«دنیای‌اقتصاد» به بررسی نقش بخشخصوصی در تصمیم‌گیری‌‌‌‌‌‌‌های دولتی پرداخت
ماراتن تعامل اتاق‌های بازرگانی با سیاستگذار
اقتصاد ایران همواره با چالش‌هایی روبه‌‌‌‌‌‌‌رو بوده و در این میان بخشخصوصی در توسعه اقتصادی ایران نقشی انکارناپذیر بر عهده داشته است. در قانون‌اساسی ایران، اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی به عنوان نماینده بخشخصوصی در حوزه اقتصاد معرفی شده و از جایگاه مشورتی با قوای سهگانه نظام نیز برخوردار است، یعنی سیاستگذار مکلف است که در تصمیم‌گیری‌‌‌‌‌‌‌های مهم خود از اتاق بازرگانی نظرخواهی کند. از آنجایی‌که اعضای تشکیل‌‌‌‌‌‌‌دهنده هیات‌نمایندگان اتاق، تجار و صنعتگران هستند، می‌توانند در بزنگاه‌‌‌‌‌‌‌های اقتصادی با مشورت‌دادن به سیاستگذار مانع تصمیم‌گیری‌‌‌‌‌‌‌های غلط در سطح گسترده شوند؛ این در حالی است که هر از چند‌گاهی گلایه‌‌‌‌‌‌‌های بخشخصوصی درباره دخیل‌نشدن در امور اقتصادی کشور به گوش می‌رسد. شورای گفتوگو نیز محلی برای تعامل بخشخصوصی هر استان با نمایندگان سه قوه در همان استان است. این جلسات معمولا ماهی یک‌بار برگزار می‌شود. اتاق در این جلسات، به‌عنوان نماینده بخشخصوصی و دبیرخانه شورای گفتوگو، سعی در رفع و رجوع مشکلات فعالان اقتصادی دارد. از آنجایی‌که بخشخصوصی می‌تواند مشکلات فعالان را با نمایندگان سه‌قوه درمیان بگذارد، بر‌گزاری و اثرگذاری این جلسه‌‌‌‌‌‌‌ها به‌معنای موفقیت اتاق در بازتاب صدای بخشخصوصی به قوای سهگانه است.
حال این سوال مطرح می‌شود که ارزیابی عملکرد شوراهای گفتوگوی استانی بر چه اساس صورت می‌گیرد و فایده آن چیست؟ «دنیای‌اقتصاد» در این گزارش به بررسی امتیازات استان‌ها در سال۱۴۰۰، بر اساس عملکرد آنها می‌پردازد.
ارزیابی عملکرد شوراهای گفتوگوی استانی
اتاق بازرگانی ایران اخیرا عملکرد شوراهای گفتوگوی استانی را منتشر کرده‌است. عملکرد استان‌ها به چهار بخش «شایسته و در حد انتظار»، «در مسیر شایستگی»، «نیازمند تحرک بیشتر» و «نیازمند بازنگری در برنامه صورتگرفته» تقسیم شده‌اند.
شایسته و در حد انتظار: در این دسته‌بندی ۱۲استان در بخش «شایسته و در حد انتظار» قرار گرفتهاند.
رتبه اول این ارزیابی، متعلق به دو استان آذربایجان‌شرقی و خوزستان است. این دو استان، هر دو امتیاز ۱۰۰ سالانه را از آن خود کرده‌‌‌‌‌‌‌اند. رتبه دوم، به استان اصفهان داده شده‌است. این استان با اخذ ۱/ ۹۸امتیاز، در این جایگاه قرار گرفته‌است. استان مرکزی با دریافت ۹/ ۹۶امتیاز، در جایگاه سوم پس از اصفهان ایستاده و رتبه چهارم با کمی اختلاف بیشتر، متعلق به کرمان است. کرمان در این ارزیابی، ۳/ ۹۶امتیاز کسب کرده‌است. خراسان‌رضوی که موفق به دریافت پنجمین رتبه شده، در سال۱۴۰۰ معادل ۴/ ۹۵امتیاز را از آن خود کرده‌است. در جایگاه ششم، استان یزد قرار گرفته که ۳/ ۸۹امتیاز در سال‌گذشته کسب کرده‌است. استان چهارمحال و بختیاری در همین ارزیابی، موفق به دریافت رتبه هفتم شده و امتیاز این استان، معادل ۱/ ۸۵ارزیابی شده‌است. استان بوشهر نیز با ۴/ ۸۴امتیاز در جایگاه هشتم ایستاده است. عملکرد شوراهای گفتوگوی دولت و بخشخصوصی در استان سمنان، امتیازی معادل با ۲/ ۸۳ کسب کرده که این استان را در رتبه نهم قرار داده است. همین ارزیابی در استان خراسان‌شمالی، با امتیاز ۸/ ۸۱ این استان را در رتبه دهم این ارزیابی قرار داده است. استان مازندران و استان فارس نیز با کمی اختلاف، به ترتیب در رتبههای یازدهم و دوازدهم قرار گرفتهاند. امتیاز مازندران و فارس نیز به ترتیب، معادل ۶/ ۸۱ و ۲/ ۸۱ بوده‌است.
در مسیر شایستگی: ۶ استان در این جدول در گروه «در مسیر شایستگی» قرار می‌گیرند. پایتخت کشور در دسته‌بندی استان‌های «شایسته و در حد انتظار» قرار نگرفته است. تهران با اخذ ۵/ ۷۸ امتیاز در جایگاه سیزدهم قرار گرفته‌است. استان چهاردهم، خراسان‌جنوبی است که در این ارزیابی موفق به دریافت ۷/ ۷۵ امتیاز شده‌است. رتبه پانزدهم ارزیابی، متعلق به استان قزوین است. این استان در سال‌گذشته موفق به دریافت ۱/ ۷۵امتیاز شده‌است. استان کرمانشاه در همین ارزیابی رتبه شانزدهم را دارد. این استان در سال۱۴۰۰، توانسته ۹/ ۷۲ امتیاز دریافت کند، همچنین استان اردبیل با دریافت ۹/ ۷۱ امتیاز توانسته در مقام هفدهم این رده‌‌‌‌‌‌‌بندی باشد. استان آذربایجان‌غربی نیز در همین جدول، رتبه هجده را دارد. امتیاز این استان ۲/ ۷۰ ثبت شده‌است.
نیازمند تحرک بیشتر: ۶ استان کشور در این دسته‌بندی در گروه «نیازمند تحرک بیشتر» قرار گرفتهاند. استان هرمزگان که جایگاه نوزدهم در این رده‌‌‌‌‌‌‌بندی را از آن خود کرده‌است، در سال‌گذشته موفق به دریافت ۳/ ۶۷ امتیاز شده‌است. استان البرز در همین رده‌‌‌‌‌‌‌بندی ۹/ ۶۶ امتیاز اخذ کرده و در جایگاه بیستم قرار گرفته‌است. استان گلستان که در جایگاه بیست‌و‌یکم این جدول ایستاده، در سال‌گذشته، معادل ۳/ ۶۴ امتیاز دریافت کرده‌است. استان زنجان و لرستان نیز هر دو در جایگاه بیست و دوم ایستاده‌‌‌‌‌‌‌اند. این دو استان، در سال‌گذشته توانسته‌‌‌‌‌‌‌اند ۱/ ۶۳ امتیاز در این ارزیابی دریافت کنند. استان گیلان آخرین استانی است که در دسته استان‌های «نیازمند تحرک بیشتر» قرار می‌گیرد. امتیاز این استان در ارزیابی، معادل ۲/ ۵۵ شده و گلستان، رتبه بیست و سوم این ارزیابی را دارد.
نیازمند بازنگری در برنامه صورتگرفته: ۶ استانی که در شورای گفتوگوی دولت و بخشخصوصی، وضعیت نامساعدتری داشتند، آخرین رتبههای این ارزیابی را از آن خود کرده‌‌‌‌‌‌‌اند. استان کردستان با ۳/ ۴۶ امتیاز، رتبه بیست و چهارم این ارزیابی را دریافت کرده‌است. رتبه بیست و پنجم در همین ارزیابی، متعلق به استان قم است. امتیاز استان قم در این جدول، ۸/ ۳۹ارزیابی شده‌است، همچنین استان همدان با دریافت ۴/ ۳۹امتیاز در رتبه بیست و ششم ایستاده است. استان ایلام هم که ۱/ ۳۹ دریافت کرده، در رتبه بیست و هفتم قرار گرفته‌است. استان کهگیلویه و بویراحمد تنها، ۵/ ۳۱ امتیاز دریافت کرده و در رتبه بیست و هشتم این نظرسنجی قرار می‌گیرد. بالاخره، در جایگاه آخر، استان سیستان‌و‌بلوچستان قرار گرفته که تنها ۲۹ امتیاز دارد.
معیارهای امتیازدهی به استان‌ها
مدیر دبیرخانه شورای گفت و گوی دولت و بخش خصوصی در همین‌باره اظهار می‌کند: موضوع ارزیابی عملکرد شوراهای گفتوگوی استانی، از سال۹۶ شروع شده‌است. این ارزیابی، بر مبنای مدل ارزیابی که اتاق ایران آن را طراحی کرده، انجام می‌شود. البته این مدل یک‌بار هم ویرایش شده‌است. محسن عامری توضیح می‌دهد: در حال‌حاضر ما بر مبنای ۶معیار اصلی و ۲۲زیرمعیار (اصطلاحا مولفه)، شوراهای گفتوگوی استانی را ارزیابی می‌کنیم. این معیارهای اصلی، شامل تشکیل جلسات، انجام وظایف قانونی شورای گفتوگوی استان از جمله طرح موضوع و دستور جلسه‌‌‌‌‌‌‌ها و بحث تحقق شوراهای گفتوگوی استانی، اثربخشی اجرای آنها و تدوین موضوعاتی با پیشنهادهای ملی و فراگیر و انجام وظایف دبیرخانه شوراهای استانی طبق دستورالعمل تنظیم شده‌است. بر مبنای همین معیارها، عملکرد شورای گفتوگوی استان‌ها ارزیابی می‌شود، ضمن اینکه این ارزیابی، انعکاس کاملی از عملکرد استاندار به‌عنوان رئیس شورای گفتوگوی استان، اتاق بازرگانی به‌عنوان دبیرخانه و نمایندگان قوای سهگانه به‌عنوان اعضای مسوولان استانی است که در ابتدا پایش‌شده و سپس نتیجه‌‌‌‌‌‌‌ها اعلام می‌شود. عامری یادآوری می‌کند: استان آذربایجان‌شرقی و خوزستان امتیاز کامل در سال۱۴۰۰ را کسب کرده‌‌‌‌‌‌‌اند. این، یعنی این دو استان، حداقل ۱۲ جلسه اصلی شورای گفتوگو را با حضور استاندار در تقویم زمان مناسب خود برگزار کرده‌‌‌‌‌‌‌اند. همچنین شورای گفتوگوی آذربایجان‌شرقی و خوزستان، در همین بازه زمانی، مصوبات مهم اقتصادی داشتهاند و در تحقق مصوبات خود نیز موفق عمل‌کرده و در حدود ۲۴ مورد، دستاورد داشتهاند.
به‌عبارتی این دو استان موفق شده‌اند در ۲۴موضوع اقتصادی، مصوباتی در راستای حل مسائل کار و بهبود فضای کسب‌وکار انجام دهند؛ به همین واسطه هم امتیاز کامل را دریافت کرده‌‌‌‌‌‌‌اند. او درباره نحوه انتخاب این دو استان بیشتر توضیح می‌دهد: با توجه به اینکه تلاش شده در مدل ارزیابی شوراهای گفتوگوی استانی، موضوع جلسات، تعداد بر‌گزاری آنها و همچنین رسمیت‌‌‌‌‌‌‌شان مورد ارزیابی قرار گیرد؛ در واقع اثربخشی شورای گفتوگو در این استان‌ها نیز بررسی شده‌است. انتظار می‌رود هر استان که عملکرد بهتری در ارزیابی شورای گفتوگو استانی دارد، در بهبود محیط کسب‌وکار استان هم بهتر عمل کند. او می‌‌‌‌‌‌‌افزاید: از لحاظ شکلی، ما میزان بر‌گزاری جلسات با حضور استانداران را بررسی می‌کنیم. این مساله، نشان‌دهنده تعداد دفعاتی است که فعالان اقتصادی استان، فرصت طرح مسائل و مشکلات خود را با استانداران، نمایندگان مجلس، نمایندگان دادستانی و دستگاه‌های دیگر اقتصادی و اجرایی استان پیدا می‌کنند. عامری در ادامه تصریح می‌کند: اینکه در مراحل بعدی، تصمیمات اخذ شده تا چه اندازه اجرایی و پیاده‌‌‌‌‌‌‌سازی می‌شود نیز از جمله دستاوردهای ملموس برای فعالان اقتصادی استان است. عامری در پاسخ به سوال؛ آیا موفقیت در شورای گفتوگو، دستاوردی برای بخشخصوصی محسوب می‌شود یا خیر؟ نیز این‌گونه توضیح می‌دهد: یکی از مهم‌ترین دلایل موفقیت شورای گفتوگوی استان، همراهی استاندار و دستگاه‌های اجرایی استان با اتاق‌های بازرگانی استان به‌عنوان دبیرخانه شورای گفتوگو است. هرجا این همراهی و هماهنگی بیشتر است و استانداران به‌عنوان رئیس شورای گفتوگو جلسات را منظم‌تر تشکیل می‌دهند و تصمیات موثری می‌گیرند؛ یعنی اتاق استان هم توانسته بهتر صدای بخشخصوصی را به حاکمیت انتقال دهد و در بهبود محیط کسب‌وکار استان موثرتر عمل کرده‌است. ما از ابتدای دولت سیزدهم تاکنون شاهد کاهش نسبی میانگین تعداد بر‌گزاری جلسات شورای گفتوگو در استان‌های مختلف بوده‌ایم. دلیل کاهش تعداد جلسات شورای گفتوگو در استان‌ها نیز تغییر تمامی استانداران در ۳۱استان و عدم‌آگاهی و تسلط کافی این استانداران جدید بر اهمیت شورای گفتوگو و تکالیف قانونی است که بر عهده آنها است. البته در تلاش هستیم با مشارکت وزارت کشور بتوانیم دوباره اهمیت شورای گفتوگو را برای استانداران مشخص کنیم تا آنها نیز اهتمام بیشتری نسبت به بر‌گزاری شورای گفتوگو در استان‌ها داشته باشند.
هنوز با ایده‌آل خود فاصله داریم
اتاق اهواز به‌عنوان یکی از اتاق‌های برتر در عملکرد شورای گفتوگوی دولت و بخشخصوصی معرفی شده که امتیاز کامل را از آن خود کرده‌است. به همین منظور رئیس اتاق اهواز در گفتوگو با «دنیای‌اقتصاد» در این‌باره توضیحاتی را ارائه می‌دهد. شهلا عموری بیان می‌کند: ارزیابی این شوراها و دبیرخانه‌‌‌‌‌‌‌های متبوع که در بازه زمانی ۶ماهه انجام می‌شود، بر مبنای شاخص‌هایی صورت می‌گیرد. برخی از این شاخصها عبارت از تشکیل جلسات، وظایف شورای استان (طرح موضوعات و دستورجلسات در جلسات شورا)، دستاوردهای استانی، موضوعات پیشنهادی با ابعاد ملی و فراگیر و وظایف دبیرخانه شورای استان هستند. برای ارزیابی هریک از این شاخصها هم، ۲۱مولفه تعیین‌شده که بر اساس ارزیابی صورتگرفته در سال۱۴۰۰ استان خوزستان و آذربایجان‌شرقی با کسب امتیاز۱۰۰ رتبه یک کشور را به خود اختصاص داده‌اند. رئیس اتاق اهواز توضیح می‌دهد: اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی به‌عنوان بازوان مشورتی قوای سهگانه محسوب می‌شوند و از همین منظر برابر با قانون بهبود محیط کسب‌وکار، دبیرخانه شورای گفتوگوی دولت و بخشخصوصی به این اتاق واگذار شده‌است. در استان‌های مختلف، از جمله خوزستان، دبیرخانه شورای گفتوگوی دولت و بخشخصوصی با هدف ایجاد فضایی کارشناسی برای بیان مشکلات، دغدغه‌ها و خواسته‌های بخشخصوصی راه‌اندازی شده‌است. دبیرخانه شورای گفتوگوی دولت و بخشخصوصی استان خوزستان نیز در چارچوب مطالبات فعالان اقتصادی، از توانمندی بسیار مطلوبی برای بیان خواسته‌های بخشخصوصی برخوردار است. او ادامه می‌دهد: این دبیرخانه، امروز به‌عنوان یکی از ارکان مطالبه‌گری بخشخصوصی و فعالان اقتصادی به‌دنبال رفع موانع و تسهیل امور مربوط به فرآیندهای اقتصادی در خوزستان است. دبیرخانه شورای گفتوگوی دولت و بخشخصوصی خوزستان، برای چندمین سال‌متمادی، برابر با ارزیابی‌‌‌‌‌‌‌های اخیر وزارت کشور که مربوط به سال۱۴۰۰ بوده، موفق به کسب رتبه برتر کشوری شده‌است. کسب چنین جایگاهی نشان‌دهنده عظم راسخ اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی اهواز برای ایجاد گفتمان کاربردی و اثرگذار در حوزه اقتصادی استان خوزستان است. عموری یادآوری می‌کند: با این وجود، همواره تا رسیدن به مقصد مطلوب بخشخصوصی که همان تمکین از نظرات کارشناسی بخشخصوصی است، فاصله زیادی است. دستگاه‌های دولتی برای مشارکت در بهبود فضای کسب‌وکار باید بیش از پیش، به‌نظرات مشورتی بخشخصوصی توجه کنند. او با تاکید بر اثرگذار و کاربردی‌بودن شورای گفتوگو بیان می‌کند: یکی از مزیت‌های شورای گفتوگوی دولت و بخشخصوصی استان خوزستان، بررسی‌‌‌‌‌‌‌های کارشناسی همه‌جانبه در موضوعات مختلف است. این بررسی‌‌‌‌‌‌‌ها ضمن بیان چالش‌های موجود، به ارائه راهکارهایی برای رفع موانع و تسهیل امور نیز می‌پردازد، اما ساختار برخی دستگاه‌های اجرایی به شکلی است که تاب پذیرش نظرات کارشناسی را ندارند، بنابراین نیاز است با همگرایی و هم‌افزایی که در سطح ملی صورت می‌گیرد، برای مسوولان و دستگاه‌های اجرایی، فرهنگ‌سازی لازم صورت بگیرد تا جایگاه مشورتی اتاق‌های بازرگانی و همچنین وظایف دبیرخانه‌‌‌‌‌‌‌های شورای گفتوگوی دولت و بخشخصوصی بیش از پیش تبیین شود.
کشاورزی صنعتی؛ ثمره شورای گفتوگو
استان آذربایجان‌شرقی نیز از دیگر استان‌هایی است که توانسته رتبه نخست را با امتیاز کامل به خود اختصاص دهد. در همین رابطه رئیس اتاق تبریز درباره عملکرد اتاق این شهرستان به «دنیای‌اقتصاد» می‌گوید: ما در اتاق تبریز سعی می‌کنیم صدای بخشخصوصی را به گوش مسوولان برسانیم و برنامه‌هایی را برای پیشرفت و توسعه استان به شورای گفتوگو بردیم. چندین مصوبه خوب هم در استان داشتیم که این مصوبه‌‌‌‌‌‌‌ها همگی اجرایی شده‌اند. برخی از این مصوبه‌‌‌‌‌‌‌ها، تاکنون در نوع خود، اولین‌‌‌‌‌‌‌ها در کشور بوده‌‌‌‌‌‌‌اند که برای نخستین‌بار در شهرستان تبریز انجام شده‌است. برای مثال در توسعه بخش کشاورزی، مکانیزاسیون و همچنین سرمایه‌گذاری در صنعتی‌کردن بخش کشاورزی، اقدامات کم‌نظیری انجام داده‌‌‌‌‌‌‌ایم. یونس ژائله اظهار می‌کند: هدف ما این بود که زمینه برای سرمایه‌گذاری سنگین را در بحث تامین و امنیت غذایی کشور طراحی و اجرا کنیم. او یادآوری می‌کند: در حقیقت، بیشتر مصوبه‌‌‌‌‌‌‌های شورای گفتوگوی استان عملی شده و بقیه این مصوبات نیز در دست انجام است، بنابراین می‌توان به جرات گفت که عملی و اجرایی‌شدن مصوبات شورای گفتوگو یکی از ارکانی بود که در تبریز به‌شدت جدی گرفته شد. رئیس اتاق تبریز توضیح می‌دهد: ما در اتاق تبریز، از کارشناسان حوزه‌های مختلف دعوت می‌کنیم تا تحقیقات لازم را درباره موضوعات و مسائل مختلف انجام دهند. اتاق بازرگانی تبریز در این زمینه، یکی از اتاق‌های سرآمد استان است؛ زیرا تمام برنامه‌های خود را بر مبنای همکاری بخشخصوصی و کارشناسان حوزه‌های مختلف بهطور کارشناسی و دقیق پیش می‌‌‌‌‌‌‌برد.
او می‌‌‌‌‌‌‌افزاید: اکثر مصوبات شورای گفتوگو ابتدا در اتاق بازرگانی به بحث گذاشته و تصویب می‌شود و سپس استاندار استان نیز مصوبه را تایید می‌کند. او بیان می‌کند: ما به‌عنوان دبیرخانه فرماندهی اقتصادی استان انتخاب شده‌‌‌‌‌‌‌ایم و این ترتیب تصمیم‌گیری، در استان تبدیل به یک رویه شده؛ این قدم مثبت باید از اتاق بازرگانی استان کلید بخورد. اتاق تبریز در زمینه‌‌‌‌‌‌‌هایی مانند آموزش نیروی انسانی کارآمد هم در استان بسیار موفق عمل کرده‌است. او می‌گوید: اتاق، کلاس‌‌‌‌‌‌‌های آموزشی در سطح کشور تاسیس کرده و آموزش‌های خوبی در زمینه زبان انگلیسی، اسپانیایی و روسی را شروع کرده‌‌‌‌‌‌‌ایم تا تجار در این بخش در بازارهای بین‌المللی دچار مشکل نشوند، همچنین در بخش‌هایی مانند بازارهای بین‌المللی، بازارهای مالی و... فعالیت خود را برای اولین‌بار در سطح کشور و از اتاق تبریز آغاز کرده‌‌‌‌‌‌‌ایم.
ژائله یادآوری می‌کند: ما سعی کردیم صدای بخشخصوصی باشیم و توانسته‌ایم تا حدی معضلات را حل کنیم و به دولت بگوییم چگونه می‌تواند اعتماد تجار را دوباره جلب کند. البته این مساله دو طرفه بوده و سعی کردیم به دولت نیز نشان دهیم که اگر بخشخصوصی تقاضایی دارد، شخصی نیست و منافع این بخش، همان منافع کشور است. او اضافه می‌کند: خوشبختانه اتاق در این مورد موفق عمل کرده و دولت به انتقادات بخشخصوصی توجه کرد. او بیان می‌کند: البته باید توجه داشت که هنوز هم دولت از قدرت ویژه‌‌‌‌‌‌‌ای برخوردار است و بخشخصوصی باید مسائل خود را از این طریق پیگیری کند. او همچنین مصادیق اقداماتی که در شورای گفتوگوی استان به‌‌ثمر نشسته را چنین برمی‌‌‌‌‌‌‌شمرد: ما با توجه به اینکه سرمایه‌‌‌‌‌‌‌گذاران بیشتر راغب به سرمایه‌گذاری در کدام بخش کشاورزی هستند، مصوبه‌‌‌‌‌‌‌ای داشتیم. در این مصوبه ابتدا زمین‌‌‌‌‌‌‌های مهم را شناسایی کرده و پس از آن از وزارت جهادکشاورزی خواستیم که زمین را ارزان‌تر یا رایگان در اختیار سرمایه‌‌‌‌‌‌‌گذار قرار دهند. این اقدام به‌خصوص در شهرستان‌های کوچک انجام شد و به سرمایه‌‌‌‌‌‌‌گذاران کمک کرد در تولید شیر صنعتی، گاوداری صنعتی، گوسفندداری صنعتی و تولید مرغ صنعتی، شروع به‌کار کنند. این اقدام، یکی از مصادیقی بود که شورای گفتوگو برای بخش کشاورزی انجام داد.
