داستان نان در دوران هدفمندسازی یارانه‌ها
از نقشه راه تا افزایش قیمت
مهران موسوی خوانساری - می‌گویند ایرانی‌ها یکی از نان‌خورترین ملت‌های عالم هستند و از نظر سرانه مصرف گندم به ویژه به شکل نان، مقام ششم جهان را به خود اختصاص داده‌اند. در این رابطه سازمان جهانی خواربار و کشاورزی معتقد است که تنها پنج کشور تونس، الجزایر، ترکیه، مصر و مراکش به ترتیب بالاتر از ایران ایستاده‌اند و سایر کشورها به اتفاق، رتبه‌های پایین‌تری را نسبت به کشور ما به خود اختصاص داده‌اند. در اثبات شور و علاقه ایرانیان به خوردن نان، همین بس که بدانید آمریکایی‌ها با این که جمعیت و مصرفشان پنج برابر از ما بیشتر است، اما سرانه مصرف گندم آنها در سال، چیزی معادل ۵/۸۰ کیلوگرم است که این رقم در مقایسه با ۲/۱۶۵ کیلوگرم سرانه مصرفی گندم در ایران، کمتر از نصف است. به عبارت دیگر، قوم آریایی ساکن سرزمین ایران نسبت به آن ینگه‌دنیا نشین‌ها، در سال بیشتر از دوبرابر نان می‌خورند!
این موضوع البته می‌تواند ریشه‌های تاریخی هم داشته باشد. به باور باستان‌شناسان، اولین گیاهی که ده هزار سال قبل در خاورمیانه کاشته شد گندم بود و پنج هزار سال بعد از آن هم مصریان باستان اولین کسانی بودند که گندم را به نان تبدیل کردند. به این ترتیب مشخص می‌شود که بررسی تاریخی یاد شده با آمارهای امروزی به خوبی می‌خواند آن چنانکه شش کشور اول دنیا به لحاظ سرانه مصرف گندم (و از جمله ایران) از بعد جغرافیایی در منطقه‌ای قرار گرفته‌اند که اجداد آنها هزاران سال پیش در همان جغرافیا به خوردن نان مشغول بوده‌اند! پس طبیعی است اگر ما در ایران بیش از سایر نقاط جهان به این قوت لایموت روی خوش نشان دهیم و در اندیشه تهیه یک «نقشه راه» برای افزایش کیفیت آن برآییم.
نقشه ای از جنس گندم
شاید هیچ محصولی را نتوانیم مثال بزنیم که جایگاه آن در سیاست‌گذاری‌های کشور به اندازه نان مهم جلوه کرده باشد.
این کالای استراتژیک، یک ردیف مستقل را در قانون هدفمند سازی یارانه‌ها و پرداخت پول به مردم به خودش اختصاص داده، در عین حال که هر بار هم به نقطه طلایی اظهار نظر مسوولان ارشد مملکت بدل می‌شود. نان همچنین در سیاست‌های کلی نظام هم از جایگاه شایسته ای برخوردار است، چنان که براساس بند۹ سیاست‌های کلی اصلاح الگوی مصرف، ابلاغی مقام معظم رهبری، به مقوله اصلاح الگوی مصرف نان کشور از طریق ارتقا و بهبود شرایط و کیفیت فرآیندهای «تولید و تبدیل گندم به نان» و «مصرف نان» در چارچوب سیاست‌هایی همچون «اصلاح ساختار تولید و بهبود فرآیند و توسعه تولید انواع نان‌های با کیفیت، بهداشتی و متناسب با ذائقه و فرهنگ مردم از طریق تدوین و اعمال استاندارد‌ها و روش‌های تجربه شده و اصول صحیح تولید گندم، آرد و خمیر و پخت نان» تاکید شده است. به همین دلیل هم وقتی چند روز پیش وزیر بازرگانی خبر داد که پیش نویس نقشه راه کیفیت نان به کارگروه کنترل بازار ارائه شده است، کسی چندان شگفت زده نشد؛ به خصوص آنکه سال گذشته به طور مکرر از زبان مسوولان اقتصادی شنیده می‌شد که یکی از اهداف اصلی هدفمند کردن یارانه نان، افزایش کیفیت و کاهش دورریز این محصول مهم است. این در حالی است که چند ماه پس از هدفمند شدن یارانه نان، مصرف‌کنندگان این محصول معتقدند که هدفمند شدن یارانه قوت غالب آنها، با افزایش کیفیت نان ارتباط مستقیمی پیدا نکرده است. این موضوع را معاون اول رییس‌جمهور هم تلویحا تایید کرد و در آخرین روزهای فروردین ماه سال‌جاری بر لزوم برنامه‌ریزی و هماهنگی‌های لازم در راستای ارتقای کیفیت نان تاکید نمود. شاید هم به همین دلیل است که چند روز پس از این اظهارات، وزیر بازرگانی دولتی که محمد رضا رحیمی معاون اول آن است، از نقشه راه کیفیت نان سخن گفت و این که در این دستورالعمل، نقش‌ها و وظایف تمام دستگاه‌های موثر در بهبود کیفیت نان شناسایی شده و کارگروه کنترل بازار از دستگاه‌ها خواهد خواست تا به کنترل و انجام وظیفه خود در این زمینه ادامه دهند.
پیامک می‌گوید کیفیت خوب است!
دی‌ماه سال گذشته بود که معاون وزیر بازرگانی از تهیه یک نقشه راه به منظور بهبود کیفیت نان در پروسه ای شش ماهه خبر داد. آن زمان قانون هدفمندسازی یارانه‌ها، تازه هفته‌های آغازین اجرای خود را از سر می‌گذراند و یک هفته از آن هم به نام «بهبود کیفیت نان» نامگذاری شد که در همان ایام، صحبت از نقشه راهی برای تحقق این امر به میان آمد. این اقدام به جهت آن صورت گرفت که همواره گفته می‌شود ضایعات نان در ایران با هیچ کشوری قابل قیاس نیست، آن چنانکه به استناد آمار اعلام شده، یک چهارم نان تولیدی ما به ضایعات تبدیل می‌شود، در حالی که میزان این ضایعات در کشورهای پیشرفته چیزی مابین یک تا دو درصد تخمین زده می‌شود. در همین رابطه محمد حسن ابوترابی فرد نایب رییس مجلس شورای اسلامی مهرماه سال گذشته ضمن انتقاد از این موضوع، ابراز امیدواری کرد که با اجرای قانون هدفمندسازی یارانه‌ها، کیفیت نان مصرفی مردم افزایش یابد.البته برخی از مسوولان معتقدند که پس از هدفمند شدن یارانه‌ها، میزان ضایعات نان هم کاهش پیدا کرده است. از جمله در این رابطه حمید علیخانی مدیر عامل شرکت بازرگانی دولتی ایران، اواخر بهمن ماه گذشته اعلام کرد که اجرای قانون هدفمندی یارانه‌ها در حوزه گندم، آرد و نان، میزان ضایعات نان را به ۲۰ درصد کاهش داده است. او همچنین در باب رضایت مردم از این موضوع، به این هم اشاره کرد که بررسی ۴۲ هزار پیامک که تا آن زمان به سامانه سنجش کیفیت نان ارسال شده بود نشان می‌داد که مردم به کیفیت نان نمره ۱۷ داده‌اند. ولی در هر صورت این اظهار نظرها باعث نشد تا نقشه راه کیفیت نان تهیه نشود؛ موضوعی که به خوبی نشان می‌دهد اهمیت یکی از استراتژیک‌ترین محصولات ایران را باید ورای آمار و ارقام مثبت‌اندیشانه جست تا امروز همه نگاه‌ها به کارگروه کنترل بازار دوخته شود مگر تصویب این نقشه، هرچه سریع تر به سرانجام رسد.
نقشه راه؛ آن گونه که باید باشد
چرخه نان در ایران تا پیش از اجرای قانون هدفمندشدن یارانه‌ها، حجم عظیمی از یارانه پرداختی توسط دولت را می‌بلعید. این میزان، سالانه معادل چهار هزار میلیارد تومان برآورد می‌شد که با توجه به ۱۴ هزار میلیارد تومان گردش مالی سالانه زنجیره گندم، ۵/۸ میلیون تن آرد و ۱۱ میلیون تن نان، می‌توان نتیجه گرفت که صنعت تولید نان در ایران از چه جایگاه مهمی برخوردار بوده و هست.
بنابر این طبیعی است که هر اتفاق تازه در ارتباط با این چرخه گسترده، توام با حساسیت و اهمیت تلقی گردد که آماده شدن نقشه راه کیفیت نان هم از آن جمله است. اگرچه هنوز از جزئیات این نقشه، چیزی منتشر نشده، اما از آنچه وزیر بازرگانی در گفت‌وگو با پایگاه اطلاع‌رسانی دولت بیان کرده است می‌توان به این باور رسید که گویا قرار است عرصه تولید و عرضه نان، هرچه بیشتر به سمت و سوی رقابتی شدن حرکت کند؛ به صورتی که به استناد گفته‌های غضنفری، «واحدهای تولید نان که نتوانند به لحاظ قواعد بازار رقابت کنند، از صحنه داد و ستد خارج می‌شوند.» این موضوع البته پیش از اجرای قانون هدفمندی یارانه‌ها نیز به کرات بیان می‌شد که با رقابتی شدن چرخه تولید نان، کیفیت این محصول بالاتر رفته و مردم به عنوان مصرف‌کننده، اصلی‌ترین نفع برندگان این فرآیند خواهند بود.
اما باید توجه داشت که این امر نباید مانع از آن شود که در نقشه راه یاد شده، علاوه بر عرضه‌کنندگان نان، به سایر اجزای تشکیل دهنده چرخه تولید و عرضه این محصول نیز توجه کافی مبذول نگردد. به گفته سخنگوی وزارت بازرگانی، «حداقل ۱۵ مجموعه در ماراتن بهبود کیفیت نان به ایفای نقش می‌پردازند که هفت دستگاه آن دولتی هستند.» به گفته سید علیرضا شجاعی، علاوه بر این، هفت گروه مردمی هم در ارتقای کیفیت نان نقش دارند: «کشاورزان با دقت در تولید، آسیابان با به‌کارگیری دانش روز برای حفظ کیفیت آرد، حمل‌کنندگان گندم و آرد با بهره‌گیری از روش‌های نوین، نانوایان سنتی و صنعتی به عنوان نقش‌آفرینان اصلی تولید نان و مردم به عنوان مصرف‌کنندگان نهایی با توجه به الگوهای مصرف و اتحادیه‌های مرتبط و تشکل‌ها نیز با برنامه ریزی، نظارت و ارتقای مهارت می‌توانند نقش خود را در شکل گیری تحول بزرگ در این مقوله و بهبود کیفیت تولید نان ایفا کنند.»
اما از جمله مصداق‌های این گفته‌های سخنگوی وزارت بازرگانی را یکی دیگر از همکاران او در همین وزارتخانه تشریح کرده است. حمید علیخانی معاون وزیر بازرگانی، از جمله در این ارتباط اذعان کرده است که به عنوان نمونه، افزایش کیفیت نان بدون تولید گندم با کیفیت ممکن نیست: «برای آن که کیفیت نان افزایش یابد، باید کیفیت گندم ارتقا پیدا کند؛ چرا که در حال حاضر ما بیش از ۹۰ واریته مختلف گندم در کشور تولید می‌کنیم و باید دقت شود تا واریته‌های مناسب، تولید بیشتری داشته باشند.»
از سوی دیگر به اعتقاد کارشناسان، کیفیت آب آبیاری هم در ارتقای کیفیت نان موثر است و باید در هنگام تولید گندم به این موضوع هم توجه شود. جدای از این، ثابت شده است که زمین کشاورزی و محل نگهداری گندم(سیلو) نیز از جمله پارامتر‌های مهم در بالا رفتن کیفیت نان محسوب می‌شود. این همه در حالی است که آموزش حرفه‌ای در تولید نان مرغوب نیز نباید از نظرها دور افتد، به خصوص که این امر در بالا بردن تنوع تولید محصولات گندمی نیز موثر است. امروزه در فرانسه نزدیک به ۵۰ نوع و در سوئد بیش از ۷۰ نوع نان پخته می‌شود که این رقم در آلمان به ۲۰۰ نوع هم می‌رسد، اما در ایران تنوع چندانی در تولید نان مشاهده نمی شود که آن هم اغلب با کیفیت پایین تحویل مصرف‌کننده می‌شود.
به این ترتیب واضح است که توجه به این چرخه گسترده نباید تنها معطوف به بیش از ۶۳ هزار و ۲۰۰ نانوایی کشور (براساس آمار وزارت بازرگانی در سال ۸۸) شود بلکه نقشه راه کیفیت نان باید با جزئی نگری هرچه بیشتر، توجه خود را به همه دستگاه‌ها و عوامل دخیل در تولید نان مبذول دارد تا به این ترتیب یکی از مهم‌ترین اهداف هدفمند شدن یارانه‌ها در بخش گندم یعنی بالا رفتن کیفیت نان به سرانجامی مناسب برسد.
ارسال نظر