تلویزیون اینترنتی؛ بازگشایی یک اختلاف 10 ساله

لیدا ایاز: رشد سرعت اینترنت در داخل کشور حالا بحث قدیمی «تلویزیون اینترنتی» را دوباره روی میز آورده است. ۱۰ سال قبل نخستین بار با اجرایی شدن شبکه‌های مبتنی بر آی‌پی در شبکه مخابرات کشور و امکان تبادل صوت و تصویر موضوع «تلویزیون اینترنتی» به چالشی بین دو نهاد مخابرات (که در آ‌ن زمان هنوز در داخل دولت بود) و صدا و سیما تبدیل شد. هر دو نهاد معتقد بودند که سهمی از این مدل نوین تکنولوژی دارند. هر دو نهاد یک بار به این نتیجه رسیدند که با همکاری هم این بحث را پیش ببرند اما با واگذاری مخابرات یا احتمالا اختلافات دیگر این بحث روی زمین ماند تا همین اواخر که دوباره حضور مجدد صدا و سیما در عرصه IPTV اختلافات گذشته نیز زنده شده است.

صدا و سیما و محتوای اینترنتی

صدا و سیما به طور پیش‌فرض همواره یک مدعی در عرصه اینترنت کشور بوده است. از ابتدای ورود اینترنت به کشور این سازمان مدعی بود که اینترنت به دلیل ارائه صوت و تصویر در چارچوب فعالیت‌های آن قرار می‌گیرد و به همین دلیل متولی اینترنت در کشور باید این سازمان باشد.

تا پیش از تصویب آیین‌نامه‌ای در شورای عالی انقلاب فرهنگی این سازمان تلاش عمده‌ای برای حضور به عنوان متولی عرصه اینترنت داشته و هر چند در نهایت سکان توسعه آی تی در آن زمان به وزارت ارتباطات و شورای عالی اطلاع‌رسانی سپرده شد اما با حضور نمایندگان این سازمان در نقاط کلیدی مثل کمیته تعیین مصادیق یا در سال‌های اخیر در شورای عالی فضای مجازی نقش صدا و سیما به‌عنوان یک بازیگر فعال در این عرصه حفظ شده است.

ظهور شبکه‌های اجتماعی و افزایش سرعت اینترنت روی موبایل حالا بحث مصرف ویدئو در کشور را به شکل قابل توجهی افزایش داده است و همین فرصت تازه‌ای برای حضور صدا و سیما در این عرصه هم هست.

یک اختلاف قدیمی

ارائه مجوز به پنج شرکت برای اجرای این پروژه از سوی صدا و سیما آغاز مجدد بحث مورد اختلاف است. سازمان صدا و سیما این مزایده را البته از اسفندماه گذشته آغاز کرده بود اما هفته قبل این سازمان اعلام کرد که به پنج شرکت برای فعالیت در این عرصه مجوز داده است. محمود واعظی، وزیر ارتباطات بلافاصله واکنش نشان داد و گفت که سازمان صدا و سیما تنها می‌تواند درباره پخش برنامه‌های تلویزیونی و محتوا دخالت کند و به نوعی رگولاتور محتوای برنامه‌های تولید شده خود باشد اما ارائه خدمات IPTV، IP MEDIA و ویدئوی درخواستی به دلیل وابستگی به شبکه‌های ارتباطی، باید تنها با مجوز وزارت ارتباطات انجام شود.

مهدی اخوان بهابادی، قائم مقام صدا و سیما که آغازکننده این بحث جدید است، معتقد است شرکت‌ها نیازی به اخذ مجوز از وزارت ارتباطات یا وزارت ارشاد برای خدمات‌دهی ندارند. اخوان بهابادی پیش از این و در دوره محمود احمدی‌نژاد دبیر شورای‌عالی فضای مجازی بود.

بهابادی که هم‌اکنون عضو حقیقی شورای عالی فضای مجازی هم هست به نظر می‌رسد مسیر جدیدی برای توسعه صدا و سیما باز کرده است، هرچند قائم‌مقام رگولاتوری در مقابل به شرکت‌های علاقه‌مند به همکاری با صدا و سیما توصیه کرده است: «در چارچوب مقررات جدید فرکانسی برنامه‌ریزی و سرمایه‌گذاری کنند و درصورت عدم رعایت ضوابط جدید فرکانسی کشور از سوی سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی اعمال مقررات خواهد شد.»

چرا صدا و سیما به اینترنت علاقه‌ دارد؟

سازمان صدا و سیما همواره متولی تولید و پخش محتوای تلویزیونی بوده است. اما با حضور اینترنت به عنوان یک ابزار اینترنتی جدید و تغییر تعریف تلویزیون این چالش وجود داشته که موضوع محتوای تلویزیونی توسط چه نهادی باید کنترل شود.

کم‌شدن قدرت شبکه‌های سنتی تلویزیونی در برابر ابزارهای جدیدی که قادر به تولید محتوای ویدئویی هستند حالا جایگزین‌های جدیدتری را پیش‌روی مخاطبان قرار داده است. از سوی دیگر افزایش سرعت دسترسی به اینترنت طی یکی دو سال اخیر نیز به وضوح مصرف ویدئو در کشور (به‌خصوص ویدئو روی موبایل) را افزایش داده است.

به همین دلیل حضور صدا و سیما در اینترنت برای حفظ نقش خود در عرصه مدیریت تصویری کشور قابل درک است اما چالش آنجاست که در این عرصه زیرساخت‌های ارتباطی و رگولاتوری سرویس‌های روی آن از سوی وزارت ارتباطات و سازمان تنظیم مقررات تعیین می‌شود.

این در واقع فضایی است که صدا و سیما روی آن سرمایه‌گذاری نکرده است ولی آیا می‌تواند از مزایای نظارت بر محتوای آن بهره‌مند شود؟ محمد اسمی، کارشناس و مدیر یک شرکت اینترنتی معتقد است: « همه شرکت‌ها و شبکه‌های فعال در حوزه آی‌تی به‌خوبی می‌دانند که کار در این عرصه به مجوز رگولاتوری نیاز دارد و حتی برای مالتی‌مدیا و پخش غیر زنده هم مجوز باید از سوی وزارت ارشاد صادر شود.»

به گفته او در حال حاضر فعالیت شرکت‌هایی که به نوعی به عنوان پیمانکاران صدا و سیما در اجرای این پروژه هستند جز در مورد محتوای برنامه‌های تلویزیونی هیچ نوع مجوزی از صدا و سیما نمی‌توانند دریافت کنند. او می‌گوید: «دسترسی به صدا و تصویر در شبکه مدیا یک سرویس جدید است که فقط در حیطه فعالیت سازمان صدا و سیما نیست. درواقع سه مرجع سازمان تنظیم، وزارت ارشاد و سازمان صدا و سیما در ارائه پروانه به مولتی‌مدیا دخیل هستند.»

کیوان جامه بزرگ، مسوول طرح IPTV فناپ (کنسرسیوم باران تلکام) که یکی از ۵ شرکت دارای مجوز صدا و سیما در این‌باره به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: «این سازمان (صدا و سیما) تنها از طرف خود مجوز نمایندگی به دیگر شرکت‌ها و اپراتورها داده که به صورت مستقل به فعالیت بپردازند.»

با این حال به گفته جامه بزرگ اظهارنظرهای وزیر ارتباطات نشان می‌دهد هنوز هماهنگی‌های لازم برای اجرای این پروژه بین نهادهای متولی وجود ندارد و باید مشخص شود که نقش هر یک از این سازمان‌ها چیست.

سابقه همکاری صدا و سیما و مخابرات

مقدمات راه‌اندازی تلویزیون اینترنتی به‌عنوان یکی از سرویس های ACS - خدمات ارتباطی پیشرفته - از اواخر سال ۸۸ در دستور کار شرکت مخابرات ایران قرار گرفت و حتی گفته شده بود که کانال‌های انتقال تصویر شبکه برای ارائه این سرویس آماده شده اما اعلام شد که به دلیل کمبود محتوا فعلا خبری از تلویزیون اینترنتی نیست.

پنج سال بعد حتی اولین شبکه تلویزیون اینترنتی به نام «شیما» راه‌اندازی شد و در آن زمان گفته شد که تا هفت میلیون نفر ‌می‌توانند در فاز نخست مشترک این شبکه باشند. پروژه‌ای که با سروصدای زیادی افتتاح شد و حتی هنوز هم عکس‌ها و توضیحاتی از آن را در سایت شرکت مخابرات می‌توان پیدا کرد اما ظاهرا دیری نپایید که این همکاری ادامه نیافت. داود زارعیان، مدیر روابط‌عمومی شرکت مخابرات ایران درباره توقف اجرای پروژه تلویزیون اینترنتی شیما در سال ۸۴ به دنیای اقتصاد می‌گوید: اختلاف با صدا و سیما باعث توقف آن پروژه شد. این اختلافات ریشه ده ساله دارد و هنوز هم ادامه دارد.