در بسیاری از مدارس شهری به دلیل نداشتن امکانات سرمایی، غیرممکن است. از این رو بسته‌بندی این ماده غذایی به صورت UHT و استریل اجتناب‌ناپذیر است. از ویژگی‌های مهم این نوع بسته‌بندی، ماندگاری طولانی محصول و عدم نیاز به یخچال است که باعث فراگیری استفاده از این روش در سراسر جهان شده است.از دیگر مزایای این نوع بسته‌بندی می‌توان به حمل و نقل آسان به مدارس روستایی صعب‌العبور و جلوگیری از اسراف و دور ریختن شیر در صورت عدم تمایل به نوشیدن آن در ساعات مدرسه اشاره کرد.
در حال حاضر حدود ۵۰درصد از شیر مدارس به صورت بسته‌بندی UHT ارائه می‌شود که با توجه به نکات یاد شده، این رقم باید افزایش یابد.
تاخیر
سال گذشته توزیع شیر مدارس ابتدایی، در ماه مبارک رمضان نیز با رعایت موازین شرعی صورت می‌گرفت و فقط مدارس راهنمایی دخترانه مستثنا بودند. با این حال مسوولان وزارت آموزش و پروش، اجرای این طرح در سال تحصیلی جاری را تا پایان ماه رمضان به تاخیر انداخته‌اند. امیدواریم این تاخیر فقط ناشی از نگرانی‌های دینی باشد و ربطی به کم‌تجربگی وزارت آموزش و پرورش در این زمینه نداشته باشد.
ارسال نظر