علی صادقی *

هفدهمین نمایشگاه نفت، گاز، پالایش و پتروشیمی تهران بنا به سنت هر ساله در روزهای آتی باشکوه‌تر از سال‌های قبل برگزار خواهد شد. جشنواره‌ای که مبتنی بر مزیت اصلی کشور؛ یعنی منابع هیدروکربوری بنا شده است و از جایگاه خوبی نیز در سطح منطقه خاورمیانه برخوردار است. نمایشگاهی به مثابه یک جشنواره تخصصی حول تولید در صنایع بالادستی و پایین دستی صنعت نفت. اما از نگاه نخبگان حوزه انرژی، برگزاری این دوره همزمان با تشدید تهدیدات و فشارهای سیاسی بین‌المللی و همچنین افزایش محدودیت‌ها علیه ایران به ویژه در خاکریز صنعت نفت به عنوان اصلی‌ترین شریان حیاتی درآمد‌های ارزی کشور در سال ویژه اهتمام به تولید ملی و حمایت از سرمایه‌های مادی و معنوی ایرانی، نکات متفاوتی را برای تحلیلگران این صنعت متصور ساخته است. از این رو با توجه به موارد فوق، علاوه بر اهداف عرف و معمول متولیان نمایشگاه بین‌المللی نفت، گاز و پتروشیمی تهران، توجه به نکات ذیل از جهت حساسیت موضوع و زمان برگزاری این جشنواره مهم الزامی به نظر می‌رسد.

۱- از نگاه متولیان برگزاری این دست نمایشگاه‌های بین‌المللی، از مهم‌ترین اهداف، همواره آشنایی صنعتگران ایرانی با آخرین فن‌آوری‌های روز دنیا و شناسایی شرکت‌های معتبر خارجی و استفاده از توانمندی آنها در امر توسعه صنعت نفت کشور بوده است؛ اما به نظر می‌رسد نمایشگاه بین‌المللی نفت، گاز و پتروشیمی تهران، امسال حامل پیام دیگری است و ضرورت‌های بسیاری را مورد تاکید مجدد قرار خواهد داد. آنچه در این نمایشگاه با توجه به شرایط سخت سیاسی کشور در بخش بین‌الملل به شدت نمایان است، ضرورت اتکا به توان داخلی و افزایش اعتماد به نفس ملی با هدف کاهش وابستگی‌ها است. توضیح بیشتر آنکه شاید در دوره هشت ساله دفاع مقدس و سال‌های سازندگی پس از آن به دلیل وجود تنگناهای تکنولوژیک و نبود سرمایه و جریان نقدی کافی، وابستگی وزارت نفت به شرکت‌های خارجی با هدف ضرورت حفظ سقف تولید نفت به عنوان جریان حیاتی اقتصاد کشور به هر شکلی و تامین نیاز‌ها با قیمت‌های متفاوت انتخابی بی بدیل بود؛ ولی امروز با توجه به توسعه چشمگیر در زیرساخت‌های کشور و اقبال و مشارکت مراکز مهم تحقیقاتی - صنعتی کشور، باعث شده است تا این انتظار بحق در سطح دولتمردان ایجاد شود که می‌توان از تجارب تلخ محرومیت‌ها و تحریم‌ها در چند دهه اخیر در بخش نفت و گاز کشور درس گرفت و وابستگی‌های این صنعت استراتژیک را به خارج از کشور به حداقل ممکن رساند. گفتنی است شرکت‌های ایرانی در چند سال اخیر حرکت‌های قابل‌قبولی حداقل در بعد کمیت تولید قطعات مورد نیاز صنعت بسیار پیچیده نفت که با بیش از ۲ هزار تخصص وابسته رابطه مستقیم دارد، داشته‌اند. هر چند به نظر می‌رسد در برخی بخش‌ها تا رسیدن به نقطه مطلوب و تولید قطعات با کیفیت قابل‌قبول جهانی فاصله دارند؛ اما معتقدیم موفقیت در این عرصه جز با اتخاذ سیاست‌های حمایتی و تشویقی حاکمیت همراه با اعتماد دولتمردان به توانمندی‌های داخلی، حاصل نخواهد شد.

۲- به نظر می‌رسد از دیگر نکات ویژه نمایشگاه امسال، تلاش‌های گسترده مجموعه داخل در جهت بومی‌سازی دانش است. در چند سال اخیر جوانان متخصص و دانش آموخته ایرانی در رشته‌های بالادستی نفت در قالب عملیاتی‌سازی مدیریت دانش و تحت حمایت صاحبان تجربه، اقدامات قابل‌توجهی را در بومی‌سازی نرم‌افزار‌های نفتی که اغلب منابع فنی و تخصصی آنها در اختیار شرکت‌های بین‌المللی است، انجام داده‌اند که پیش بینی می‌شود در نمایشگاه امسال جلوه‌هایی از این توانمندی‌ها به نمایش گذاشته شود، هر چند فعالیت‌های انجام شده تا تامین نیاز‌های شرکت ملی نفت ایران به عنوان متولی توسعه صنایع بالادستی نفت کشور فاصله دارد؛ اما می‌توان امیدوار بود در سایه حمایت وزارتخانه‌های مرتبط، حرکت‌های توسعه‌ای در این بخش شدت گیرد.

۳- نمایشگاه امسال نفت، گاز و پتروشیمی تهران حامل یک پیام خاص نیز هست. به رغم تاریخ یکصد ساله صنعت نفت، به دلیل سیاست‌های غلط گذشته هیچ‌گاه شرکت‌های ایرانی فعال در صنایع نفت و گاز سهمی از بازار بین‌المللی صدور خدمات فنی و مهندسی نداشته‌اند؛ اما پیرو سیاست‌های توانمند‌سازی شرکت‌های پیمانکاری عمومی در صنعت نفت،‌ در سال‌های گذشته تعدادی از شرکت‌های ایرانی در بخش‌های مختلف بالادستی و پایین دستی توانستند پروژه‌های قابل‌توجهی را در سطح بین‌المللی اجرایی نمایند که ضروری است با حمایت از این دست شرکت‌ها، زمینه‌های حضور دیگر شرکت‌های ایرانی را در عرصه بین‌المللی را فراهم کرد. البته ضعف شرکت‌های ایرانی در معرفی خود و فقدان گروه‌های حرفه‌ای مشاور در این بخش از نقاط ضعف بخش خصوصی ما بوده و ظاهرا خواهد بود.

۴- از نگاه حاکمیتی، وزارتخانه‌های نفت و صنعت، معدن و تجارت، متولیان اصلی حمایت از بخش خصوصی در حوزه‌های فناوری و تولیدات صنعتی در حوزه نفت هستند؛ اما همواره از چالش‌های جدی کارآفرینان و تولید‌کنندگان در صنایع نفت و گاز کشور، عدم شفافیت وظایف و چگونگی نقش‌های حمایتی این دو وزارتخانه بوده است؛ بنابراین ضروری است تصمیم‌گیران در این بخش ضمن ایجاد هماهنگی بین نهاد‌های مختلف دولتی، نسبت به تشریح سیاست‌های توسعه‌ای دولت در بخش نفت و گاز کشور اقدام کنند.

۵- تحقیق و پژوهش زیربنای توسعه صنعتی کشور است و حرکت در مسیر جنبش نرم‌افزاری و تولید علم بنا بر رهنمود‌های مقام معظم رهبری از وظایف اصلی مسوولان است. هرچند در سال‌های اخیر علی‌الظاهر نقش مراکز تحقیقاتی و دانشگاهی کشور در بخش پژوهش در صنایع نفتی پر رنگ‌تر شده است و به نظر می‌رسد در نمایشگاه امسال نیز فعالیت قابل‌توجهی در ارائه دستاورد‌های خود داشته باشند؛ اما همچنان سر فصل‌های پروژه‌های پژوهشی و همچنین نتایج آنها با نیاز‌های واقعی وزارت نفت فاصله دارد. بنابراین لازم است متولیان امر پژوهش در این حوزه ضمن شناسایی نیاز‌های تکنولوژیکی صنعت نفت کشور، نسبت به معرفی و انتقال نیاز‌ها به مراکز پژوهشی اقدام هدفمند کنند.

* دبیر انجمن صنفی پالایشگاه‌های روغن‌سازی کشور