مناطق آزاد، نگاه متفاوت

احمد بختیاری- هفته گذشته، رییس کمیسیون اقتصادی مجلس از آغاز تحقیق و تفحص در مناطق آزاد خبر داد. به گفته محمد شاهی‌عربلو این مناطق «موفقیت چندانی در جهت جلب سرمایه‌های خارجی و داخلی و جلوگیری از فرار سرمایه‌ها، کسب نکرده و حتی به محلی برای واردات و قاچاق کالا تبدیل شده‌اند». اظهارات این نماینده مجلس، بارها از سوی کارشناسان و حتی مدیران مناطق آزاد تکرار شده و کلمات کلیدی انتقاد از این مناطق تقریبا مشابه بوده است. به عنوان مثال می‌توانیم به برخی اظهارات مسوولان اقتصادی کشور و مدیران مناطق آزاد رجوع کنیم که طی ماه‌های گذشته در رسانه‌ها منعکس شده است:

مرکز پژوهش‌های مجلس: بررسی نسبت سرمایه‌گذاری خارجی به داخلی در مناطق آزاد تجاری ایران در دوره ۱۳۷۰ تا ۱۳۸۱ نشان می‌دهد که در هیچ سالی این نسبت بزرگ‌تر و یا حتی نزدیک به یک نبوده است، به عبارت دیگر این مناطق در جذب سرمایه‌گذاری خارجی نسبت به مقیاس‌های مطلوب ناتوان بود‌ه‌اند. در مورد نسبت صادرات به واردات نیز هیچ گاه این رقم بزرگ‌تر از یک نبوده و در واقع این مناطق تاکنون به جای اینکه عاملی برای توسعه صادرات کشور باشند، به صورت سکوی وارداتی کالاها به داخل عمل کرده‌اند.

مرکز پژوهش‌ها سپس استفاده از تجربیات موفقی مانند مناطق آزاد چین را برای ایران بسیار ضروری دانسته و تاکید کرده است: در چین بسترهای نهادی به ویژه نگرش سیاستگذاران و مدیران ارشد برای استقرار محیط رقابتی، حمایت از حقوق مالکیت، برقراری امنیت اقتصادی و ثبات در روابط خارجی، عدالت بدون تبعیض قضایی، حاکم ساختن ساز و کار بازار در تخصیص منابع و نگرش مثبت به سرمایه‌گذاری خارجی و اقتصاد باز، نقش تعیین‌کننده‌ای در فضای کسب و کار مناطق آزاد داشته است که در این زمینه باید استقرار یک نظام اداری، اجرایی مبتنی بر سهولت، ثبات و بدون فساد را نیز یادآور شد.

مدیر عامل سابق سازمان منطقه تجاری صنعتی اروند: چین با یک برنامه قوی جهت دار توانست زمینه را برای فعال کردن بخش خصوصی و سرمایه‌گذاری خارجی فراهم کند، به‌طوری که این تحولات سبب شده که تا سال ۲۰۱۵میلادی چین به بزرگ‌ترین اقتصاد بزرگ دنیا تبدیل شود. وی افزود: مناطق آزاد می‌توانند با حمایت دولت سرمایه‌گذاری خارجی را در این مناطق توسعه دهند و اشتغال مولد نخستین اثر بخشی این حرکت اقتصادی خواهد بود.

مدیر عامل منطقه آزاد چابهار: با توجه به اینکه چابهار نقش کلیدی در محور شرق دارد، رفع و جبران کمبودها و نواقص موجود، ایجاد و توسعه بندر و اتصال راه‌آهن از چابهار به شبکه سراسری به خصوص مسیری که چابهار را به سرخس متصل می‌کند، تکمیل و توسعه آزاد راه‌های این منطقه به نیک‌شهر و ایران‌شهر و ایجاد فرودگاه بین‌المللی برای منطقه آزاد چابهار از پروژه‌های اساسی توسعه زیرساخت‌های منطقه است.

رییس خانه تجارت و توسعه قشم: اگر کالایی با کارت بازرگانی منطقه آزاد قشم صادر شود، صادرکننده آن از هیچ کدام از مزایای داخل کشور از جمله جوایز صادراتی یا واردات بدون انتقال ارز برخوردار نمی‌شود.

طبق قانون مناطق آزاد اتاق بازرگانی در مناطق آزاد وجود ندارد و خانه تجارت به عنوان یک کانون غیرانتفاعی سعی دارد در این خصوص نقش داشته باشد اما عملا وجود قانونی ندارد یعنی از نظر قانونی هویتی برای این کار ندارد، در نتیجه نمی‌تواند برای صدور کارت بازرگانی یا کارت‌‌های بازرگانی اقدام کند.

زمانی که کارت بازرگانی نداشته باشیم نمی‌توانیم صادرات از مناطق آزاد انجام دهیم و باید صادرات از داخل خاک اصلی انجام شود.

عضو کمیته سیاست‌های تجاری مجلس: افزودن تعداد مناطق آزاد بدون در نظر گرفتن زیرساخت‌های آن اقدامی نسنجیده و اشتباه است وقتی منابع کافی در اختیار نداریم و بودجه مناسبی هم به مناطق آزاد تخصیص داده نمی‌شود، ضرورتی برای راه‌اندازی و تاسیس مناطق آزاد جدید نیست.

بر این موارد که ذکر شد می‌توان بسیاری گفته‌ها و پیشنهادهای دیگر را افزود که عمدتا به زیرساخت‌های اقتصادی و تجاری معطوف‌اند در حالی که بررسی وضعیت مناطق آزاد امارات متحده عربی که نقش حیاتی در اقتصاد و زندگی اجتماعی آن کشور دارند، نشانگر اولویت‌های دیگر هم هست. «امنیت روانی» جزو محورهای راهبری در مناطق آزاد است که کم‌تر به آن پرداخته شده و از نقش بنیادی آن غفلت شده است.

شاید اکنون وقت آن است که مناطق آزاد را با نگاهی تازه، از نو ساخت در غیر این صورت حتی اگر قدرت جذب سرمایه‌های خارجی هم در آنها‌ احیا شود، دیری نخواهد پایید که به دور باطل فعلی دچار خواهند شد.

نگاه مناطق آزاد به بازار بین‌المللی باشد

به گفته مهندس سید علی‌‏نقی خاموشی، رییس اتاق بازرگانی و صنایع و معادن ایران، راه و روش فعلی مناطق آزاد کشور با اهداف تعیین شده برای تاسیس آنها، مطابقت ندارد و متاسفانه این نقاط از کشور که باید پل صادرات غیرنفتی ایران به کشورهای دنیا باشند، از مسیر خود خارج شده‌‏اند.

وی در گفت و گو با «ایلنا» افزود: تاکنون این مناطق به قسمت اندکی از اهداف خود دست یافته‌‏اند و باید برای خروج آنها از این بحران، فکری کرد.

مهندس خاموشی گفت: بهترین راه حل برای خروج مناطق آزاد کشور از بحران فعلی و تغییر جهت به سمت حرکت به سوی اهداف تعیین شده، این است که سیاست‌‏هایی تبیین شود تا دیدگاه این مناطق به سمت خارج از کشور باشد، اما دیدگاه فعلی این مناطق به سمت بازار داخلی معطوف شده است.

وی، بر ضرورت بازنگری در قوانین مربوط به مناطق آزاد کشور تاکید و تصریح‌‏کرد: در صورت به کار بستن سیاست‌‏هایی از سوی مناطق آزاد ایران نظیر مناطق آزاد دبی، به اهداف مورد نظر دست می‌یابیم.

بررسی مناطق آزاد در سه بعد

رییس هیات تحقیق و تفحص از مناطق آزاد گفت: جلسات تحقیق و تفحص از مناطق آزاد در سه بعد مجلس، محل مناطق آزاد و اماکن اداری مرکزی انجام می‌شود.

ایرج ندیمی در گفت‌وگو با «فارس» اظهار داشت: هیات تحقیق و تفحص عملا در راستای مربوط به مناطق آزاد با چند هدف کلی کار خود را آغاز کرده است.

وی افزود: در ابتدا افراد را در گروه‌ها‌ی اصلی در مناطق آزاد فعلی تقسیم کردیم و سپس مکاتباتی با همه مسوولان فعلی مرتبط با حوزه مناطق آزاد و ویژه صورت گرفت و در آن جستجوگر مباحث متفاوتی از باب روند امور، انطباق فعالیت با اعضا، کمبودهای اساسی و ضعف‌ها و مسائل مناطق آزاد و ویژه شدیم.

ندیمی خاطرنشان کرد: در هفته‌های جاری تلاش خواهیم کرد با توجه به تعیین محل هیات در مجلس و تحویل امکانات مورد لزوم جلسات در سه بعد مجلس، محل مناطق آزاد و اماکن اداری مرکزی انجام شود.

منطقه آزاد تجاری در کردستان تاسیس شود

تاسیس منطقه‌ آزاد تجاری در کردستان باعث رونق اقتصاد ملی می‌شود. برهان لهونی، رییس سازمان امور اقتصادی و دارایی کردستان، ایجاد منطقه آزاد تجاری در این استان را خواستار شد.

او در گفت‌وگو با «ایسنا»، به وجود استعدادهای بالقوه در کردستان از جمله آب و خاک، معادن، طبیعت، آب و هوا، شرایط مناسب اجتماعی و جغرافیایی تاکید کرد و گفت: اگر این استعدادها به صورت بالفعل دربیاید و منطقه آزاد تجاری در کردستان و ترجیحا مشترک با استان کرمانشاه اعلام شود، توسعه اقتصاد ملی را در درجه اول به دنبال خود خواهد داشت.

لهونی گفت: اگر در مناطق دیگر کشور، دولت برای فراهم‌کردن زیرساخت‌های لازم باید هزینه‌ زیادی متحمل شود در کردستان، این زیرساخت‌ها در برنامه‌های دیگر آماده شده یا در حال آماده شدن است.

رییس سازمان امور اقتصادی و دارایی کردستان گفت: با وجود منطقه آزاد تجاری چابهار در جنوب شرق کیش و قشم در هرمزگان، منطقه ویژه عسلویه در استان بوشهر، منطقه اروند در خرمشهر و آبادان، ماکو در شمال غرب، انزلی در شمال و منطقه ویژه سرخس اگر منطقه آزاد تجاری در کردستان اعلام شود کمربند مناطق آزاد تجاری به دور کشور غیر از مرز افغانستان تکمیل می‌شود و این منطقه در مرکزیت غرب قرار می‌گیرد که بر شمال، جنوب و مرکز مرتبط است.

وی همچنین به صادراتی بودن این منطقه به عنوان یکی دیگر از امتیازات آن اشاره کرد و گفت: با وجود مرز قصرشیرین در کرمانشاه و مرز مهران در ایلام منطقه آزاد تجاری در کردستان می‌تواند اثرات مثبت سیاسی، امنیتی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی بسیاری را برای استان و کشور داشته باشد.