پشت صحنه ناکامی در اقتصاد

گروه بازرگانی: «چرا مسائل اقتصاد ایران حل نمی‌شود؟» پرسشی که محور دومین میزگرد از سری میزگرد‌های شورای گفت‌وگوی دولت و بخش خصوصی قرار گرفت. در این نشست که با حضور حسن سبحانی، اقتصاددان و استاد دانشگاه، پدرام سلطانی نایب‌رئیس اتاق بازرگانی ایران و جمعی از فعالان بخش‌خصوصی برگزار شد، علل ناکامی در حل مسائل اقتصادی کشور از دیرباز تاکنون مورد واکاوی قرار گرفت.

حسن سبحانی، اقتصاددان بر این باور است که ۵ چالش اساسی ازجمله «محیط اقتصادی و شرایط سیاسی»، «ناکارآمدی دولت در مسیر توسعه‌یافتگی»، «غیرمولد بودن بخش خصوصی و رشد بی‌رویه بانکداری»، «عدم تطابق دانش‌آموختگان با نیازهای اقتصادی» و «رضایت نداشتن مردم از کاری که انجام می‌دهند»، پیش‌روی اقتصاد ایران قرار دارد که اجازه رشد و توسعه را به اقتصاد کشور نمی‌دهد. از سوی دیگر، نایب رئیس اتاق بازرگانی ایران می‌گوید: برای پاسخ به این پرسش در بخش اول باید گفت اساسا ما در تعریف موضوع مشکل داریم و اشتراک‌نظری در این بخش وجود ندارد. پدرام سلطانی بر این باور است که در کشور یک دولت وجود ندارد؛ چراکه گروه یا سازمان‌های غیررسمی در کشور وجود دارد که قدرت‌شان کمتر از دولت نیست.

سلطانی همچنین بر این باور است که مشخص نیست اقتصاد ایران تابع چه الگو و چه مکتبی است؛ به‌طوری که هنوز اقتصاد ایران و روش بحث در حوزه اقتصاد تبیین نشده است. وی در بخش سوم سخنان خود به طرح این پرسش پرداخت که باید دید فعل حل شدن چیست و اینکه چه کسی قرار است مشکلات اقتصادی ایران را حل کند.

چالش‌های پیش روی اقتصاد

میزگرد تخصصی «چرا مسائل اقتصاد ایران حل نمی‌شود؟» با سخنان حسن سبحانی، استاد اقتصاد دانشگاه تهران آغاز شد. این اقتصاددان یکی از مهم‌ترین علل غیرقابل حل بودن مسائل ایران را عدم شناخت صحیح از مسائل عنوان کرد و به طرح این سوال پرداخت که آیا آنچه تحت عنوان مسائل اقتصادی مطرح می‌شود و تلاش‌هایی که در راستای حل آنها صورت می‌گیرد، واقعا مسائل اقتصاد ایران بوده‌اند که باید به آن پاسخ داد.

وی با بیان اینکه همواره در زمینه توسعه آرمان‌های خود را دنبال کرده‌ایم، اظهار کرد: چون واقعیت‌ها را نمی‌بینیم، نمی‌توانیم متناسب با زحمتی که کشیده می‌شود حرکت رو به جلو را در مسیر توسعه تجربه کنیم.

این اقتصاددان با اشاره به اینکه جایگاه کشور را روی طیف توسعه‌یافتگی به خوبی تشخیص نداده‌ایم، تصریح کرد: همواره محیط اقتصادی از جمله عوامل موثر و حیاتی در مسیر توسعه بوده است. گاهی اوقات اهمیت محیط اقتصادی حتی از عناصر اقتصادی هم بالاتر است. به‌عنوان نمونه مجموعه سیاست‌های خارجی محیط اقتصادی ایران را طی سال‌های اخیر تشکیل داده و بر کارکرد اقتصاد تاثیر‌شگرفی گذاشته است. هرچند جنس این فاکتورها اقتصادی نیست، اما به‌شدت روی اقتصاد موثر است.

سبحانی اشکالات نظام اداری را یکی از مهم‌ترین گره‌های توسعه عنوان کرد و افزود: در طول تاریخ از سال ۱۳۲۷ تاکنون اصلاح نظام اداری همواره مورد هدف‌گذاری دولت‌های مختلف بوده است؛ اما نه تنها نتوانسته‌ایم در این زمینه به نتیجه برسیم، بلکه یکی از موانع اصلی کار دولت، سازمان‌های اداری ناکارآمد است.

این اقتصاددان غیرمولد بودن بخش خصوصی را از دیگر چالش‌های اقتصادی کشور عنوان کرد و گفت: ارزیابی میزان توفیق فعالیت بخش خصوصی از زمان ابلاغ سیاست‌های اصل ۴۴ قانون اساسی نشان می‌دهد در بخش خصوصی کار مولد چندانی آغاز نشده، اما در همان بازه زمانی در بانک و بیمه رشد چشمگیری دیده می‌شود. از این رو، بانک و بیمه می‌تواند در یک جامعه غیرمنظم مصداق تجارت و سودآوری باشد.

سبحانی همچنین نظام آموزشی کشور را غیرکارآمد دانست و تصریح کرد: منابع مالی زیادی برای تربیت دانشجو هزینه می‌کنیم؛ اما باید پرسید چقدر مشکلاتمان را با علم آموختگان و دانشجویان خود حل می‌کنیم؟ از طرفی، دانش‌آموختگان ما برای استفاده از دانش در این سیستم اقتصادی مشکل دارند. یعنی آنها با دانش پیشرفته آشنا می‌شوند؛ اما زمانی که در جامعه به کار دعوت می‌شوند دانش آنها با واقعیت‌های حاکم بر اقتصاد کشور همسو نیست.

وی همچنین به نقش مردم در اقتصاد اشاره کرد وگفت: بسیاری از مردم جامعه ما از کار کردن لذت نمی‌برند. درست است که در جامعه ما دولت نقش چشمگیر و پیشتازانه در اقتصاد دارد؛ اما نمی‌توان نقش مردم را هم نادیده گرفت. مردم ریسک‌پذیر نیستند، همواره قانع هستند، از حقوق آنها حرف زده می‌شود؛ اما کمتر گفته می‌شود در برابر این حقوق چه تکالیفی دارند، مجموعه این شرایط بهره‌وری پایین را در اقتصاد رقم می‌زند.

الگوی اقتصادی نداریم

نایب رئیس اتاق بازرگانی ایران به‌عنوان دیگر سخنران این نشست، در پاسخ به این پرسش که «چرا مسائل اقتصاد ایران حل نمی‌شود» گفت: باید بگوییم که اصولا مسائل اقتصاد ایران چیست، آیا در سطح کلان روی مسائل اقتصاد ایران اشتراک‌ نظر داریم؟.

این فعال بخش خصوصی معتقد است که اصولا ما در تعریف موضوع مشکل داریم و اشتراک نظری در این بخش وجود ندارد؛ چراکه اگر اشتراکی داشت باید سند یا میثاق‌نامه‌ای در هر دولت نسبت به این موضوعات وجود داشت. به گفته پدرام سلطانی، یکی از مشکلات ما این است که اصولا با تغییر دولت و مجلس در بر پاشنه دیگری می‌چرخد.

سلطانی با تاکید بر اینکه هنوز الگوی اقتصادی کشور مشخص نیست، تصریح کرد: باید دید اقتصاد ایران تابع چه الگو و چه مکتبی است، آیا اقتصاد ایران از رویکرد سوسیالیستی یا به تعبیر اقتصاددانان از مکتب اقتصاد اسلامی تبعیت می‌کند؟ وی افزود: ما شنیده‌ایم که اقتصاد ما، اسلامی است. اما روش‌ها و الگوهای حل مساله در اقتصاد اسلامی را هنوز از اقتصاددانان ندیده و نگرفته‌ایم.

این فعال بخش خصوصی بر این باور است که اقتصاد ایران و روش بحث در حوزه اقتصاد هنوز تبیین نشده است. به گفته سلطانی، در حال حاضر در بدیهیات اقتصادی (به‌طور مثال در مورد اینکه رویکرد ما در سرمایه‌گذاری چیست؟) جای بحث وجود دارد. این در شرایطی است که این موضوعات در کشورهای توسعه یافته حل شده است.

نایب رئیس اتاق بازرگانی ایران در بخش سوم به طرح این سوال پرداخت که فعل حل شدن چیست و اینکه چه کسی قرار است مشکلات اقتصادی ایران را حل کند. اصولا، فرد و گروهی که توان حل مشکلات اقتصاد ایران را دارند، چه کسانی تلقی می‌شوند.

وی گفت: گویا اقتصاد کشور با تورم‌های بالا خو گرفته است، حال اگر تورم را از سطحی پایین بیاوریم، وارد رکود خواهیم شد. انتقادی که به دولت می‌شود این است که چرا نرخ تورم را سریع پایین آورد. این در حالی است که اقتصاددانان به این موضوع واکنش نشان ندادند. از این رو ما نمی‌دانیم به چه نقطه‌ای برسیم که این موضوع را حل شده بدانیم.

سلطانی گفت: نظام مدیریت در کشور ما منقطع است و با تغییر دولت تغییرات حتی در سطح کارشناسی نیز اعمال می‌شود؛ در حالی که در کشورهای پیشرفته با تغییر رئیس‌جمهور در نهایت وزرا تغییر می‌کنند. وی معتقد است که تناسبی بین مسوولیت سازمان و اختیار وجود ندارد و عدم تناسب بین مسوولیت و اختیار باعث می‌شود که مشکلات حل نشود.

نایب رئیس اتاق بازرگانی ایران با بیان اینکه در کشور یک دولت وجود دارد، گفت: اگر تمام مشکلاتی که بیان شد، حل و تمام هماهنگی‌‌ها انجام شود و شایسته‌سالاری به وجود بیاید؛ مادامی که یک دولت نداشته باشیم، طبیعتا بازهم مشکل حل نمی‌شود.