دنیای اقتصاد: سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد(فائو) هر سال گزارشی درباره وضعیت کشاورزی و امنیت غذایی جهان منتشر می‌کند و ضمن اعلام آمار میزان تولیدات جهانی غلات در آن سال، پیش‌بینی‌هایی را در مورد تولیدات در سال‌های آینده ارائه می‌دهد. اما امسال فائو گزارش متفاوتی برای سال ۲۰۱۶ منتشر کرده و به بررسی آثار تغییرات آب و هوایی بر کشاورزی و امنیت غذایی جهان پرداخته است. براساس این گزارش تغییرات آب‌وهوایی در سالی که پیش‌رو داریم شدت خواهد یافت و باعث خواهد شد تا ۱۲۲ میلیون نفر به افراد فقیر در سراسر دنیا اضافه شود. از طرفی در این گزارش به نقش مهم «کشاورزی» در کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای اشاره و تاکیده شده که برای مقابله با تغییرات آب‌وهوایی نیاز به تغییرات اساسی در سیستم غذا و کشاورزی است. در این باره «دنیای اقتصاد» به بررسی نکات و نتیجه‌گیری‌های گزارش سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد می‌پردازد.

تغییرات آب‌وهوایی یکی از مهم‌ترین مسائلی‌ است که امنیت غذایی جهان را تهدید می‌کند. از جمله این تغییرات می‌توان به افزایش دمای زمین، تناوب بیشتر در وقوع شرایط بد جوی، کمبود آب آشامیدنی، افزایش سطح آب دریاها، اسیدی شدن اقیانوس‌ها، فرسایش زمین، اختلال در اکوسیستم طبیعی و کاهش تنوع زیستی اشاره کرد. خوزه گرازیانو داسیلوا، رئیس فائو در بیانیه نشست روز دوشنبه این سازمان اینگونه می‌گوید: «شکی در این نیست که تغییرات آب‌وهوایی اثرات ناگواری بر امنیت غذایی جهان خواهد گذاشت. آنچه این تغییرات انجام می‌دهند، افزایش نااطمینانی‌ها به اندازه زمانی است که اجداد ما با شکار غذای خود را تامین می‌کردند. ما دیگر نمی‌توانیم در مورد برداشت محصولاتی که از قبل کاشته‌ایم مطمئن باشیم.» از طرفی حتی بدون وجود تغییرات آب‌وهوایی، عواملی دیگر هستند که امنیت غذایی جهان را به چالش می‌کشند. بر این اساس افزایش جمعیت جهان و بهبود درآمد کشورهای در حال توسعه، سطح تقاضا را برای مواد غذایی و محصولات کشاورزی به‌طور بی‌سابقه‌ای افزایش داده است. براساس‌ تخمین‌های فائو برای اینکه بتوان تقاضا برای مواد غذایی را تا سال ۲۰۵۰ پاسخ داد، باید تولید سالانه محصولات کشاورزی و دامی جهان، ۶۰ درصد بیشتر از سطح تولیدات در سال ۲۰۰۶ باشد. همچنین نیاز است تا حدود ۸۰ درصد از این افزایش به‌واسطه افزایش بازدهی و ۱۰ درصد آن از طریق افزایش فصول برداشت در سال باشد. این در شرایطی است که افزایش فرسایش زمین و کاهش منابع آبی باعث محدود شدن افزایش سطح بازدهی‌ها شده است.

براساس مطالعه بانک جهانی، تعداد افراد فقیر در کل جهان بدون وجود تغییرات آب‌وهوایی تا سال ۲۰۳۰، بین ۳۵ تا ۱۲۲ میلیون نفر افزایش خواهد یافت. همچنین بیش از یک‌سوم محصولات تولید شده در جهان، یا در هنگام برداشت و یا در فرآیندهای بعد از آن از بین می‌روند. بنا براین اتخاذ سیاست‌هایی که باعث کم کردن این حجم از اتلاف شود، علاوه بر اینکه موجب فشار کمتر بر منابع طبیعی می‌شود، انتشار گازهای گلخانه‌ای را نیز به‌طور قابل ملاحظه‌ای محدود خواهد کرد. بنابراین بدون تلاش برای مبارزه با فقر و ایجاد تغییرات اساسی در بخش کشاورزی برای تبدیل آن به بخشی با بهره‌وری بالا و پایدار، بسیاری از کشورهایی که سطح درآمدی پایین دارند، در تامین مواد غذایی کافی برای مردمان‌شان با مشکل مواجه خواهند بود. براساس این گزارش کشورهای جنوب صحرای آفریقا، با توجه به اینکه بیشترین وابستگی را به درآمدهای کشاورزی در مقایسه با سایر کشورها دارند، به شدت ضربه خواهند خورد. همچنین در نگاه بلندمدت،‌ سرعت و بزرگی تغییرات آب‌وهوایی، کارآیی نظام اقتصادی و در نهایت تغییرات در سیستم کشاورزی برای بخش عظیمی از جمعیت جهانی و حتی بشریت حیاتی خواهد بود.

آلودگی بخش کشاورزی

به‌رغم اینکه بخش کشاورزی تحت‌تاثیر تغییرات آب‌وهوایی است، این بخش یکی از منابع اصلی انتشار سه گاز گلخانه‌ای دی‌اکسید کربن‌، متان و اکسید نیتروژن نیز محسوب می‌شود. در چند سال اخیر انتشار گازهای گلخانه‌ای در بخش کشاورزی به‌شدت افزایش یافته است. بر این اساس کودها و فضولات حیوانی از منابع مهم انتشار گاز متان به‌شمار می‌روند. همچنین انتشار اکسید نیتروژن، به‌طور غیرمستقیم و در فرآیند کوددهی (غالبا از نوع ازت) به محصولات کشاورزی رخ می‌دهد.

وقت اقدام فرا رسیده

با توجه به تغییرات دمایی که بازدهی تولیدات کشاورزی را تحت ‌تاثیر قرار داده است و همچنین قیمت‌های کنونی محصولات کشاورزی، سیستم غذایی و کشاورزی جهان نیازمند تغییرات اساسی است. این تغییرات باید به‌گونه‌ای باشند تا این بخش‌ها با فرآیند گرم شدن زمین سازگار شوند. بر این اساس تولید محصولاتی که در برابر گرما مقاوم‌ هستند و بالاترین کارآیی استفاده از نیتروژن را دارند، باعث افزایش در عرضه، بهبود بهره‌وری و ارتقای سطح درآمدی کشاورزان خواهند شد. بر این اساس تخمین زده می‌شود که تنها به‌واسطه استفاده از سیستم «کارآیی نیتروژن» تعداد افرادی که دچار سوءتغذیه هستند، بیش از ۱۰۰میلیون کاهش خواهد یافت. همچنین «کشاورزی سازگار با آب‌وهوا» راهکاری است که در سال ۲۰۱۰ برای مدیریت تغییرات آب‌ و هوا و امنیت غذایی از سوی فائو ارائه شد. این راهکار سه هدف را دنبال می‌کند: افزایش پایدار بهره‌وری در بخش کشاورزی برای بهبود توزیع درآمد، افزایش مقاومت و انعطاف‌پذیری کشاورزان در مقابله با شوک‌های مختلف و کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای. نمونه اقداماتی که براساس این راهکار پیشنهاد شده نیز به این شرح است: انتخاب زمان‌های مناسب برای کشت، متنوع‌سازی محصولات کشاورزی و دامی مورد استفاده، استفاده از روش‌های بهینه آبیاری، استفاده از پیش‌بینی‌ وضعیت آب‌ و هوایی در اتخاذ تصمیمات کاشت و در نهایت استفاده از منابع درآمدی غیرکشاورزی. یکی دیگر از نکاتی که در گزارش فائو به آن اشاره شده، نقش مهم حمایت از کشاورزان کوچک در تطابق با تغییرات آب‌وهوایی است. بر این اساس در کشورهای در حال توسعه بیش از نیم میلیارد خانوار زندگی می‌کنند که زمین‌های کشاورزی‌ در مقیاس کوچک دارند. این کشاورزان خرده‌پا در شرایط متنوع اقتصادی-اجتماعی و کشاورزی-محیط‌زیستی به تولید محصولات خود مبادرت می‌ورزند. بنابراین راهکارها و حمایت‌ها باید متناسب با شرایطی باشد که این کشاورزان در آن قرار دارند. از مهم‌ترین مشکلاتی که کشاورزان کوچک با آن مواجه هستند، دسترسی به اعتبارات کافی برای سرمایه‌گذاری در تکنولوژی‌ و روش‌های جدید کشاورزی است.

امنیت غذایی در معرض بحران