صادرات غیرنفتی و هزار اما و اگر
احسان قمری
در چند هفته اخیر، بحث‌های زیادی درخصوص کمیت صادرات غیرنفتی از سوی دولتمردان و فعالان بخش‌خصوصی صورت گرفته است که پاشنه آشیل این گمانه‌زنی‌ها اختلاف در اقلام صادراتی کشور در سال‌های اخیر است.

در بخش دولت، سازمان توسعه تجارت ایران قرار دارد و بخش‌خصوصی نیز به مرکزیت اتاق بازرگانی و صنایع و معادن ایران، نقدهایی به وضعیت صادرات غیرنفتی و آمار منتشره توسط وزارت بازرگانی مطرح کرده است که متاسفانه تاکنون پاسخی کارشناسانه به انتقادات اتاق بازرگانی و صنایع و معادن ایران و سایر فعالان بخش‌خصوصی داده نشده است و این دیدگاه را تقویت کرده است که نقدها و ایرادات ارگان بخش‌خصوصی کشور وارد بوده و لازم است عملکرد صادرات غیرنفتی کشور و سیاست‌های جاری در این مسیر، مورد ارزیابی مجدد قرار گیرد. نگارنده قصد حمایت از بخش‌خصوصی یا دولتی را نداشته و اذعان دارد که ‌حلقه مفقوده نظرات اتاق بازرگانی و صنایع و معادن ایران و پاسخ‌های بخش‌دولتی، نظرات کارشناسی بوده و لازم است در یک فضای شفاف و کارشناسی شده در این خصوص اعلام‌نظر کرد تا در نهایت وضعیت صادرات غیرنفتی مشخص شود. ضمن آنکه توجه به آمارهای صادراتی سایر کشورها و چگونگی تفکیک صادرات نفتی و غیرنفتی در کشورهای نفت‌خیز، راهکارهای مثبتی را ارائه خواهد کرد. به راستی آیا تاکنون درخصوص تفکیک صادرات نفتی و غیرنفتی و جداسازی آمار مربوط به این دو قلم گزارشی تهیه شده است؟ آیا کشورهای دیگر نیز مانند ایران، صادرات غیرنفتی و نفتی را از یکدیگر تفکیک می‌کنند؟ به هر حال به نظر می‌رسد جایگاه بحث‌های این چنینی (آمار صادرات) نیاز به مداقه بیشتری داشته و ضرورت این گونه بحث‌ها بیش از پیش روشن‌ می‌شود. کافی است آمارهای بیان شده از سوی مسوولان رده بالای کشور را بررسی کنیم تا به سردرگمی‌ کارشناسان در این خصوص واقف شویم.
معاون اجرایی رییس‌جمهور به صراحت بیان داشت که صادرات کشور در سال ۸۷ نسبت به سال ۸۶، بیش از ۵۱درصد رشد داشته است. این در حالی است که مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، خواهان ارائه آماری دقیق از صادرات شده و درخواست کرد تا میعانات گازی از آمارهای صادرات غیرنفتی حذف شود. از سوی دیگر آمارهای سازمان توسعه تجارت ایران حاکی از رشد صادرات غیرنفتی کشور بوده و این آمار در حقیقت تایید آمار ارائه شده از سوی گمرک جمهوری اسلامی ایران است. از سوی دیگر رییس کنفدراسیون صادرات کشور اعلام کرد که پس از حذف مشتقات نفتی از آمارهای صادراتی کشور، رشد صادرات کشور، صفر خواهد شد. این در حالی است که بر اساس آمار گمرک جمهوری اسلامی ایران در سه ماه نخست سال جاری ۵میلیارد و ۸۱۹ میلیون دلار انواع کالاهای غیرنفتی به خارج از کشور صادر شده است که میعانات گازی نیز در این آمار درج شده است. این آمار مورد تایید سازمان توسعه تجارت ایران نیز بوده و بیانگر رشد ۶۹/۳۷درصدی صادرات غیرنفتی در مقایسه با مدت مشابه سال ۸۶ می‌باشد. قابل‌ذکر است که مرکز پژوهش‌های مجلس، خواهان حذف میعانات گازی از صادرات غیرنفتی کشور شده است. این در حالی است که صادرات غیرنفتی بدون احتساب میعانات گازی ۴میلیارد و ۲۵۷میلیون دلار در سه ماه اول سال‌جاری می‌باشد (براساس آمار منتشره در وب‌سایت سازمان توسعه تجارت ایران). به عبارت دیگر یک میلیارد و پانصد و شصت و دو میلیون دلار از صادرات غیرنفتی کشور، (معادل ۲۷درصد) را میعانات گازی تشکیل می‌دهد که قاعدتا باید در زمره صادرات نفتی کشور قرار گیرد. نکته قابل‌توجه این که از مجموع ده قلم عمده صادراتی کشور، ۸قلم، مربوط به محصولات نفتی و پتروشیمی بوده و فقط دو قلم پسته و گوگرد ذیل صادرات غیرنفتی قرار می‌گیرد. این ده قلم ۹/۴۱درصد ارزش صادرات غیرنفتی کشور را تشکیل می‌دهند. همچنین با وجود کاهش ۲۴درصدی وزن میعانات گازی در سه ماه اول سال ۸۷، ارزش صادرات این محصولات حدود ۸درصد افزایش یافته است که لازم است در این خصوص نیز تحقیقاتی صورت پذیرد.
بررسی‌ها، نشان می‌دهد که در چند سال فعالیت تحقیقی درخصوص متغیرهای تاثیرگذار بر صادرات غیرنفتی کشور انجام نشده است و ارگان‌های دخیل در توسعه صادرات غیرنفتی، فعالیت خود را معطوف به ارائه آمار از صادرات کرده‌اند، بدون آنکه دلایل کاهش یا افزایش صادرات را مورد مداقه قرار دهند. به راستی چه دلیلی وجود دارد که نفت خام، گاز طبیعی، نفت کوره و نفت سفید، در زمره صادرات غیرنفتی قرار گیرند و میعانات گازی جزو صادرات غیرنفتی باشد؟!
در یک جمع‌بندی کلی، در سه ماه اول سال جاری،‌ آمارذکر شده در جدول قابل‌دستیابی است.
به هر حال محاسبه میعانات گازی و محصولات پتروشیمی در آمارهای صادراتی کشور، مقوله‌ای است که لازم است در یک فضای کارشناسی و نقدپذیر مورد بررسی قرار گیرد و در پایان نتیجه‌ای ملموس نیز به‌دست آید.