چرا بازارهای فرش صادراتی ایران محدود شد؟
نسخه تجاری برای کالاهای سنتی
اولین پیشنهاد گمرک به «معافیت صادرات فرش دستباف ایرانی از برگشت ارز حاصل از صادرات» برمی‌‌گردد. دومین پیشنهاد مربوط به ارائه «تسهیلات» برای افراد مجربی که سالیان متمادی به این حرفه اشتغال داشتهاند، مربوط است. استدلال گمرک برای این درخواست به دو دلیل است؛ یک، بهره‌‌مندی از خدمات پس از فروش برای متقاضیان فرش ایرانی و درآمدزایی صادرکنندگان از این خدمات و همچنین ورود موقت فرشهای خارجی است. البته گمرک پیشتر براساس آیین‌نامه اجرایی قانون امور گمرکی پیشنهاد امکان ورود موقت فرش دستباف ایرانی را با اخذ تعهد به کمیسیون اقتصادی دولت ارائه کرده بود. پیشنهاد سوم گمرک درخصوص «اصلاح تشریفات واردات فرشهای صادراتی برگشتی» است. پیشتر نیز فعالان صنعت فرش در نشست‌های خود با دستگاه‌های اجرایی خواهان معاف‌شدن صادرکنندگان از برگشت ارز حاصل از صادرات بودند تا شاید افت صادرات فرش متوقف شود و نمودار آن صعودی شود. البته از دید آنها تحریم‌ها چالش بعدی برای گسترش این بازار است. در هفت‌ماه منتهی به مهر سال‌جاری نسبت به مدت مشابه سال گذشته صادرات فرش و صنایع‌دستی به لحاظ وزنی و ارزشی افت داشته است. در آمار هفت‌ماهه سال‌جاری ۸۶ میلیون دلار فرش و صنایع‌دستی صادر شد که نسبت به سال گذشته یک‌میلیون دلار کاهش داشته بود. پیش‌‌بینی می‌شود، در صورت اجرای پیشنهادهای گمرک این افت متوقف شود.
صعود و نزول فرش
اوج صادرات فرش ایران در بیش از چهل سال اخیر مربوط به دهه ۷۰ است، سال ۱۳۷۲ بود که صادرات فرش دستباف با افزایش نزدیک به ۲ میلیارد دلار به اوج خود رسید و برای ۵ الی ۷ میلیون نفر اشتغال ایجاد کرد. بعد از دهه هفتاد صادرات این کالا با کاهش تدریجی روبه‌رو شد، به‌نحوی‌که آمار صادرات این کالا در سال ۹۷ به میزان ۲۴۰ میلیون دلار بود. پس از آغاز تحریم‌ها در سال۹۸ نیز سرعت نزول صادرات فرش تشدید شد. در سال۹۸ صادرات فرش معادل ۷۰میلیون دلار بود. در سال‌جاری نیز ارزش صادرات آن حدود ۵۰میلیون دلار بوده است. براساس برآورده‌‌های انجام شده درحال‌حاضر این صنعت به صورت مستقیم برای جمعیتی معادل ۵/ ۱میلیون نفر اشتغال ایجاد کرده که البته به‌نظر می‌رسد این آمار اشتغال مشتمل بر تولید فرشهای صادراتی فروش رفته جهت مصرف داخلی است. با توجه به اهمیت موضوع، گمرک با وزارت صمت درخصوص مشکلات موجود فعالان صنعت فرش و راهکارهای حل مشکلات این بخش مکاتبه کرده است. در این مکاتبه گمرک در تحلیل خود به عوامل موثر در کاهش صادرات فرش دستباف ایرانی اشاره می‌کند. براین اساس اولین عامل، وجود رقبای جدی همانند کشورهای هند، نپال، پاکستان و غیره است که گمرک تاکید می‌کند با برنامه‌ریزی و حمایت موثر از بافندگان و رعایت سلیقه بازار، سهم عمده‌ای از فروش بازار فرش می‌توانند کسب کنند. دومین عامل، وجود تحریم‌‌های متعدد علیه صادرات کشور که سبب دشواری در دسترسی به بازارهای صادراتی هدف بوده، است. سومین عامل عدم‌ارائه تسهیلات صادراتی به صادرکنندگان از جمله جوایز صادراتی، وام با بهره کم جهت تامین بخشی از هزینه حمل و نقل و شرکت در نمایشگاه بین‌المللی و غیره است. چهارمین عامل وضع پیمان ارزی با توجه به شرایط حاکم و پنجمین عامل وجود قوانین و مقررات بازدارنده است. گرانی مواداولیه تولید فرش نیز ششمین چالشی است که گمرک اعلام کرده است. گمرک در راستای توسعه و تقویت صادرات فرش سه پیشنهاد به وزارت صمت می‌دهد.
اولین پیشنهاد این است که صادرات فرش دستباف ایرانی از برگشت ارز حاصل از صادرات معاف شود. دومین پیشنهاد ارائه تسهیلات لازم برای تعداد زیادی از افراد مجرب که سالیان متمادی به این حرفه اشتغال داشتهاند، است. استدلال گمرک برای این درخواست به دو دلیل است؛ یک، بهره‌‌مندی از خدمات پس از فروش برای متقاضیان فرش ایرانی و درآمدزایی صادرکنندگان از این خدمات و همچنین ورود موقت فرشهای خارجی به همان دلیل است. البته گمرک پیشتر براساس آیین‌نامه اجرایی قانون امور گمرکی پیشنهاد امکان ورود موقت فرش دستباف ایرانی با اخذ تعهد به کمیسیون اقتصادی دولت را ارائه کرده بود اما به اساس گزارش گمرک تاکنون دولت نسبت به این پیشنهاد پاسخی نداده است. پیشنهاد سوم گمرک درخصوص اصلاح تشریفات واردات فرشهای صادراتی برگشتی است. در این نامه آمده است، فرش دستباف یک کالای سرمایه‌‌ای است که پس از صدور نیاز به خدمات پس از فروش از جمله عملیات رفو، شست‌وشو و رنگ‌برداری داشته و به دلیل مشکلات لزوم اخذ تضمین جهت ورود موقت این‌گونه فرش‌‌ها عملا صرفه اقتصادی برای استفاده از این ظرفیت بالقوه ازبین‌رفته که درصورت ارائه تسهیلات لازم برای تعداد زیادی از افراد مجرب که سالیان متمادی به این حرفه اشتغال داشتهاند و اینک در کشورهای ترکیه و پاکستان و غیره از توان و تجربه آنها استفاده می‌شود، امکان استمرار فعالیت در کشور فراهم شده است. در ضمن با ایجاد این تسهیلات امکان ورود موقت فرشهای خارجی نیز میسر و درآمد ارزی مناسبی به همراه ایجاد اشتغال پایدار برای بخشی از اقشار جامعه فراهم خواهد شد. پیشنهاد سوم گمرک درخصوص اصلاح تشریفات واردات فرشهای صادراتی برگشتی است. براین اساس گمرک پیشنهاد می‌دهد، واردات فرش دستباف ایرانی پس از احراز تولید در ایران، بدون نیاز به ارائه اسناد صادراتی مربوطه و با اخذ ۵درصد ارزش کالا برای تسویه جوائز و تسهیلات احتمالی متعلقه در زمان صادرات امکان‌پذیر شود. در ضمن در زمان بررسی واردات فرشهای صادراتی برگشتی در گمرک به احراز ایرانی‌بودن فرش دستباف وارداتی تاکید شود.
