یک سال پس از حمله روسیه به اوکراین که منجر به اعمال تحریم‌های سنگین غرب علیه مسکو شد، یوآن چین در دو ماه متوالی مارس و آوریل ۲۰۲۳، جایگزین دلار آمریکا به عنوان پرمعامله‌ترین ارز تسویه بازرگانی در روسیه شده است. این نخستین باری است که در ۶۵ سال گذشته، روسیه ارزی به غیر از دلار ایالات‌متحده را به عنوان مرجع تسویه تجاری خود انتخاب می‌کند. بر اساس داده‌های جمع‌آوری‌شده توسط بلومبرگ و بر اساس گزارش‌های به‌دست‌آمده از معاملات روزانه بورس مسکو، یوآن چین ابتدا در ماه فوریه ۲۰۲۳ برای نخستین بار از دلار آمریکا در حجم معاملات ماهانه پیشی گرفت و این تفاوت در ماه‌های مارس و آوریل بیشتر و بیشتر شد. این در حالی است که قبل از آغاز جنگ روسیه و اوکراین، حجم معاملات یوآن در بازار روسیه ناچیز بوده است. به گفته سخنگوی وزارت خارجه روسیه، تصمیم مسکو برای کاهش نقش دلار در مبادلات تجاری این کشور، از چندین سال پیش آغاز شده است و بانک مرکزی این کشور در ۵ سال اخیر، بیش از ۷۰ درصد از ذخایر استراتژیک خود را از دلار به طلا، یورو و یوآن تبدیل کرده است، اما چالش نظامی اخیر با اوکراین، بر سرعت این عمل افزود.

استاندارد چارترد در یادداشت تحقیقاتی اخیر خود اعلام کرد که شاخص جهانی‌سازی استاندارد رنمینبی‌(RGI)، معیار اختصاصی بانک بریتانیا برای استفاده بین‌المللی یوآن، در سال ۲۰۲۲، معادل ۶/ ۲۶‌درصد افزایش یافت و از رشد ۵/ ۱۸درصدی ثبت شده در سال ۲۰۲۱ پیشی گرفته است. نتیجه این پژوهش یعنی باید به یوآن چین تبریک بگوییم که توانسته است جایگاه جدیدی در تسویه بین‌الملل بریتانیا پیدا کند. اینکه بریتانیا با ارز قدرتمندی همچون پوند و روابط به ظاهر مستحکم با اقتصاد ایالات‌متحده و استفاده دیرینه از دلار و پوند در صادرات و واردات خود، به سراغ افزایش حجم به‌کارگیری یوآن در تسویه پرداخت‌های بین‌المللی خود رفته است، نشان از درک اهمیت جایگاه جدید یوآن چین در آینده اقتصاد جهان دارد.

باید بپذیریم حتی کشور‌های هم‌پیمان آمریکا در قاره سبز هم بر این باورند که دلار دیگر مثل قبل جایگاه مرجعیت مطلق خود را در عرصه مبادلات بین‌الملل ندارد و آنها هم بوی شکست هژمونی دلار را حس کردهاند. بنابراین هوشمندانه است که چه بریتانیا چه سایر اقتصاد‌های پیشرفته اروپا به فکر ایجاد بستر‌های مبادلاتی جدید با ارز‌های نوظهوری باشند که در حال خودنمایی در مقابل دلار ایالات‌متحده هستند در بین ارز‌های قابل رقابت، وضعیت یوآن چین از همه بهتر است و همین امر موجب شده که در ۱۴ ماه گذشته، بریتانیا با زیرکی خاصی به سوی تسویه پرداخت‌های بین‌المللی خود با یوآن چین رفته است.

از طرفی محبوبیت یوآن برای به‌کارگیری در نظام پرداخت و تسویه معاملات تجاری بین‌المللی نشان‌دهنده اهمیت روزافزون این ارز در سیستم مالی جهانی است. وب‌سایت خبری چینی کایکسین گلوبال اعلام کرد در سال ۲۰۲۲، معادل ۱/ ۴۲ تریلیون یوآن (۱/ ۶ تریلیون دلار) از پرداخت‌ها و دریافت‌های فرامرزی کشور‌های مختلف، با اتکا به یوآن چین تسویه شده که با استناد به گزارش ماه فوریه بانک خلق چین، ۱۵ درصد نسبت به مدت مشابه سال قبل افزایش داشته و این در واقع، پنجمین افزایش سالانه متوالی برای یوآن چین از سال ۲۰۱۷ بوده است. بدین‌ترتیب بر اساس این گزارش، سهم یوآن در ارزش کل تجارت کالا و سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی به ترتیب به ۱۸ و ۷۰ درصد رسیده است که هر دو در سال‌های اخیر در بالاترین حد خود قرار دارند. دولت برزیل در پایان ماه گذشته میلادی اعلام کرد، چین و برزیل قراردادی برای تجارت با ارز‌های ملی خود امضا کرده و رسما دلار آمریکا را به عنوان یک واسطه کنار گذاشته‌اند. این قرارداد به چین، رقیب اصلی سلطه اقتصادی ایالات‌متحده و برزیل، بزرگ‌ترین اقتصاد آمریکای لاتین، این امکان را می‌دهد تا معاملات گسترده تجاری و مالی خود را مستقیما انجام دهند. چین، دومین اقتصاد بزرگ جهان، معاملات مشابهی با روسیه، پاکستان و چندین کشور دیگر دارد. در ماه فوریه ۲۰۲۳، بانک مرکزی عراق اعلام کرد که قصد دارد برای بهبود دسترسی این کشور به ارز‌های متنوع خارجی، اجازه دهد تجارت با چین برای نخستین بار مستقیما با واحد پول یوآن تسویه شود. بلوک اقتصادی شش عضو شورای همکاری خلیج‌فارس نیز به دنبال تعمیق روابط تجاری و سرمایه‌گذاری خود با چین هستند و دو طرف به امضای توافق‌نامه تجارت آزاد مبتنی بر ارز‌های ملی رضایت داده‌اند.

در حالی که قرارداد آزادِ تجاری یوآن محورِ سرزمین‌های نفت‌خیز حاشیه خلیج‌فارس و چین در حوزه نفت و گاز برای نزدیک به دو دهه روی میز بوده است، این توافق پس از آنکه وزیر امور خارجه جدید چین در ماه فوریه خواستار نهایی شدن آن در گفت‌وگوی تلفنی با شاهزاده فیصل بن فرحان وزیر خارجه عربستان شد، در مرحله جدیدی از تحقق عملیاتی قرار گرفت. همچنین اقتصاددانان و صاحب‌نظران چینی معتقدند که سفر اخیر شی جین پینگ، رئیس‌جمهور چین به عربستان سعودی احتمالا در‌ها را برای استفاده متنوع‌تر از یوآن چین در تجارت و سرمایه‌گذاری حوزه نفت و گاز و ظهور «پترو یوآن» در میان‌مدت و بلندمدت باز خواهد کرد. در این سفر، آقای شی به استفاده کامل از بورس نفت و گاز شانگهای به عنوان بستری برای تسویه یوآن در تجارت نفت و گاز اشاره کرده است.  رئیس‌جمهور چین در نشست خبری خود پس از بازگشت از عربستان اعلام کرد که با توافقات صورت گرفته بین چین و کشور‌های شورای همکاری خلیج فارس، در مدت سه تا پنج سال آتی، بیش از ۴۰ درصد از تسویه پرداخت‌های بین‌المللی حاصل از صادرات مخازن و سکو‌های‌ نفتی و گازی اعضای این شورا، به یوآن انجام خواهد شد؛ بنابراین باید بپذیریم که ظهور «پترو یوآن» دیگر یک آرزوی دست نیافتی نیست، زیرا چین به عنوان بزرگ‌ترین واردکننده نفت در جهان، مناسبات اقتصادی دلار محور را در این منطقه استراتژیک جهان دستخوش تغییرات اساسی کرده و می‌کند و خاورمیانه از سرمایه‌گذاری چین برای کمک به تنوع اقتصادی این مختصات جغرافیایی استقبال می‌کند. یوآن چین در حال تسخیر نقطه‌به‌نقطه از مختصات جغرافیایی جهان و تثبیت تدریجی خود به عنوان ارز مرجع تسویه و ذخیره جهانی است. حال باید دید که نظام مالی دلار‌محور، چه برنامه‌ای برای مقابله و کاهش شتاب یوآن چین در عرصه بین‌الملل دارد.

 

اخبار مرتبط