تاکتیک هوشمند فیلترینگ

سونیتا سراب‌پور: حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات در سال ۹۳ با خبرهای گوناگونی همراه بود. شکست انحصار ارائه خدمات نسل سوم و چهارم، هم‌کدسازی شماره‌های تلفن‌ثابت و اجرای رومینگ ملی مهم‌ترین اتفاقات این سال بود. شاید بسیاری از کاربران انتظار داشتند افزایش سرعت و کیفیت اینترنت نیز جزئی از اتفاقات این سال باشد. چرا که در اوایل این سال آن طور که حسن روحانی، ‌رئیس‌جمهوری از سرعت و کیفیت پایین اینترنت شکایت کرده بود، بسیاری گمان می‌کردند که وزارت ارتباطات قطعا این مشکل را برای همیشه حل خواهد کرد. محمود واعظی، ‌وزیر ارتباطات بعد از این سخنرانی رئیس‌جمهوری، ضرب‌الاجلی برای شرکت ارتباطات زیرساخت تعیین و از این شرکت خواست که مشکل اینترنت را ظرف یک‌ماه حل کند و این وعده را داد که تا پایان سال ۹۳ مشکلات بخش اینترنت کشور را حل می‌کند. اما فقط دو روز به پایان سال ۹۳ باقی مانده و اینترنت کشور با همان اختلالات همیشگی و سرعت پایین‌اش دست‌وپنجه نرم‌می‌کند.

وزیر ارتباطات اما مدتی است که آب پاکی را روی دست کاربران اینترنت ریخته و اعلام کرده که وضعیت اینترنت کشور بدتر از آن چیزی بوده که فکرش را می‌کرده و سرعت و کیفیت این سرویس به این زودی‌ها درست نخواهد شد. اما در کنار حل نشدن مشکلات اینترنت وزارت ارتباطات در سال ۹۳ گام‌های اولیه برای سروسامان دادن به فعالیت‌های این حوزه را برداشته است. از جمله تصویب اصلاح پروانه شرکت‌های ارتباطات ثابت. حالا بسیاری از فعالان این بازار امیدوارند با این پروانه‌های جدید در سال ۹۴، بتوان تا حدودی کمی و کاستی‌های ۱۰ سال گذشته را در بخش اینترنت جبران کرد. همچنین وزارت ارتباطات در این سال جلوی فیلتر شدن بسیاری از سرویس‌های اینترنتی باقی‌مانده را نیز گرفت. در گزارش زیر نگاهی به اتفاقات اینترنتی سال ۹۳ داریم.

گلایه رئیس‌جمهوری از کیفیت بد اینترنت

اواخر اردیبهشت ماه سخنرانی حسن روحانی، در اختتامیه چهارمین جشنواره ملی فناوری اطلاعات و ارتباطات و ابراز نارضایتی‌اش از سرعت و کیفیت اینترنت شروع پرهیجانی را برای فعالان این عرصه رقم زد. روحانی در این مراسم سخنانی در خصوص اینترنت و فیلترینگ مطرح کرد که تاکنون هیچ‌یک از مسوولان رده بالای کشور به آن اشاره نکرده بودند.

روحانی در این مراسم ایجاد محدودیت دسترسی جوانان ایرانی به شبکه جهانی اینترنت را بی‌معنا دانسته و تاکید کرده بود که باید به جوانان اعتماد کرد. همچنین او در شرایطی که تمام مسوولان ارتباطی کشور در سالن اجلاس سران جمع شده‌ بودند، با صراحت اعلام کرد که از شرایط پهنای باند کشور به هیچ‌وجه راضی نیست.

این سخنان با استقبال بسیار بالایی از سوی فعالان اینترنتی کشور همراه شد تا جایی که بسیاری اعلام کردند این سخنان وزارت ارتباطات را مصمم‌تر برای حل معضلات چندساله اینترنت در کشور خواهد کرد.

همچنین به فاصله چند روز بعد از این سخنرانی محمودواعظی، به شرکت زیرساخت برای ارتقای سرعت و کیفیت اینترنت ضرب‌الاجل یک ماهه داد.

اما یک ماه بعد از پایان این ضرب‌الاجل نه تنها اتفاقی برای شبکه اینترنت کشور نیفتاد، بلکه شرکت زیرساخت زمان این ضرب‌الاجل را نیز تمدید کرد. همچنین برخی فعالان اینترنتی با اعلام اینکه با این چنین ضرب‌الاجل‌هایی اتفاقی برای بهبود شبکه اینترنت کشور نمی‌افتد خواهان افزایش میزان پهنای باند و از بین بردن انحصار در این زمینه شدند.

تمدید زمان بهبود شبکه اینترنت

در حالی که وزیر ارتباطات از زمان کسب رای اعتماد مجلس، بالا بردن کیفیت و سرعت اینترنت را یکی از وعده‌های اصلی خود مطرح کرد اما رفته رفته این وعده او به فراموشی سپرده شد. او که در مرداد ماه سال ۹۲ و در حاشیه مراسم معارفه وعده داد که ظرف مدتی کوتاه مشکلات مربوط به اینترنت و پهنای باند کشور را برطرف می‌کند، در سال ۹۳‌ و در حاشیه یکی از نشست‌های خبری خود اعلام کرد که کاربران اینترنت به این زودی‌ها نباید منتظر افزایش سرعت و بهبود کیفیت اینترنت خود باشند.

او همچنین اعلام کرد که از سرعت اینترنتی که استفاده می‌کند ناراضی است، اما باید به این نکته توجه داشت که وزارت ارتباطات دولت یازدهم وارث شبکه وصله پینه‌ای است که از دولت گذشته برای وی به ارث رسیده است. بنابراین او تاکید کرد که در این شرایط نمی‌تواند بگوید امروز یا فردا یا سال دیگر مشکل کیفیت و سرعت اینترنت کشور حل می‌شود. اما او تاکید کرد که تمام تلاش خود را برای حل معضل اینترنت در کشور انجام می‌دهد از جمله اینکه دو تیم را همزمان مسوول توسعه شبکه و حل مشکلات شبکه اینترنت کشور کرده است. اما حل معضل کیفیت پایین اینترنت و جلوگیری از قطع و وصل‌های مدام شبکه تنها بخشی از برنامه‌های واعظی در حوزه اینترنت بود چرا که او برای جلب رضایت کاربران این قول را داده بود که قیمت سرویس اینترنت کاربران را نیز کاهش خواهد داد.

این وعده هم با توجه به تغییر پروانه‌ شرکت‌های ارتباطات ثابت به نظر نمی‌رسد تحقق پیدا کند؛ چرا که بسیاری از شرکت‌های اینترنتی اعلام کرده‌اند اگر دولت تغییری در زمینه هزینه‌های انتقال و خرید پهنای باند ایجاد نکند این شرکت‌ها همزمان با تغییر پروانه‌های خود برای جبران هزینه‌های سربار، مجبور به تغییر تعرفه‌های اینترنتی

خواهد شد.

مصوبه‌ای برای جبران کاستی‌های ۱۰ ساله

آخرین روزهای سال ۹۳ بالاخره طرح سازمان تنظیم مقررات برای تغییر پروانه‌های شرکت‌ارتباطات ثابت بعد از ۶ ماه تصویب شد. سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی در تابستان ۹۳ اقدام به تهیه پیش‌نویس ساماندهی و ارتقای سطح پروانه‌های شرکت‌های PAP، ISDP، ISP و PSTN( شرکت‌های ارتباطات ثابت) کرد.

این پیش‌نویس نیز در راستای وعده وزیر ارتباطات برای سر و سامان دادن به وضعیت اینترنت کشور کلید خورد. هرچند این طرح همزمان با مطرح شدنش با مخالفت‌ها و انتقادهای بسیاری از سوی فعالان اینترنتی روبه‌رو شد، اما در نهایت سازمان تنظیم با برگزاری نشست‌های تخصصی گوناگون در پی جلب رضایت این فعالان اینترنتی برآمد تا در نهایت در بهمن ماه سال ۹۳ این سازمان از تصویب طرح پیش‌نویس ساماندهی و ارتقای سطح پروانه‌های شرکت‌های ارتباطات ثابت خبر داد.

براساس خبرهای منتشر شده پروانه‌های جدید در این بخش در تیرماه سال ۹۴ به شرکت‌های متقاضی ارائه می‌شود. به باور کارشناسان تغییر در پروانه‌های شرکت‌های اینترنتی که برای ۱۰ سال بدون تغییر مانده بودند می‌تواند اولین گام در راستای بهبود کیفیت و توسعه سرویس اینترنت در کشور باشد.

تلاش برای کاهش فیلترینگ

اگر چه سرعت و کیفیت اینترنت در سال ۹۳ با تغییری همراه نشد و حتی در ماه آخر سال نیز اختلالات در شبکه اینترنت فریاد بسیاری از کاربران را در آورد، اما می‌توان گفت که محمود واعظی در این سال تا جای ممکن جلوی ایجاد محدودیت و فیلترینگ سایت‌های اینترنتی باقی مانده را گرفت. در سال ۹۳ سرویس‌های مختلف اینترنتی از جمله سرویس‌های اینترنتی تلفن همراه مانند وایبر، واتس‌اپ، لاین و.. تهدید به فیلتر یا برای مدت کوتاهی از دسترس خارج شدند اما در نهایت با سیاست‌های خاصی که وزارت ارتباطات اتخاذ کرد این سرویس‌ها مورد فیلترینگ قرار نگرفتند.

حتی فعالیت برخی از اعضای کابینه دولت در شبکه‌های اینترنتی فیلتر شده سبب شد شماری از مسوولان دولتی که موافق صد‌درصدی فیلترینگ این شبکه‌ها بودند اعلام کنند که با کمی تغییر و انجام مجموعه فعالیت‌های می‌توان اقدام به رفع فیلتر شبکه‌های اجتماعی کرد. اما از طرفی که دولت با سیاست‌هایش در تلاش برای کم کردن فشار فیلترینگ بر کاربران بود، طرفی دیگر با فشار بر دولت و تعیین ضرب الاجل برای وزیر ارتباطات، خواستار تعیین تکلیف برای سرویس‌های ارتباطی باقیمانده‌ای نظیر وایبر، واتس‌اپ و... شد. ضرب‌الاجل یک ماه معاون قوه‌قضائیه برای فیلتر شدن این شبکه‌ها به دنبال انتشار مطالب توهین‌آمیز علیه مقامات حکومت ایران از جمله این فشارها بردولت بود.

در نهایت همزمان با پایان این ضرب‌الاجل در پاییز ۹۳، وزیر ارتباطات خبر از راه‌اندازی سیستم فیلترینگ هوشمند و اجرای آن روی یکی از شبکه‌های اجتماعی داد. همچنین براساس آخرین اظهارات محمود واعظی اجرای این سیستم فیلترینگ روی شبکه اجتماعی اینستاگرام با ۸۳ درصد موفقیت همراه بوده و فاز دوم آن که در بهمن‌ماه سال ۹۳ شروع شده به مدت سه ماه و فاز سوم آن به مدت ۶ ماه به طول می‌انجامد. با این زمانبندی‌ها باید نتیجه قطعی اجرای فیلترینگ هوشمند را در سال جدید شمسی دنبال کرد.