آیا پیش‌بینی‌های آژانس بین‌المللی انرژی در مورد کاهش تقاضای جهانی نفت محقق خواهد شد؟
معمای افت تقاضای نفت خام
آژانس بین‌المللی انرژی، مشاور برجسته کشورهای صنعتی، این دیدگاه را کاملا در تضاد با دیدگاه سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) که اصرار بر افزایش سرمایه‌گذاری در صنعت نفت و گاز دارد، مطرح کرده است. بر اساس گزارش آژانس، در حالی که اوپک با حمایت از سرمایه‌گذاری‌های گسترده در بخش نفت، رشد تقاضای نفت را پس از سال ۲۰۳۰ پیش‌بینی کرده است، آژانس بین‌المللی انرژی خواستار احتیاط است. گزارش آژانس، بر پیامدهای بالقوه دیدگاه چالش‌برانگیز اوپک، از جمله تشدید اثرات هشداردهنده تغییرات آب و هوایی تاکید می‌کند. آژانس بین‌المللی انرژی افزایش نزدیک به ۱۰ برابری تعداد خودروهای الکتریکی در جاده‌‌‌های جهانی را تا سال ۲۰۳۰ پیش‌بینی کرده که عمدتا ریشه در سیاست‌‌‌های حمایت از طرح‌‌‌های انرژی پاک دارد. انتظار می‌رود ایالات متحده شاهد تغییر قابل‌توجهی در زمینه انرژی سبز باشد، به طوری که خودروهای برقی، ۵۰درصد از ثبت‌نام خودروها را در سال ۲۰۳۰ تشکیل خواهند داد.
چین که زمانی سهم اصلی رشد تقاضای جهانی نفت را در دهه گذشته تامین می‌کرد، دستخوش تحول قابل‌توجهی شده است. شتاب اقتصادی آن در حال کاهش است و این کشور به سرعت در حال تثبیت خود به عنوان رهبر انرژیهای تجدیدپذیر است. بیش از نیمی از فروش خودروهای الکتریکی در سراسر جهان در سال ۲۰۲۲ در چین اتفاق افتاد و جایگاه این کشور را به عنوان یک نیروگاه انرژی پاک تقویت کرد. آژانس بین‌المللی انرژی تاکید می‌کند که انتقال آرام و پایدار در زمینه انرژی، مستلزم تغییر جهت سرمایه‌گذاری به سمت سیستم‌های انرژی پاک است تا تعهدات بیشتر به سوختهای فسیلی. در حالی که رشد سوختهای فسیلی به این زودی‌ها متوقف نخواهد شد، همان‌طور که در گزارش آژانس بین‌المللی انرژی تاکید شده، منطق افزایش چنین سرمایه‌گذاری‌هایی قابل دفاع نیست.
بی‌‌‌ثباتی انرژی و اقتصادی
از سوی دیگر، اوپک استدلال متقابلی دارد و ادعا می‌کند که درخواست‌‌‌ها برای توقف پروژه‌‌‌های جدید نفتی «اشتباه» هستند و به طور بالقوه می‌توانند به بی‌‌‌ثباتی انرژی و اقتصادی منجر شوند. کاهش تقاضای جهانی نفت، گاز و زغالسنگ به تغییر در روند مصرف و تولید جهانی انرژی مرتبط است. این تغییر تحت‌تاثیر عوامل مختلفی از جمله نگرانی‌های زیست محیطی، انتقال انرژی، پیشرفت‌های تکنولوژیک، بهبود بهرهوری و تغییرات اقتصادی قرار دارد. افزایش آگاهی از تغییرات آب و هوا و اثرات زیست‌محیطی سوزاندن سوختهای فسیلی منجر به تاکید روزافزون بر کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای شده است. در نتیجه، دولتها، صنایع و افراد به دنبال جایگزین‌‌‌های انرژی پاکتر و پایدارتر مانند منابع انرژی تجدیدپذیر هستند.
بسیاری از کشورها به طور فعال در حال گذار از سوختهای فسیلی به منابع انرژی تجدیدپذیر مانند باد، خورشیدی و برق آبی هستند. این انتقال اغلب توسط سیاست‌‌‌های دولتی، یارانه‌‌‌ها و مشوق‌‌‌هایی که استفاده از فناوریهای انرژی پاکتر را تشویق می‌کنند، پشتیبانی می‌شود. پیشرفت در فناوریهای انرژیهای تجدیدپذیر آنها را مقرون به صرفه‌تر و در دسترس‌تر کرده و باعث کاهش وابستگی به سوختهای فسیلی شده است. به عنوان مثال، محبوبیت وسایل نقلیه الکتریکی به عنوان جایگزینی تمیز برای خودروهای سنتی بنزینی و دیزلی به طور فزاینده‌ای رو به رشد است.
اقدامات بهرهوری انرژی در بخشهای مختلف، از جمله حمل‌ونقل و صنعت، به کاهش مصرف کلی انرژی کمک می‌کند، که به نوبه خود، تقاضا برای سوختهای فسیلی را کاهش می‌دهد. با تکامل اقتصادها و اولویت‌بندی صنایعی که انرژی کمتری دارند، تقاضا برای سوختهای فسیلی ممکن است کاهش یابد. علاوه بر این، همه‌گیری کووید-۱۹ کار از راه دور را تسریع کرد و رفت و آمد را کاهش داد و بر تقاضای نفت تاثیر گذاشت. کاهش تقاضا برای نفت، گاز و زغالسنگ یک تحول مثبت در زمینه مبارزه با تغییرات آب و هوا و دستیابی به اهداف پایداری تلقی می‌شود. این نشان‌دهنده تلاش جهانی برای کاهش انتشار کربن و انتقال به منابع انرژی دوستدار محیط‌زیست و تجدیدپذیر است. با این حال، این انتقال می‌تواند پیامدهای اقتصادی و ژئوپلیتیکی داشته باشد، زیرا بسیاری از کشورها و صنایع در طول تاریخ به سوختهای فسیلی متکی بوده‌اند. بنابراین، مدیریت این تغییر، یک چالش پیچیده برای دولتها، کسب و کارها و بخشهای انرژی در سراسر جهان است.
فاتح بیرول، مدیر اجرایی آژانس بین‌المللی انرژی در بیانیهای گفت: تغییر به سمت اقتصاد انرژی پاک در حال افزایش است و با پیشرفت خودروهای الکتریکی، بهرهوری انرژی و سایر فناوری‌‌‌ها، اوج تقاضای جهانی نفت قبل از پایان این دهه اتفاق خواهد افتاد. این آژانس در آخرین گزارش بازار میانمدت خود، پیش‌بینی کرد که تقاضای جهانی نفت در شرایط فعلی بازار و سیاست از سال ۲۰۲۲ با ۶درصد افزایش به ۱۰۵.۷ میلیون بشکه در روز خواهد رسید. با این حال، رشد سالانه تقاضا از ۲.۴ میلیون بشکه در روز در سال‌جاری به ۴۰۰هزار بشکه در روز در سال ۲۰۲۸ کاهش خواهد یافت. این آژانس گفت: «رکود در اقتصادهای پیشرفته، چشمانداز جهانی را بیشتر به چین وابسته می‌کند. مصرف در اواسط سال ۲۰۲۳ پس از افزایش ۱.۵ میلیون بشکه در روز به اوج خود می‌رسد، اما از سال ۲۰۲۴ تا ۲۰۲۸ به طور متوسط تا ۲۹۰هزار بشکه در روز کاهش می‌یابد.»
تغییر بی‌‌‌سابقه جریان‌‌‌های تجارت جهانی
سازمان انرژی جهانی گفت که «تغییر بی‌‌‌سابقه جریان‌‌‌های تجارت جهانی» و انتشار اضطراری از ذخایر استراتژیک نفتی اعضای آژانس بین‌المللی انرژی در سال گذشته «اجازه بازسازی ذخایر سوخت و کاهش تنش‌‌‌های بازار» را در بحبوحه افزایش تقاضا داد. بر اساس برآوردهای آژانس بین‌المللی انرژی، ظرفیت عرضه جهانی با رشد ۵.۹ میلیون بشکه در روز تا سال ۲۰۲۸ به ۱۱۱ میلیون بشکه در روز افزایش خواهد یافت و رشد در بحبوحه کندی تقاضا در ایالات متحده کاهش می‌یابد. این منجر به کاهش ظرفیت مازاد ۴.۱ میلیون بشکه در روز خواهد شد که در اوپک، بر عربستان سعودی و امارات متمرکز است.
آژانس بین‌المللی انرژی پیش‌بینی کرده که در نتیجه تحریم‌‌‌ها بر صادرات نفت خام و فرآورده‌‌‌های نفتی دریایی مسکو که از سال گذشته شروع شد، عرضه سوخت کاهش یابد. آژانس بین‌المللی انرژی اکنون پیش‌بینی می‌کند که عرضه روسیه احتمالا به میزان خالص ۷۱۰هزار بشکه در روز برای دوره پیش‌بینی شش‌ساله تا سال ۲۰۲۸ کاهش خواهد یافت. «توانایی مسکو برای تامین مالی عملیات صنعت نفت خود و دسترسی آن به تجهیزات و خدمات چینی ممکن است از کاهش شدیدتر جلوگیری کند. اما تشدید اقدامات مالی غرب علیه روسیه نیز می‌تواند منجر به روند نزولی شدیدتر شود.» این سازمان تخمین میزند که ۲.۵ میلیون بشکه در روز از نفت خام روسیه از مصرف‌کنندگان غربی به بازارهای آسیایی منحرف شده و باعث شده تا یک «بازار دولایه» ایجاد شود.
آژانس بین‌المللی انرژی همچنان زنگ خطر را در مورد سرمایه‌گذاری بالادستی نفت و گاز به صدا درآورده که پیش‌بینی می‌کند این سرمایه‌گذاری به بالاترین میزان خود از سال ۲۰۱۵ به ۵۲۸ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۳ خواهد رسید و همزمان تقاضا را پوشش می‌دهد و از «مقدار موردنیاز در دنیایی که در مسیر دستیابی به انتشار کربن‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌صفر خالص قرار دارد فراتر خواهد رفت». بیرول در بیانیهای گفت: «تولیدکنندگان نفت باید توجه دقیقی به سرعت تغییرات داشته و تصمیمات سرمایه‌گذاری خود را برای اطمینان از یک انتقال انرژی منظم تنظیم کنند.» توریل بوسونی، رئیس بخش صنعت نفت و بازار در آژانس بین‌المللی انرژی، گفت: بحران جهانی انرژی که پس از شروع همه‌گیری کووید-۱۹ و حمله روسیه به اوکراین به وقوع پیوست، واقعا سرعت دور شدن از سوختهای فسیلی را افزایش داده است. بنابراین، در حالی که ما هنوز رشد و تقاضای قوی برای نفت در سال‌جاری داریم، زیرا آخرین مرحله بهبود کووید را می‌بینیم، در میانمدت شاهد خواهیم بود که همه این اقدامات سیاستی که دولتها اعمال کرده‌اند و تغییراتی که مصرف‌کنندگان به دلیل قیمت‌گذاری و دلایل دیگر ایجاد می‌کنند، تاثیرگذار است.
سرمایه‌گذاری دوگانه در هیدروکربن‌‌‌ها و تجدیدپذیرها
در گزارشی تاریخی در سال ۲۰۲۱، آژانس بین‌المللی انرژی تاکید کرده بود که اگر جهان بخواهد تا سال ۲۰۵۰ به انتشار کربن‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌صفر خالص برسد، هیچ توسعه جدیدی نباید در ز مینه نفت، گاز یا زغالسنگ صورت بگیرد اقدامی که به طور گسترده مورد انتقاد چند تولیدکننده اوپک که از سرمایه‌گذاری دوگانه در هیدروکربن‌‌‌ها و انرژیهای تجدیدپذیر حمایت می‌کنند، قرار گرفت.
بوسونی با اشاره به استفاده از وسایل نقلیه الکتریکی و اقدامات بهرهوری انرژی در همه بخش‌ها، گفت: «یک تحول واقعی در راه است.» آژانس بین‌المللی انرژی در گزارش نفت ۲۰۲۳ خود خاطرنشان می‌کند که دستیابی به هدف جهانی انتشار کربن صفر نیازمند تغییرات سیاستی و رفتاری در حین مشاهده تاثیر تقاضای نفت بر خودروهای الکتریکی است. انتظار می‌رود اتخاذ استانداردهای سخت‌‌‌گیرانه‌‌‌تر توسط تنظیم‌‌‌کننده‌‌‌ها، تغییرات ساختاری در اقتصاد و نفوذ روزافزون خودروهای برقی به شدت رشد سالانه تقاضای نفت را در میان مدت تعدیل کند. آژانس بین‌المللی انرژی تخمین میزند که بیش از یک خودرو از هر چهار خودرو در سال ۲۰۲۸، برقی خواهد بود.
