احسان قمری
اتحادیه‌ها، تشکل‌ها و انجمن‌ها به عنوان NGOهای فعال در عرصه تولید و تجارت، نقش بسزایی در توسعه صادرات غیرنفتی کشورها دارند.

اتحادیه‌ها و تشکل‌های صادراتی ایران نیز از این قاعده مستثنی نبوده و بسیاری از این نهادها، اقدام به سیاستگذاری و نظارت بر فعالیت‌های واحدهای تابعه خود می‌کنند. اصولا فلسفه وجودی اتحادیه‌ها و انجمن‌ها، سیاست‌گذاری، نظارت، ارزیابی و حل و فصل مشکلات مربوط به صنف خود است که اگر این اهداف اجرا شود گام مهمی در جهت نهادینه شدن فعالیت این نهادها در کشور برداشته خواهد شد. متاسفانه در چند سال اخیر، تشکل‌های تولیدی و صادراتی، وظایف اصلی خود را به حاشیه رانده‌اند و هم و غم خود را به برگزاری نمایشگاه‌ها معطوف کرده‌اند. نگاهی به نمایشگاه‌های برگزار شده در سال‌جاری این مساله را یادآوری می‌کند که 28درصد نمایشگاه‌های برگزار شده یا در حال برگزاری در تهران، توسط تشکل‌ها و اتحادیه‌ها انجام شده است. نکته مهم این که طی سال‌های 1380 تا 1386 آمار نمایشگاه‌های برگزار شده توسط تشکل‌ها و اتحادیه‌ها طبق جدول زیر سیر صعودی داشته است که بیانگر اقبال این مجموعه‌ها به برگزاری نمایشگاه‌ها بوده است.

نکته قابل توجه این که اغلب نمایشگاه‌های برگزار شده توسط این تشکل‌ها از جمله نمایشگاه‌های درآمدزا و بزرگ بوده که منفعت مالی چشمگیری را نصیب برگزارکنندگان آنها می‌کند. اصولا اتحادیه‌ها و تشکل‌ها، مجاز به انجام فعالیت‌های غیرانتفاعی بوده و قانونا نمی‌توانند فعالیت‌های انتفاعی انجام دهند. در حالی که برگزاری نمایشگاه‌ها، یک عمل انتفاعی بوده و سود شایانی را نصیب برگزار کنندگان می‌کند. ناگفته پیدا است که فعالیت نمایشگاهی، یک فعالیت هزینه‌زا است که برای جبران این هزینه‌ها
برگزار کنندگان نمایشگاه‌ها، از راه‌های گوناگون اقدام به درآمدزایی می‌کنند. این در حالی است که منبع درآمد اتحادیه‌ها و تشکل‌ها، حق عضویتی است که در قبال ارائه خدمات و حل مشکلات از اعضای خود دریافت می‌نمایند و با توجه به این که بسیاری از اعضا از پرداخت حق عضویت‌های سالانه خود به انحای گوناگون طفره می‌روند، اتحادیه‌ها و تشکل‌ها ضمن برگزاری نمایشگاه‌ها با واگذاری غرفه‌های نمایشگاهی به اعضای خود، حق عضویت‌های معوقه خود را نیز دریافت می‌کنند. سوالی که مطرح می‌شود این است که درآمدهای حاصله از برگزاری نمایشگاه‌ها توسط اتحادیه‌ها و تشکل‌ها صرف چه اموری می‌شود؟
تاکنون تحلیلی در این خصوص از سوی اتحادیه‌ها و سایر تشکل‌ها صورت نپذیرفته است. به هر حال به نظر می‌رسد بررسی این موضوع از یک سو و آثار برگزاری نمایشگاه‌ها توسط اتحادیه‌ها و تشکل‌ها ضرورتی است که لازم است در خصوص آن اقدامات جدی انجام شود. نباید فراموش کرد که در حال حاضر شرکت‌هایی با عنوان شرکت‌های نمایشگاهی به وسیله بخش‌خصوصی تاسیس شده‌اند که ضمن دارا بودن شخصیت حقوقی مستقل و پرداخت هزینه‌های گوناگون از جمله پرسنلی، دفتر، مالیات و تبلیغات، اقدام به برگزاری نمایشگاه‌ها براساس وظایف محوله خود (منطبق بر اساسنامه) می‌کنند.
ضمن آن که فعالیت اصلی این شرکت‌ها برگزاری نمایشگاه‌ها بوده و واگذاری نمایشگاه‌ها به این شرکت‌ها در راستای کاهش تصدی دولت و اجرای فرمان خصوصی سازی است. به هر حال به نظر می‌رسد لازم است دخالت تشکل‌ها در برگزاری نمایشگاه‌ها به سیاستگذاری، نظارت و حضور در ستاد برگزاری نمایشگاه‌ها محدود شده و از نظرات مسوولان اتحادیه‌ها در برگزاری هر چه پربارتر نمایشگاه‌ها استفاده نمود. بی‌شک تعامل و همکاری بخش خصوصی، تعاونی و دولتی، ضمن سودمند کردن برگزاری نمایشگاه‌‌ها گامی مهم در جهت توسعه صادرات غیرنفتی خواهد بود.