قدرت طاهری

امروزه یکی از وظایف نهاد برنامه‌ریزی در کشور تهیه برنامه‌های کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت است. این نهاد با توجه به قابلیت‌ها، اطلاعات موجود و شناسایی موانع عمل می‌کند. از یک طرف نهاد برنامه‌ریزی بیش از هر چیز دیگر نیاز به اطلاعات دارد، تا بتواند اهداف خود را محقق سازد، از طرفی یکی از اهداف نظام برنامه ریزی به حداکثر رساندن رفاه اجتماعی جامعه یا به حداقل رساندن فقر است، بنابراین برای انجام این مهم، شناخت وضع موجود و پیش‌بینی تحولات و تغییرات در حوزه‌های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی و طراحی و تدوین برنامه‌های توسعه ضرورت می‌یابد.

تهیه و تدوین حساب‌های ملی در اقتصاد هر کشور از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، بخشی از حساب‌های ملی را از جداول داده - ستانده می‌توان تهیه کرد. از طرفی بیش از ۳۰ سال است که از ادغام اصول جداول داده - ستانده با حساب‌های ملی می‌گذرد، اما این امر به دلیل نیاز به اطلاعات فراوان تا به حال با کندی پیش رفته است.

به‌طور کلی جداول داده - ستانده یکی از ابزارهای عمده برنامه‌ریزی اقتصادی به شمار می‌رود. از طرفی می‌تواند در تهیه حساب‌های ملی کاربرد داشته باشد، علاوه بر این از این جدول در زمینه تجزیه و تحلیل‌های اقتصادی و تحلیل‌های ساختاری نیز می‌توان استفاده کرد.

جداول داده- ستانده به عنوان یکی از پیشرفته‌ترین روش‌های حسابداری اقتصادی، چگونگی ارتباط و تعامل متقابل رشته فعالیت‌های مختلف در درون یک نظام اقتصادی را بیان می‌کند.

روابط بین فعالیت‌های مختلف اقتصادی طی زمان متاثر از توسعه فن‌آوری، اعمال سیاست‌های اقتصادی و تغییر در قیمت‌های نسبی دچار تغییراتی می‌شوند. روش داده - ستانده چارچوب تحلیلی مناسبی را برای مطالعه این تغییرات فراهم می‌آورد.

به طور کلی به مجموعه‌ای از اطلاعات که ویژگی‌های ساختاری یک نظام اقتصادی را توصیف کند، جداول داده‌-‌ستانده گفته می‌شود. براین اساس می توان نظام اقتصادی هر کشور را به بخش‌هایی جدا از هم به نام رشته فعالیت طبقه‌بندی کرد. هریک از این رشته‌ فعالیت‌ها دارای چند بنگاه اقتصادی بوده که کالاهای مشابه (نه لزوما همگن) تولید می‌کنند. هر رشته فعالیت به داده‌های بخش‌های دیگر نیازمند است تا ستانده‌ خود را تولید کند. به همین ترتیب هر رشته فعالیت مقداری از محصول ناخالص خود را به رشته فعالیت‌های دیگر می‌فروشد تا آنها بتوانند نیازهای خود را با کالاهای واسطه‌ای تامین کنند.

جداول داده - ستانده دارای یک چارچوب نظری قوی است که به عنوان یک ابزار کاربردی اقتصادی در برنامه‌ریزی‌ها به کار برده می‌شود. این جدول مجموعه کاملی از اطلاعات اساسی و زیربنایی اقتصاد کلان یک کشور را به صورت تفصیلی ارائه می‌کند. (مرکز آمار ایران ۱۳۸۱) براساس اطلاعات فوق می‌توان میزان انواع محصولات تولیدی در کشور را تعیین و رشته فعالیت‌های تولید‌کننده هریک از محصولات فوق و اینکه چه نوع مصارفی برای محصولات وجود دارد، هریک از نهادها مصرف‌کننده چه محصولاتی هستند، ساختار تولید و مصرف رشته فعالیت‌ها چگونه است را مشخص کرد. از طرفی فعالیت‌های انجام گرفته را می‌توان براساس کارآیی آنها رتبه‌بندی کرد. رتبه‌بندی مذکور را می‌توان براساس سرمایه و نیروی انسانی انجام داد. براین اساس می‌توان رشته فعالیت‌هایی را با کارآیی بالا انتخاب و اصلاحات مورد نظر جهت افزایش کارآیی در برخی رشته فعالیت‌ها با کارآیی پایین را به عمل آورد، با این تغییرات می‌توان شاهد رشد اقتصادی مورد انتظار بود.

به‌طور کلی با مطالعه دقیق جداول داده - ستانده و اجزای آنها، می‌توان ساختار کلی اقتصاد را مورد بررسی قرار داد و با این‌کار میزان مصرف کل اقتصاد از محصولات از جمله مصرف نهایی، واسطه‌ای، سرمایه‌ای و سرمایه‌ای ثابت یا دارایی ثابت را مشخص کرد.

همچنین میزان درآمد حاصل از هر یک ازرشته فعالیت‌های اقتصادی و درآمد حاصل از کالاها و خدمات صادراتی مشخص می‌شود.

علاوه براین تمام بخش‌های مولد اقتصاد در یک دستگاه معادلات خطی که بیان‌کننده روش خاص تولید در هر یک از صنایع است، در رابطه متقابل با یکدیگر قرار می‌گیرند. در این مدل اثرات مستقیم و غیر مستقیم تغییرات برون‌زا در خصوص تقاضا برای محصول هر بخش، روش تولید، اشتغال و واردات تمام بخش‌های دیگر از طریق شبکه تار عنکبوتی پیچیده وابستگی متقابل اقتصادی، در کل اقتصاد پیگیری می‌شود. (تودارو، ۳۱۳۶)

مقایسه اولین برنامه توسعه عمرانی با اولین جداول داده‌-ستانده در کشور بیانگر آن‌است که سابقه برنامه‌ریزی در جمهوری اسلامی ایران بیشتر از تهیه جداول داده - ستانده است. بنابراین جمهوری اسلامی ایران سابقه طولانی‌تری در رابطه با تهیه برنامه‌های توسعه و جداول داده - ستانده در بین کشورهای در حال توسعه دارد.

به‌طور کلی تهیه جدول داده - ستانده جایگاه ویژه‌ای در نظام اقتصادی کشور داشته، به‌طوری که می‌توان براساس آن، تحلیل ساختار تولید، مصرف، صادرات، واردات، سرمایه‌گذاری و بسیاری دیگر از تجزیه و تحلیل‌های اقتصادی را انجام داد.

نخستین کوشش‌ها برای تهیه جدول داده - ستانده، از سال ۱۳۴۱ آغاز شد. بانک مرکزی در سال ۱۳۵۳، مبادرت به تدوین جدول داده - ستانده سال ۱۳۴۸ اقتصاد ایران کرد.

مرکز آمار ایران سومین جدول داده- ستانده را برای سال ۱۳۵۳ تهیه و در سال ۱۳۶۵ منتشر کرد. جداول بعدی داده - ستانده برای اقتصاد ایران توسط مرکز آمار ایران در سال‌های ۱۳۷۰ و ۱۳۸۰ تهیه و تدوین و منتشر شد. جدول داده - ستانده سال ۱۳۸۰ کامل‌ترین جدول داده -ستانده‌ای است که در کشور تهیه شده، با توجه به رعایت تکنیک‌های لازم، این جدول قابلیت مقایسه با جداول داده - ستانده تهیه شده در کشورهای پیشرفته را دارد.

با توجه به نقش جدول داده - ستانده در نظام اقتصادی و تصمیم‌گیری کشور تهیه جداول داده - ستانده سال ۱۳۹۰ در دستور کار مرکز آمار ایران قرار گرفته است.