نقش منطقه آزاد چابهار در همگرایی کشورهای منطقه
بدون شک توسعه و پیشرفت جهان امروزی، مرهون تلاش سازمان‌ها و نهادهای مختلف در قالب برنامه‌ریزی‌های رشد و توسعه است.
علی مصطفی‌زاده *
بدون شک توسعه و پیشرفت جهان امروزی، مرهون تلاش سازمان‌ها و نهادهای مختلف در قالب برنامه‌ریزی‌های رشد و توسعه است. تدقیق در فرآیند این مهم نشانگر این واقعیت است که شاخص‌های بنیادین با محوریت اقتصادی و اجتماعی طی دهه‌های اخیر به ویژه پس از جنگ بین‌الملل دوم، مطمح نظر اندیشمندان جهانی جهت سنجش میزان توسعه بوده است. در این بین تزریق شیوه‌ها و متدهای نوین بر پیکره کشورهای در حال توسعه به ویژه سازمان‌های نواندیش و با رویکرد منطقه‌ای و جهانی این کشورها طی سالیان گذشته همسو با سیاست‌های جهانی سازمان‌هایی مانند سازمان ملل ارزیابی می‌گردد. یکی از موارد مذکور در این میان، همگامی با پدیده جهانی شدن است که به سرعت می‌رود تا در خلل و فرج نظام همه دول و ملل رسوخ کند. هرچند که عقبه این پدیده را می‌توان در سیاست‌های استعماری برخی کشورهای استعمارگر طی قرون گذشته جستوجو کرد و تلاش کشور استعمارگر در راه دستیابی به نظام هماهنگ بین کشورهای مستعمره در اقصی‌نقاط جهان را در همین بستر تلقی نمود. لیکن پدیده جهانی شدن به مفهوم امروزی، عمری به مراتب بیش از چند دهه ندارد. فروپاشی نظام بلوک شرق، اتحاد کشورهای اروپایی با پولی واحد و آرایش متغیرهای اقتصادی در نظم نوین جهانی از جمله نشانگرهای پدیده جهانی شدن هستند که دستاوردهایی مانند خطوط ارتباطی از طریق اینترنت و رایانه‌های پرسرعت روند آن را شتاب می‌بخشد. آنچه در این بین حایز اهمیت است، تلاش کشورها جهت برخورداری از سهم بیشتر در این پدیده نوظهور می‌باشد. دنیای پرشتاب رقابت، شگردهای تبلیغاتی، جهان ارتباطات و اطلاع‌رسانی، یکسان‌سازی، تمرکزگرایی، همگرایی‌های منطقه‌ای، تفاهم‌نامه‌های بین‌المللی، شناخت و بررسی میدان نفوذ رقبا، تبادل گردشگری و توسعه توریسم، تنها نمونه‌هایی از ورود به پروسه جهانی شدن است.
یکی از ابزارهای موثر کشورها به خصوص کشورهای در حال توسعه که امروزه توسعه صادرات را الگویی جهت تحول اقتصادی خود برگزیده‌اند، تاسیس مناطق آزاد است. این مناطق که کم و بیش از الگوهایی رایج و متداول در صحنه جهانی پیروی می‌کنند از جمله موثرترین دستاوردها در راه رسیدن به توسعه از طریق ورود به عرصه جهانی شدن و پیوستن به «سازمان تجارت جهانی» می‌باشند. مناطق آزاد که طی دهه‌های گذشته به شدت مورد استقبال واقع شده و به ۹۰۰ منطقه رسیده‌اند، اهدافی مشترک را جستوجو می‌کنند. کشورهای آمریکای لاتین و سپس جنوب شرقی آسیا به همراه هند را می‌توان پیش روهای این عرصه تلقی کرد. با تاسیس این مناطق که با رسالت‌های خاص تعقیب می‌شوند، می‌توان پله‌های رشد و ترقی را پیمود و به اهدافی عالی دست یافت.
منطقه آزاد چابهار در منتهی‌الیه جنوب شرقی کشور ایران، آرمیده بر ساحل دریای عمان و خیره به چشم‌انداز اقیانوس هند همچون بسیاری از مناطق آزاد دنیا در جوار دریاها و آبراهه‌های مهم، پیش برنده اهداف توسعه ایران در همین راستا ارزیابی می‌گردد.
ایران با راه‌اندازی مناطق آزاد ۶ گانه و اهمیت دادن به پروسه رشد و توسعه در قالب برون‌دادهای اقتصادی و با هدف کاستن از پدیده تک‌محصولی و اتکا به نفت پا به عرصه جهانی‌شدن نهاده و البته به دستاوردهای مثبت و مطلوبی نیز رسیده است، اما آنچه که در بین متغیرهای اقتصادی و نیز اهدافی از جنس اقتصاد که معلول این مهم نیز هست، خودنمایی می‌کند، همانا توسعه همگرایی در بین کشورهای منطقه است.
نگاهی به رسالت مناطق آزاد ایران، از جمله منطقه آزاد چابهار مبین این واقعیت است که قانون‌گذار با توجه به شرایط فضایی و محیطی حاکم بر سیستم‌های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و غیره و نیز پیشینه این مناطق، تعریفی مجدد از رویکرد خاص این مناطق کرده است و در کنار اهداف مشترک از جمله جذب سرمایه‌گذار، ارزآوری، اشتغالزایی، توسعه صادرات و از این دست، ماموریت شاخص و خاص دیگری را نیز نشانه رفته است که در منطقه آزاد چابهار همانا توسعه ترانزیت می‌باشد.
لازمه توسعه ترانزیت، البته توسعه حمل و نقل و کلیه سیستم‌های مرتبط و ذی‌مدخل با این پدیده است. توسعه حمل‌ونقل ریلی، جاده‌ای، هوایی، دریایی و ایجاد شبکه‌های مشترک با کشورهای منطقه و همگامی سیاست‌های مورد علاقه دول منطقه، هدف متعالی ترانزیت است که توسعه تجاری و مراودات را در پی خواهد داشت و صدالبته در تعقیب آن سیاست‌های تکمیلی به همراه خواهد بود. منطقه آزاد چابهار با ۱۴هزار هکتار وسعت در محدوده شرقی شهر چابهار که خود پذیرای بالغ بر ۲۰۰هزار نفر جمعیت می‌باشد، قرار دارد، استقرار مکانی این فضا در کنار موهبت طبیعی در برخورداری از اقلیم مناسب، عمق کافی آب، دوری از کانون تنش در خلیج‌فارس، مبادی ورود به آبراهه‌های بین‌المللی، نزدیکی به کشورهای آسیای میانه با ۳۰۰ میلیون جمعیت و بازار مطلوب آن، نزدیکی به کشورهای پاکستان و هندوستان و نیز کشورهای جنوب شرقی آسیا به‌عنوان بازارهای واردکننده مواد اولیه و امتیازاتی از این قبیل منطقه آزاد چابهار را بیش از پیش مهم‌تر جلوه داده و انتخاب رسالت آن را عیان‌تر می‌سازد.
ترانزیت را معجزه قرن بیست‌‌ویکم می‌دانند. کشورهایی که فرآیند توسعه ترانزیت را به‌عنوان محور فعالیت‌های خود انتخاب نموده‌اند، بدون تردید به موفقیت‌های فراوانی دست خواهند یافت، از این رهگذر استقرار منطقه آزاد چابهار در مسیر شاهراه‌های جهانی و کریدورهای بین‌المللی اهمیت این قضیه را مضاعف ساخته است.
گذشته از این مباحث به‌ویژه نقش منطقه آزاد چابهار در ترانزیت منطقه‌ای که مرهون استقرار در کریدورهای جهانی و مسیر جاده ابریشم دریایی است، نقش منطقه آزاد چابهار در همگرایی منطقه‌ای و در سیاست خارجی جمهوری اسلامی بی‌بدیل است.
همسایگی ایران با کشورهای منطقه به ویژه با عنایت به نقش کشور قدرتمند ایران در معادلات منطقه‌ای و چشم‌انداز ۲۰ ساله که ایران را قدرتمند‌ترین کشور در عرصه منطقه‌ای معرفی خواهد نمود، توسعه منطقه آزاد چابهار را از بعد کمی و کیفی با اهمیت‌تر جلوه می‌دهد. وجود بازارهای صادرکننده مواد اولیه و خام (کشورهای آسیای میانه) و نیز کشورهای تولید‌کننده و نیازمند انرژی(کشورهای جنوب شرق آسیا) و دسترسی مناسب این کشورها به منطقه آزاد چابهار موجب گردیده، سیاست‌همگرایی ایران در منطقه جنوب آسیا نقشی پررنگ‌تر به خود بگیرد. بدون تردید توسعه آتی منطقه آزاد چابهار در تعاملات منطقه‌ای ایران از جایگاه خاص برخوردار است. توسعه فعلی بندر شهید بهشتی، توسعه حمل‌ونقل ریلی و بهبود وضعیت جاده‌ها به‌طور مستقیم درتوسعه ترانزیت منطقه‌ای و در نهایت ارتباط و تعامل با کشورهای منطقه جهت دستیابی به اهدافی عالی را درپی خواهد داشت. حفظ منافع مشترک با کشورهای همسایه و نیز لزوم حضور مقتدرانه در صحنه‌های اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و امنیتی در منطقه، تبدیل منطقه آزاد چابهار را به یک مگاپورت اجتناب‌ناپذیر نموده است که در مسیر تحقق این مهم اقدامات مثمر ثمری در حال انجام است. همسایگی با کشورهای حاشیه خلیج‌فارس، قرار گرفتن در مسیر ترانزیت بین‌المللی کشورهای شرق آفریقا، جنوب و جنوب شرق آسیا و تمایل ناگزیر با بسیاری از کشورها در سطح منطقه، نقش منطقه آزاد چابهار را در همگرایی منطقه و سیاست خارجی کشورمان آشنا و هویدا ساخته است.
با عنایت به مطالب فوق می‌توان اهمیت نقش منطقه آزاد چابهار در این رهگذر را در موارد زیر تبیین نمود:
- همجواری با آب‌های آزاد جهان
- تعریف توسعه ترانزیت به عنوان رسالت کارکردی
- توسعه زیرساخت‌ها جهت توسعه ترانزیت
- همجواری با کشورهای مهم منطقه
- توسعه روابط منطقه‌ای
- همگرایی در صحنه بین‌الملل
به هر حال به اذعان صاحبنظران که چابهار را جزو ۱۰ منطقه استراتژیک جهان تلقی کرده‌اند، بهترین فرصت جهت همگرایی با تکیه بر توانمندی‌های این منطقه ایجاد گردیده است که بدون شک دولتمردان کشور به این مهم واقف بوده و تلاش در زمینه استحکام بهتر و بیشتر این منطقه از کشور بیش از پیش استمرار خواهد داشت.
*سرپرست اجرایی ستاد گردشگری منطقه آزاد چابهار
ارسال نظر