در برات، برات‌دهنده و برات گیر (قبول‌کننده برات) و در سفته، متعهد و در چک، صادر‌کننده به همراه هر یک از ظهرنویس‌ها و ضامن‌ها در برابر آخرین دارنده این اسناد دارای مسوولیت تضامنی هستند و در صورت طرح دعوی از سوی دارنده علیه یک نفر یا همه آنها، هر کدام مسوول پرداخت کل مبلغ سند است. مسوولیت تضامنی در برابر مسوولیت مشترک قرار می‌گیرد، از این‌رو در صورتی‌که صادرکنندگان بیش از یک نفر باشند، هر کدام از آنها به میزان سهم و مسوولیت خود مکلف به پرداخت مبلغ سند است و صادرکنندگان متعدد به همراه ظهرنویس‌ها و ضامن‌ها دارای مسوولیت تضامنی هستند. شعبه ۲۳ دیوان‌عالی کشور در حکم شماره ۵۲۵ مورخ ۲۳/ ۱۰/ ۶۹ تصریح بر مسوولیت مشترک صادرکنندگان وجه سفته مورد دعوی دارد. سوالی که پیش می‌آید این است که آیا مسوولان سند تجاری، در متن سند می‌توانند شرط بر عدم مسوولیت خود کنند یا خیر؟ در پاسخ باید گفت برات‌گیر در برات، صادرکننده و متعهد سفته و صادرکننده چک و نیز ظهرنویس‌ها و ضامن‌ها، نمی‌توانند عدم مسوولیت خود را در پرداخت مبلغ سند، شرط کنند و بگویند مسوول پرداخت مبلغ نیستند، چرا که چنین شرطی خلاف مقتضای ذات تعهد آنهاست، و این شرط موجب بی‌اعتباری سند نمی‌شود بلکه شرط باطل است.

علاوه بر قوانین داخلی، قوانین بین‌المللی نیز چنین شرطی را نمی‌پذیرد. بند ۲ ماده ۳۹ کنوانسیون سازمان ملل، معروف به کنوانسیون ۱۹۸۸ آنسیترال، راجع به برات و سفته تصریح دارد که «صادرکننده سفته نمی‌تواند مسوولیت خود را با درج شرطی در سفته معاف یا محدود نماید و چنین شرطی کان لم یکن است.» ماده ۱۲ کنوانسیون ۱۹۳۱ ژنو در مورد چک اشعار می‌دارد «صادرکننده چک مسوول پرداخت آن است و هر شرطی که صادرکننده را معاف کند کان لم یکن تلقی می‌شود.» بنابراین محاکم قضایی بدون توجه به چنین شرطی، حکم بر محکومیت مسوولان سند، به پرداخت مبلغ آن، در حق دارنده، صادر خواهند کرد.

 پاورقی:

۱- مطالب ستون بایسته‌های حقوق در بازرگانی شنبه هر هفته در صفحه ۵ چاپ می‌شود.