تولید و مصرف چای صد سال پس از کاشف السلطنه
قیمت‌های بالا، انبارهای پر
نفیسه آفرین‌زاد- صد سال پس از آنکه کاشف السلطنه، بوته‌های چای هندی را از طریق کشتی وارد ایران کرد، دفتر تولید و واردات این محصول چنان ورق خورده که گفته می‌شود یکصد هزار تن چای در انبارهای کشور در حال پوسیدن است. مردم ایران سالانه نزدیک به ۱۰۰ هزار تن چای مصرف می‌کنند که از این میان فقط ۳۰ درصد تولید داخل است و مابقی از راه واردات قانونی و قاچاقی تامین می‌شود؛ اگر چه انتقاد به واردات بی‌رویه چای از سوی اتحادیه مربوطه و تولیدکنندگان کماکان ادامه دارد، اما ظاهرا حتی تعرفه ۹۰ درصدی نیز نتوانسته از شدت آن بکاهد.
با این حال آمار گمرک نشان می‌دهد که واردات چای از ۲۱ هزار تن در سال ۸۳ به ۴۷ هزار تن در سال ۸۷ و حدود ۴۰ هزار تن در سال ۸۸ افزایش یافته است. البته تناقض‌های آماری بخش جدایی‌ناپذیر واردات چای است تا جایی که میزان واردات قاچاقی این محصول در سال ۸۶ از سوی کارشناسان ۸۰ هزار تن اعلام شد! بر اساس آمارهای گمرک ایران طی سال‌های ۸۳ تا سال ۸۸ افزون بر نیم میلیارد دلار چای خارجی از مبادی رسمی وارد بازار کشور شده است و روند سالانه این واردات نشان می‌دهد که طی این سال‌ها میزان واردات چای به کشور بیش از صد درصد رشد کرده و از رقم ۵/۵۷ میلیون دلار به ۱۱۰ میلیون دلار (کارشناسی‌نشده) در سال ۸۸ رسیده است.
از سوی دیگر مصرف سرانه چای در ایران ۵/۱کیلوگرم است که در مقایسه با کشور آذربایجان که دارای بالاترین میزان مصرف سرانه (حدود دو کیلوگرم) است، جزو ارقام بسیار بالای مصرف جهانی است. مردم ایران سالانه نزدیک به دو هزار میلیارد ریال چای می‌نوشند که از این میزان نزدیک به ۳۰۰ میلیارد ریال نصیب دست‌اندرکاران تولید داخلی شده و مابقی؛ یعنی حدود یک هزار و ۷۰۰ میلیارد ریال آن به دست واردکنندگان خواه قانونی یا قاچاقی می‌رسد.
در حال حاضر بیش از ۳۳ هزار هکتار از مزارع شمال کشور زیر کشت و تولید برگ سبز چای قرار دارد و حدود ۵۵هزار خانوار در این منطقه به طور مستقیم و غیرمستقیم به تولید چای می‌پردازند. براساس آمارهای ارائه شده توسط سازمان چای، این ارقام از سال‌های دهه ۳۰ تاکنون تغییری نکرده است. در حالی که کشاورزان عضو سندیکای کارخانه‌های چای شمال بر این باورند که رشد تولید آن‌ها و ظرفیت چایکاری کشور افزایش چشمگیری یافته است؛ به نحوی که در طول پنج سال گذشته بین ۸۰ تا ۱۰۰ هزار تن چای تولید داخل مازاد بر مصرف کشور در انبارهای سازمان چای دپو شده و هر سال نیز بر میزان آن افزوده می‌شود.
پیچ‌های بازار تقاضا
در این میان، بررسی آخرین وضعیت سطح قیمت چای در کشورهای بزرگ تولیدکننده که توسط پایگاه اطلاع‌رسانی سازمان خواروبار جهانی (FAO) منتشر شده نیز، شایان توجه است که براساس این گزارش، بهای چای در سال ۲۰۰۹ به بالاترین سطح خود رسید، اما با توجه به شرایط آب‌وهوایی و برگشت وضعیت بارندگی به سطح طبیعی در سال ۲۰۱۰، پیش‌بینی شده است که سطح قیمت چای در نواحی اصلی تولیدکننده از جمله آسیا و آفریقا تا حدی کاهش پیدا کند.
به گزارش فائو، در سال گذشته میلادی، بهای چای به‌رغم وقوع خشکسالی و کاهش بارندگی و تخریب زمین‌های کشت، به متوسط ۱۸/۳دلار به ازای هر کیلوگرم در کشورهای مهم تولیدکننده یعنی هندوستان، سریلانکا و کنیا رسید، این در حالی است که متوسط بهای چای در سال ۲۰۰۸، ۳۸/۲دلار به ازای هر کیلوگرم بود.
کارشناسان معتقدند، تولیدکنندگان چای با توجه به افزایش بهای آن در بازار، اقدام به افزایش محصولات خود خواهند کرد که بر این اساس، احتمال تولید چای اضافه بر ظرفیت و افزایش حجم ذخایر چای در انبارها وجود دارد که این امر به نوبه خود بر بهای چای در بازار تاثیرگذار خواهد بود.
در این رابطه ، کیسون چانگ، مدیر بخش چای سازمان خواروبار جهانی عنوان می‌کند: برخی کشورهای تولید کننده چای مانند هند، مسوولانه عمل کرده و اعلام کرده‌اند که سطح زیرکشت چای خود را افزایش نخواهند داد و با توجه به این موضوع و نیز برگشت سطح بارندگی‌های جهانی به وضعیت نرمال در نواحی بزرگ تولیدکننده چای، در سال جاری میلادی، از فشار واردشده بر سطح قیمت‌های چای در بازارهای جهانی تا اندازه‌ای، کاسته خواهد شد.
در عین حال قابل توجه است که نرخ رشد مصرف چای در فاصله سال‌های ۲۰۰۵ تا ۲۰۰۹، نسبت به نرخ رشد تولید بیشتر بوده است، ضمن این‌که این گزارش حاکی است، فاصله نرخ رشد تولید و مصرف چای با رسیدن به رقم ۴/۳درصدی، در نقطه اوج خود قرار داشته است. گفتنی است، به‌رغم پیش‌بینی‌ها نسبت به بازگشت بهای کلی چای به سطوح نرمال، بهای چای در بخش خرده‌فروشی‌ها، با اندکی افزایش روبه‌رو بوده، به‌گونه‌ای که بهای چای در سوپرمارکت‌ها تا ۵درصد نیز افزایش داشته است.
در گزارش وضعیت جهانی بازار چای، بازار تقاضا نیز مورد توجه قرار گرفته است. بنا به این گزارش، علت باقی‌ماندن سطح تقاضای چای در سطح بالا، به‌رغم بحران و رکود مالی جهان، این است که اساسا مصرف چای به یک عادت غذایی در کشورهای مختلف تبدیل شده است و از این رو می‌توان گفت که بهای بالای چای، چه در کشورهای آسیایی و در حال توسعه و چه در کشورهای توسعه یافته، با توجه به وجود بازار رقابتی برای انواع نوشیدنی‌ها، تاثیر چندانی بر سطح مصرف نگذاشته است.
اگرچه در کشورهای در حال توسعه، کارخانه‌های تولیدکننده تلاش کرده‌اند تا بیشترین سهم از افزایش بهای چای را بر دوش مصرف‌کنندگان قرار دهند.
برای مثال، قیمت خرده‌فروشی چای در هند، در سپتامبر ۲۰۰۹ نسبت به مدت مشابه سال قبل، ۱۵درصد و در پاکستان در مدت زمانی مشابه، ۱۲درصد افزایش داشته است.
تجارت پر نوسان چای
سریلانکا، هند و کنیا بزرگ‌ترین صادرکنندگان چای در سال ۲۰۰۹ بوده‌اند. به گزارش پایگاه خبری «بلومبرگ» این سه کشور بیش از ۵۰ درصد صادرات چای را در اختیار دارند، با این حال پیش‌بینی می‌شود که امسال از حجم صادرات این محصول ۱۰ درصد کاسته شود. هندی‌ها سال گذشته ۸/۹۸۰ میلیون کیلوگرم چای تولید و از این میزان ۱/۱۹۵ میلیون کیلوگرم صادر کردند که در قیاس با سال ۲۰۰۸ نشانگر ۶/۱۱ درصد کاهش است. عراق، ایران، مصر و کشورهای مشترک‌المنافع مقصد اصلی صادرات چای هندی در سال گذشته بوده‌اند.
در کنیا نیز پیش‌بینی می‌شود که امسال حجم تولید چای ۱۵ درصد افزایش یابد. کنیایی‌ها سال گذشته ۳۱۵ میلیون کیلوگرم چای تولید کردند.
میزان صادرات چای این کشور در ماه فوریه سال‌جاری ۵/۳۷ میلیون کیلوگرم برآورد شده که نشانگر ۵۰ درصد رشد در مقایسه با سال ۲۰۰۸ است. مصر، افغانستان، انگلستان، پاکستان و یمن عمده‌ترین خریداران چای کنیا طی این مدت بوده‌اند. متوسط قیمت هر کیلوگرم چای کنیا در ماه فوریه سال‌جاری میلادی ۱۳/۳ دلار بوده، حال آنکه در فوریه سال ۲۰۰۸ به قیمت هر کیلو ۲۹/۲ دلار خریداری می‌شد.
ارسال نظر