موج جدید نگرانی درباره امنیت غذای جهانی با لغو توافق غلات از سوی مسکو
آتش خروج انفجاری روسیه در خرمن گندم
به گفته محمدرضا مرتضوی، رئیس هیات‌مدیره کانون صنایع غذایی اگر این تعلیق در گفت‌‌‌‌‌وگوهای بین طرفین حل نشود افزایش قیمت غلات در بازارهای جهانی را به‌همراه خواهد آورد که بدون‌تردید ایران از این موضوع نیز تاثیر خواهد پذیرفت. به بیان مرتضوی برداشت‌‌‌‌‌های بزرگ باعث شد که روند کاهشی‌شدن قیمت‌ها در بازارهای جهانی کند شود و اگر اوکراین از این بازار خارج شود، احتمال افزایش قیمت‌ها وجود دارد، با این‌حال به گفته این فعال اقتصادی، هرچند قیمت غلات پیش از جنگ برای ایران مناسب‌‌‌‌‌تر بود اما بعد از بحران اوکراین و روسیه، اوکراین از اولویت‌های تامین‌‌‌‌‌کنندگان نخست غلات ایران خارج شد و ایران منابع تامین غلات را توسعه داد و به همین دلیل امنیت غذایی ایران در خطر نیست. سیاستمداران در کی‌‌‌‌‌یف این اقدام روسیه را اقدامی از پیش طراحی‌شده توصیف کردهاند و واشنگتن روسیه را به استفاده از غذا به‌عنوان اهرم سیاسی متهم کرده است، در مقابل روسیه این اقدام را واکنش به حمله هواپیماهای بدون‌سرنشین اوکراینی به ناوگان خود در کریمه توصیف کرد. اوکراین و روسیه دو منبع مهم تامین غذای جهان هستند و با شروع درگیری میان این دو کشور جهان، موجی از فقر و گرسنگی به‌ویژه در کشورهای کم‌‌‌‌‌درآمد و توسعه‌‌‌‌‌نیافته برخاسته است.
افزایش قیمت آتی معاملات غلات
به دنبال خروج روسیه از توافق غلات با اوکراین و افزایش نگرانی‌ها درباره عرضه جهانی، روز دوشنبه قیمت‌های آتی گندم شیکاگو ۵درصد و قیمت ذرت ۲درصد افزایش یافت. فعال‌‌‌‌‌ترین قرارداد گندم در هیات تجارت شیکاگو (CBOT) با ۴/ ۵درصد افزایش به ۷۳/ ۸ دلار در هر بوشل رسید که بالاترین رقم از تاریخ ۱۴ اکتبر به این‌سو محسوب می‌شود. معاملات آتی گندم در ماه مارس به رکورد ۶۴/ ۱۳دلار در هر بوشل رسیده بود. قیمت ذرت نیز روز دوشنبه با ۲/ ۲درصد افزایش به ۹۶/ ۶ دلار در هر بوشل و قیمت دانه سویا نیز با ۸/ ۰درصد افزایش به ۱۲/ ۱۴دلار در هر بوشل رسید. مسکو در پاسخ به آنچه حمله هواپیماهای بدون‌سرنشین اوکراینی به ناوگان خود در کریمه خواند، مشارکت خود در توافق غلات دریای‌سیاه را به حالت تعلیق درآورد. کی‌‌‌‌‌یف این اقدام روسیه را بهانه‌‌‌‌‌ای برای خروج از این توافق خوانده است. اقدامی که به باور سیاستمداران اوکراینی از قبل آماده بوده است. ایالات‌‌‌‌‌متحده این اقدام روسیه را استفاده از غذا به‌عنوان سلاح خواند. اکنون صدها هزار‌تن گندم سفارش داده‌شده برای حمل به آفریقا و خاورمیانه به‌دنبال خروج روسیه از توافق در معرض خطر قرار گرفته‌‌‌‌‌اند و صادرات ذرت اوکراین به اروپا نیز ضربه خواهد خورد. عقب‌نشینی روسیه از توافق غلات با میانجیگری سازمان‌ملل، احتمالا به کشورهای وابسته به واردات ضربه خواهد زد و بحران جهانی غذا را عمیق‌‌‌‌‌تر می‌کند. اوایل سال‌جاری قیمت جهانی گندم به بالاترین حد خود رسید و ذرت بالاترین قیمت خود در طول ۱۰سال‌گذشته را تجربه کرد. عملیات روسیه در اوکراین به روند صعودی قیمت که از پیش آغاز شده بود دامن زد، روندی که به دلیل شرایط آب‌وهوایی نامساعد و اختلال‌‌‌‌‌های عرضه ناشی از کووید ایجاد شده‌بود. تاجران غلات معتقدند بعید است استرالیا که یکی از تامین‌‌‌‌‌کنندگان مهم گندم آسیا محسوب می‌شود، بتواند شکاف عرضه را پر کند، چراکه برنامه‌های حمل‌ونقل آن تا فوریه رزرو شده‌است.
وزیر امورخارجه اوکراین اعلام کرد خروج روسیه از توافق غلات، ۲میلیون‌تن غله را در ۱۷۶ کشتی که در حال‌حاضر در دریا هستند مسدود می‌کند. این میزان از غلات برای تغذیه ۷میلیون نفر کافی است. بنا به گزارش‌های رسیده جوی از هراس بنادر اوکراین را فراگرفته است، چراکه کشتی‌‌‌‌‌های بین‌المللی که قبلا در آنجا پهلو گرفته‌‌‌‌‌اند از به دام افتادن می‌‌‌‌‌ترسند. به گزارش بلومبرگ، به‌نظر نمی‌رسد قیمت‌های آتی محصولات به اندازه ماه مارس افزایش پیدا کنند، چراکه از قبل مشخص است که اوکراین در سال‌جاری پتانسیل تولید با تمام ظرفیت را نخواهد داشت. دیوید لابورد از موسسه تحقیقات سیاست غذایی بین‌المللی در واشنگتن می‌گوید: سایر تولیدکنندگان نیز خود را با این مساله وفق داده‌اند، با این حال قیمت غلات به‌طور بالقوه می‌تواند بین ۵ تا ۱۰درصد در روزهای آتی افزایش یابد. فسخ قرارداد غلات این منطقه می‌تواند مسیر اصلی صادرات کودی که کشاورزان برای کشت محصولات فراوان به آن متکی هستند را نیز در معرض خطر قرار دهد.
این مساله همچنین به این معنی است که کشاورزان اوکراینی با کمبود فضای ذخیره‌سازی گندم و ذرت روبه‌رو خواهند شد و خطر دیگر نیز این است که با ناامید شدن نسبت به‌فروش محصولاتشان از کاشت محصول خودداری کنند.
براساس قرارداد غلات با میانجیگری سازمان ملل، یک مرکز هماهنگی مشترک(JCC) متشکل از مقامات سازمان‌ملل، ترکیه، روسیه و اوکراین، در مورد حرکت کشتی‌‌‌‌‌ها توافق کرده و کشتی‌‌‌‌‌ها را بازرسی می‌کنند. از ماه ژوئیه تاکنون بیش از ۵/ ۹میلیون‌تن ذرت، گندم، محصولات آفتابگردان، جو، کلزا و سویا، از دریای‌سیاه صادر شده‌است. بازارهای غلات نسبت به تحولات جنگ روسیه و اوکراین حساس بوده‌‌‌‌‌اند، چراکه این دو کشور از بزرگ‌ترین تامین‌‌‌‌‌کنندگان گندم جهان هستند. جهان برای بیش از یک‌چهارم صادرات گندم و جو، حدود یک‌پنجم محموله‌‌‌‌‌های ذرت و بخش عمده‌‌‌‌‌ای از محموله‌‌‌‌‌های روغن آفتابگردان، به منطقه دریای‌سیاه متکی است.
براساس تازه‌‌‌‌‌ترین به‌روز‌رسانی بانک جهانی از بازار جهانی غذا، تورم غذا در جهان همچنان بالاست. داده‌های فاصله زمانی مه تا سپتامبر۲۰۲۲ نشان‌دهنده تورم بالا در تقریبا تمامی کشورهای با درآمد کم و متوسط است؛ به‌طوری‌که ۸۹درصد از کشورهای با درآمد کم، ۹۱درصد از کشورهای با درآمد متوسط-کم و ۹۶درصد از کشورهای با درآمد متوسط-بالا با تورمی بیش از ۵درصد مواجه بوده و بسیاری تورم دو رقمی را تجربه کردهاند. طبق این گزارش، میانگین قیمت گندم، ذرت و برنج در اکتبر ۲۰۲۲ به ترتیب ۱۸، ۲۷ و ۱۰درصد نسبت به مدت مشابه سال‌گذشته بالاتر بوده است.
براساس گزارش بانک جهانی، افزایش قیمت مواد غذایی بحرانی جهانی را رقم زده است که میلیون‌ها نفر را به سمت فقر شدید سوق می‌دهد و گرسنگی و سوءتغذیه را تشدید می‌کند. افزایش قیمت مواد غذایی و انرژی ناشی از شوک‌‌‌‌‌های آب‌وهوایی و درگیری‌‌‌‌‌ها، روند کاهش فقر جهانی را متوقف کرده است. گزارش مشترکی از فائو و برنامه جهانی غذا گویای آن است که تعداد افرادی که با ناامنی غذایی حاد روبه‌رو هستند و به کمک‌‌‌‌‌های فوری نیاز دارند احتمالا به ۲۲۲میلیون نفر در ۵۳ کشور و منطقه جهان خواهد رسید. با شروع جنگ در اوکراین سیاست‌های تجاری اعمال‌شده توسط کشورها افزایش یافته‌است. بحران جهانی غذا تا حدی با افزایش تعداد محدودیت‌های تجارت مواد غذایی اعمال‌شده توسط کشورها که با هدف افزایش عرضه داخلی و کاهش قیمت‌ها صورت‌گرفته، بدتر شده‌است. تا تاریخ ۱۰اکتبر ۲۰۲۲، ۲۱ کشور ۲۶ ممنوعیت صادرات مواد غذایی و ۸ کشور ۱۲ اقدام محدود‌کننده صادرات را به اجرا گذاشته‌‌‌‌‌اند.
