کمبود منابع؛ چالش کتابخانه‌های مجازی

دنیای اقتصاد: روزگار هزینه کردن وقت و انرژی و پول تا چندی دیگر به پایان می‌رسد این نظریه اگرچه تمامی ابعاد زندگی را نمی‌تواند به سادگی در بر بگیرد اما به زودی در بخش‌هایی که قابل تعمیم هستند شاهد تغییراتی خواهیم بود، البته به مدد تغییرات تکنولوژی و فرآیندهای مجازی‌سازی زندگی واقعی.

مجازی‌سازی کتابخانه‌های پرمخاطب در سال‌های اخیر یکی از اقدامات کشورهای رو به رشد بوده است. اگر روزگاری نیاز بود که برای پیدا کردن کتاب‌های مورد نیاز و کمیاب کتابخانه‌ها و انتشاراتی‌های معروف و گمنام شهر را زیر رو کرد حالا این قابلیت برای کاربران فضای مجازی وجود دارد که بتوانند به نسخه‌های آنلاین کتاب های مورد نظرشان دسترسی داشته باشند، هرچند کتاب دوستان حرفه‌ای در همه جای دنیا هنوز هم ترجیح می‌دهند کتاب‌های محبوب شان را به‌صورت عینی به دست بگیرند و نسخه چاپی‌اش را در کتابخانه شخصی‌شان نگاه دارند.

اما این روش برای آن دسته از افراد که کار تحقیقی و دانشگاهی انجام می‌دهند می‌تواند موثر باشد، چراکه با پیدا کردن منابع الکترونیک در صورت وجود آن در کتابخانه‌های مراکز علمی و دانشگاه‌ها می‌توان از گردش بی وقفه دست به دست شدن کتاب‌ها جلوگیری کرد، راهی که خشنودی دوستداران طبیعت را هم به همراه دارد. به همین علت این روزها دنیای دیجیتال توانسته وارد مرزهای زیادی از زندگی شود و موجب شود که خریدن کتاب این روزها دیگر نیاز به گذر کردن از کوچه‌ها و خیابان‌های عریض و طویل استقرار کتاب فروشی‌ها را برطرف کند. به این ترتیب حالا در خانه با کلیک کردن بر صفحات مجازی می‌توان به کتابخانه‌های آنلاین و دیجیتال مرتبط شد و نسبت به خرید کتاب‌های مورد نیاز اقدام کرد. تنها کافی است با توجه به منابع مورد نیازتان عضو کتابخانه‌های الکترونیک شوید. در برخی موارد برای استفاده از منابع نیاز به پرداخت حق عضویت است اما در موارد معمول شما پس از عضو شدن دیگر می‌توانید روند دریافت خدمات را طی کنید. پس از جست‌وجوی عنوان کتاب در طبقه بندی‌ها می‌توانید آنها را پیدا کنید.

سرعت پایین دانلود محدود

اما یکی از مشکلات کشورهای در حال توسعه در استفاده از کتابخانه‌های دیجیتال پایین بودن سرعت اینترنت است که این امر در ایران برای دسترسی به منابع با حجم بالا برای کاربران وجود دارد. به همین دلیل برخی از مراکز ار جمله دانشگاه‌های سراسری در کشور اقدام به ارائه خدماتی به دانشجویان و استادان و اعضای هیات علمی خود می‌کنند. این اقدامات شامل ارائه یک اکانت دانشگاهی معتبر به پژوهشگران است تا آنها بتوانند در منزل هر مکانی خارج از دانشگاه امکان دسترسی به این گونه منابع را داشته باشند. به‌طور مثال، کتابخانه دیجیتال دانشگاه شهید بهشتی در این زمینه اقداماتی انجام داده و از طرح Athens استفاده کرده است. طرحی که مشکل کندی سرعت را با اتصال به شبکه‌ای مجهز حل کرده است. به‌طوری‌که اعضای مجاز به استفاده از منابع الکترونیک دانشگاه مثل اعضای هیات علمی و دانشجویان Username و Password دریافت خواهند کرد و با ارائه آن به سایت کتابخانه دیجیتال این دانشگاه به‌عنوان فرد مجاز به استفاده از منابع شناخته خواهند شد و با اتصال به اینترنت از طریق IP دانشگاه در منزل متصل می‌شوند و می‌توانند با استفاده از IS‌های پرسرعت به اینترنت متصل شوند و با ارائه نام کاربری و رمز به سایت کتابخانه دیجیتال به‌عنوان فرد مجاز از منابع استفاده کنند.

این مشکل تاحدی می‌تواند مشکلات پایین بودن سرعت را حل کرده و برای متقاضیان امکاناتی را فراهم آورده تا بتوانند در این زمینه امکانات خود را دریافت کنند.

در روشی دیگر که البته مبنا بردر اختیار قرار گرفتن کتاب در اختیار کاربر نیست از سوی سامانه مدیریت کتابخانه‌های عمومی کشور خدمات عضویت و جست‌وجو در منابع اطلاعاتی و بانکی وسفارش برای امانت کتاب در حال انجام است.

بر اساس آمار در حال حاضر ۲۰۸۰ کتابخانه از تمامی استان‌ها به این سامانه یکپارچه متصل شده‌اند. سامانه این امکان را فراهم می‌کند که هر کتابخانه‌ای در هر نقطه از کشور که دسترسی به اینترنت مناسب دارند، به نرم‌افزاری جامع و در عین حال متناسب با نیازهای یک کتابخانه عمومی و کاربران آن مجهز شود. سامانه‌ای که امکان امانت، عضویت و جست‌وجو در کتابخانه‌های موجود در شبکه را برای کاربران خود به سهولت فراهم می‌کند.

مشکلات به روزرسانی کتابخانه‌های دیجیتال

اگرچه کتابخانه‌های بسیاری در کشور با عنوان کتابخانه‌های دیجیتال در حال فعالیتند اما هنوز به دلیل کامل نبودن منابع اطلاعاتی یا به‌روزرسانی سرورهای مورد استفاده به‌طورناقص باقی مانده‌اند. به‌عنوان نمونه، مرکز کتابخانه دیجیتال مرکز آمار ایران با وجود اینکه می‌تواند یک منبع مورد استفاده برای سازمان‌ها و افراد حقیقی و حقوقی باشد، اما به دلیل مشکلات سخت‌افزاری به وجود آمده در سایت آن در یک سال گذشته به‌روزرسانی نشده است. غزل پیرابی، کارشناس واحد کتابخانه دیجیتال مرکز آمار ایران در این باره به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: «کتابخانه دیجیتال مرکز آمار ایران فعلا بیشترین کاربر را در بخش پایگاه نشریات کشور دارد، چراکه کتابخانه دیجیتال در نسخه جدیدش با مشکلات سخت افزاری مواجه است.» به گفته او در یک سال گذشته تغذیه منابع کتابخانه‌ای از طریق پایگاه نشریات مرکز آمار برای کابران انجام شده است که بیشترین استفاده آن از سوی دانشجوها و محققان شرکت‌های خصوصی انجام می‌شود. به گفته او تا زمانی که به روز رسانی نسخه جدید انجام شود همچنان نسخه قدیمی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

«با اینکه در یک سال گذشته نسخه قدیمی به‌روزرسانی نشده است اما درخواست برای رفع مشکل همچنان وجود دارد. چرا که روی نسخه قدیمی در حال حاضر برخی اطلاعات قدیمی برای استفاده وجود دارد. به گفته این کارشناس برخی امکانات از جمله دسترسی عام به کاربران آزاد در نسخه جدید وجود دارد و برخی محدودیت‌ها از جمله امکان دسترسی محدود به کارمندان داخلی که بتوانند به بخشی از اطلاعات دسترسی پیدا کنند که قابل مشاهده برای کاربران معمولی نباشد هم وجود دارد اما این دسترسی‌ها هم برای اطلاعاتی است که از قبل روی سرور وجود دارد و اطلاعات تازه‌ای برای دسترسی و امکان استفاده نیست.»

پیرآبی می‌گوید در امکانات سایت فعلی امکان مشاهده تعداد کاربران وجود ندارد: «کارشناسان در حال اصلاح آن هستند و حداکثر ماه آینده امیدواریم که سرور جدید در اختیار مرکز قرار بگیرد. در حال حاضر مشکل اصلی مسائلی است که بین شرکت ‌نرم‌افزاری سازنده پایگاه قبلی و مرکز به وجود آمده است که باید رفع شود.»

معروف‌ترین کتابخانه‌های آنلاین جهان

«World library» یکی از معروف‌ترین کتابخانه‌های مجازی «کتابخانه عمومی جهانی» است. این وب‌سایت از سال ۱۹۹۶ تاسیس شده است. مدیران این وب‌سایت، بهترین کتاب‌ها در زمینه‌های ادبیات، تاریخ، کتاب‌شناسی، واژه‌شناسی، دایره‌المعارف‌ها و دیگر آثار را به زبان‌های مختلف از سراسر جهان گردآوری کرده و روی وب‌سایت منتشر کرده‌اند.

کاربران می‌توانند با پرداخت ۹۵/ ۸ دلار به‌صورت سالانه دسترسی کامل به کتاب‌های این مجموعه داشته باشند و تمام محتوای آنها را مشاهده کنند.

«Lynda» وب‌سایت لیندا یکی از بهترین و معتبرترین وب‌سایت‌های آموزشی است. در این وب‌سایت می‌توان موضوع مورد علاقه‌ای را انتخاب و فیلم‌های آموزشی مرتبط را مشاهده کرد. با پرداخت ۲۵ دلار می‌توانید به تمام فیلم‌های آموزشی دسترسی پیدا کنید. همچنین می‌توانید در کنار این فیلم‌ها، فایل آموزشی مرتبط را دانلود کرده و در کامپیوتر خود ذخیره کنید. شما می‌توانید فیلم‌های آموزشی را روی گوشی‌های خود مشاهده کنید.

وب‌سایت آمازون یکی از معروف‌ترین وب‌سایت‌های فروش کتاب است. البته هم‌اکنون در این وب‌سایت کالاهای دیگر نیز به فروش می‌رسد اما در همه دنیا این وب‌سایت را به‌عنوان بزرگ‌ترین فروشگاه کتاب می‌شناسند. از ویژگی‌های این وب سایت می‌توان به امکان ورق زدن و مطالعه نسخه دیجیتال کتاب‌ها اشاره کرد. این شرکت همچنین با کمک تکنولوژی‌های نوین چاپ و تولید کتاب، کتاب‌های مختلف را بر اساس درخواست کاربران چاپ می‌کند. در این روش به جای چاپ و انبار کتاب در تعداد وسیع، نسخه دیجیتال کتاب نگهداری می‌شود و پس از سفارش مشتری، کتاب‌ها چاپ و برای مشتری ارسال می‌شوند.