فیلترینگ هوشمند در راه است
انتظاری: کارگروه فرهنگی- اجتماعی فضای مجازی در حال بررسی برای طراحی یک سیاست‌گذاری مدون در زمینه استفاده از شبکه‌های اجتماعی هستند
سونیتا سراب‌پور - روز گذشته و بعد از تقریبا چهار ماه از معرفی محمد حسن انتظاری، به عنوان دبیر جدید شورای‌عالی فضای مجازی، به مناسبت دومین سالگرد تاسیس این شورا، وی طی یک نشست خبری پاسخگوی خبرنگاران این حوزه بود. شورای‌عالی فضای مجازی در حالی وارد سومین سال فعالیت خود می‌شود که با انتقادهای زیادی از سوی کارشناسان و فعالان حوزه فاوا روبه رو است. شورایی که در ابتدای حیات خود با توجه به ساختار و برنامه‌های مختلفی که دبیر اول آن یعنی اخوان بهابادی اعلام می‌کرد بسیاری از فعالان حوزه فاوا را امیدوار به برطرف کردن چالش‌ها و عقب‌افتادگی‌های حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات کرده بود، به مرور زمان و با دست‌اندازی شورای‌عالی فضای مجازی به حوزه‌های مختلف و ادغام بزرگ‌ترین مرکز تحقیقاتی این حوزه، یعنی مرکز تحقیقات مخابرات با شورا و همچنین راه‌اندازی پروژه‌هایی گوناگون مانند vpn‌ بومی، اپراتور سلامت و... نشان داد که این شورا نیز به چالش جدید حوزه فاوا تبدیل شده است، اما حالا و بعد از گذشت ۲ سال از فعالیت شورای‌عالی فضای مجازی، به باور بسیاری از کارشناسان انتخاب دبیر جدید برای این شورا و همچنین جداسازی مرکز تحقیقات مخابرات از بدنه شورای‌عالی فضای مجازی می‌تواند پایانی بر جدال‌های این حوزه باشد. همچنین محمد حسن انتظاری، دبیر شورای‌عالی فضای مجازی بارها و در گفت‌وگوهای مختلف خود اعلام کرده که نه تنها به امور اجرایی وارد نمی‌شود، بلکه از آن دوری کرده و با برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری‌های مشخص تمام تلاش خود را برای پیاده‌سازی خواسته‌های رهبری انجام خواهد داد.
تلاش برای تعیین تکالیف شوراها و دستگاه‌های موازی کار
۱۷ اسفند ماه سال ۹۰، شورای‌عالی فضای مجازی به حکم رهبری تشکیل شد. زیر نظر این شورا، مرکز ملی فضای مجازی قرار دارد. مرکز ملی فضای مجازی در چارچوب مصوبات شورای‌عالی فضای مجازی، عالی‌ترین سطح حاکمیتی را در بین دستگاه‌های کشور در حوزه فضای مجازی دارد. در واقع این شورا با توجه به عقب‌ماندگی ایران در حوزه ICT و نزول جایگاه کشور در رتبه‌بندی‌های بین‌المللی، برای سروسامان دادن به این حوزه تشکیل شد. اخوان بهابادی اولین دبیر شورای‌عالی فضای مجازی در ابتدای فعالیت خود صحبت از برنامه‌های مختلفی برای توسعه بخش فناوری اطلاعات کرد و پیوسته تاکید می‌کرد که این شورا برای ایجاد هماهنگی و جلوگیری از موازی‌کاری دیگر نهادهای فعال در این حوزه شکل گرفته است، اما با مرور زمان فعالیت‌های حاشیه‌ای شورا، مخالفت اعضای آن با تصمیم‌گیری‌های وزارت ICT در دولت گذشته، سازمان تنظیم مقررات، سازمان فناوری اطلاعات، جداسازی مرکز تحقیقات مخابرات از وزارت ارتباطات و ایجاد جدال‌هایی در این زمینه، راه‌اندازی پروژه‌های ناموفق و... نشان داد که این شورا نیز به جمع دیگر نهادهای موازی حوزه ICT کشور پیوسته است. با روی کار آمدن دولت یازدهم و در راستای آن تغییرات مدیریتی در وزارت ارتباطات، محمود واعظی به عنوان وزیر این حوزه انتخاب شد. وی یکی از اولین وعده‌هایش تلاش برای بازگرداندن آرامش به وزارت ارتباطات و حل معضلات این وزارتخانه با نهاد‌های درگیر از جمله شورای‌عالی فضای مجازی بود. در همین راستا نیز واعظی تصمیم به تغییر دبیر شورای‌عالی فضای مجازی گرفت و محمد حسن انتظاری را به عنوان سکاندار جدید این شورا انتخاب کرد. در اولین گفت‌وگوی انتظاری با پایگاه اطلاع‌رسانی دولت، وی از جمله‌ برنامه‌هایش در شورا را بازنگری ساختار مرکز ملی فضای مجازی برشمرد.
حالا و بعد از گذشت تقریبا چهار ماه از این وعده‌ها وی در اولین نشست خبری خود در پاسخ به سوال «دنیای‌اقتصاد» در خصوص این بازنگری‌ها گفت: «در حال حاضر نزدیک به ۴۰ دستگاه کار سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی در حوزه فاوا را انجام می‌دهند که سامان دادن به این میزان دستگاه واقعا سخت و دشوار است، اما به‌زودی برای تمام این دستگاه‌ها تعیین تکلیف خواهد شد.»
وی در ادامه تاکید کرد که این شورا در تلاش برای سامان دادن به نظام حکمرانی آی تی در کشور است و کار این ساماندهی نیز شروع شده است و به‌زودی برای شوراهای عالی این بخش تعیین تکلیف و تعیین ماموریت صورت خواهد گرفت تا موازی کاری در این حوزه حذف شود.
انتظاری در پاسخ به اینکه تصمیم‌گیری در خصوص شورای‌عالی فناوری اطلاعات، شورای‌عالی اطلاع‌رسانی و شورای انفورماتیک به کجا رسیده است گفت: دستگاه‌ها و اعضای شورا، تعیین تکلیف این موضوع را در صحن شورای‌عالی فضای مجازی مطرح و درخواست کردند.
انتظاری در واکنش به این سوال که آیا این شوراها به صورت کامل حذف خواهند شد یا خیر افزود: حذف یا ادامه فعالیت این شوراها تا بررسی کامل کاری آنها مشخص نخواهد بود و ممکن است نه‌تنها این شوراها حذف نشوند، بلکه ماموریت آنها اصلاح یا برای آنها تعیین تکلیف در نظر گرفته شود تا از موازی‌کاری‌های پیش‌آمده جلوگیری شود.
وعده‌هایی که همچنان در دست بررسی هستند
یکی از وعده‌های دولت یازدهم و همچنین وزیر ارتباطات جدید کاهش فیلترینگ، سرو سامان دادن به شبکه‌های اجتماعی و آزادی دسترسی به آنها بود، وعده‌ای که بعد از روی کار آمدن دولت روحانی با گذشت زمان به فراموشی سپرده شد.
همچنین اظهارات ضد و نقیض مسوولان دولتی درخصوص رفع فیلتر برخی سرویس‌های اینترنتی، گره فیلترینگ کشور را پیچیده‌تر از گذشته کرد. برای مثال درحالی‌که علی جنتی، وزیر ارشاد در هر نشست و همایشی در پاسخ به سوال خبرنگاران درخصوص رفع فیلتر شبکه‌های اجتماعی نظیر فیس‌بوک اعلام ‌کرد که مانعی برای این کار وجود ندارد و ملزومات انجام این کار در دولت در حال بررسی است، از سوی دیگر عبد‌المصد خرم‌آبادی، دبیر کارگره تعیین مصادیق اعلام ‌کرد که این کمیته هیچ برنامه‌ای برای رفع فیلتر سایت‌هایی نظیر فیس‌بوک ندارد.
در کش و قوس‌های رفع فیلتر شدن برخی شبکه‌های اجتماعی نیز دبیر شورای‌عالی فضای مجازی در حاشیه بازدید از نمایشگاه الکامپ2013 اعلام کرد که مرکز ملی فضای مجازی در راستای وظایف قانونی خویش در تلاش برای طراحی راهبردها و سیاست‌های کلان استفاده از شبکه‌‌های اجتماعی در کشور است.
انتظاری در پاسخ به سوالی
در خصوص وضعیت فعلی طرح شورا برای ساماندهی شبکه‌های اجتماعی گفت: شبکه‌های اجتماعی ابعاد متنوع و وسیعی با نقاط قوت و ضعف بسیاری دارند که به‌کارگیری آنها باید مورد بررسی قرار گیرد.
در همین راستا کارگروه فرهنگی- اجتماعی فضای مجازی در شورا از افراد صاحب‌نظر، تشکیل شده است. وی در ادامه می‌افزاید:‌ این کارگروه در حال بررسی و ارزیابی اولیه برای طراحی یک سیاست‌گذاری مدون در زمینه استفاده از این شبکه‌ها هستند که به‌زودی این موضوع در صحن شورای‌عالی فضای مجازی مطرح می‌شود. انتظاری همچنین تصریح کرد: به‌عنوان یک طرح بلندمدت نیز موضوع به‌کارگیری شبکه‌های اجتماعی در فرهنگ کشور در دستور کار قرار گرفته که در این زمینه یک گفتمان عمومی با نخبگان و صاحب‌نظران خواهیم داشت تا با در نظر گرفتن نکات مثبت و منفی، استفاده از این شبکه‌ها را با حفظ هویت ایرانی اسلامی پیاده‌سازی کنیم.
تبدیل اینترنت پاک به سالم
انتظاری در بخش دیگری از سخنان خود در پاسخ به انتقاداتی که نسبت به ضعف‌های سیستم فیلترینگ کشور مطرح است، گفت: نرم‌افزار سامانه فیلترینگ کشور مشکل دارد و این نرم‌افزار جامع نیست. به همین خاطر برای جلوگیری از شکایت کاربران و راحتی آنها نیازمند فیلترینگ هوشمند هستیم تا سیاست‌های ابلاغی شورای‌عالی فضای مجازی را پیاده‌سازی کند.
وی با بیان اینکه در فیلترینگ هوشمند، جوامع مخاطبان متعددی در نظر گرفته می‌شود که میزان و نحوه دسترسی آنها باید متفاوت باشد، تاکید کرد: چندین پروژه هم‌اکنون در این بخش در حال کار است تا بتوان فیلترینگ هوشمند را با نگاه به ارزش‌های مد نظر نظام پیاده سازی کند؛ بر این اساس کمیته تعیین مصادیق فیلترینگ سیاست‌های کلان را در لایه‌های سیاست‌های اجرایی برای پیاده‌سازی ابلاغ می‌کند. انتظاری تاکید کرد که جامعه کاربران فضای مجازی نباید با یک سیاست یکسان فیلتر شوند و فیلترینگ باید در حوزه‌های کاربری متفاوت تعریف شود.
براساس اظهارات دبیر شورای‌عالی فضای مجازی این شورا فیلترینگ را در یک لایه کلان‌تر و با عنوان طرحی به نام اینترنت سالم مدنظر قرار داده که در این طرح این شورا قصد دارد، برخورد ایجابی با محتوای مورد نیاز کاربران داشته باشد.
وی در توضیح برنامه‌های اینترنت سالم گفت:‌ برنامه‌ریزی برای طرح اینترنت سالم در چند محور مورد توجه قرار می‌گیرد که از جمله آن می‌توان به آگاه‌سازی و اطلاع‌رسانی برای ارتقای سواد دیجیتالی و مسوولیت‌پذیری کاربران اشاره کرد. وی گفت: در این راستا موضوع پالایش و پایش فضای مجازی کشور در دستور کار قرار گرفته تا در گروه‌های سنی متفاوت تولید محتوای سالم داشته باشیم.
وی درخصوص تفاوت اینترنت سالم با اینترنت پاک که در دولت گذشته مطرح شده بود، گفت‌: بحث‌هایی که با موضوع فیلترینگ مطرح می‌شوند در یک دایره کلان مورد بحث قرار می‌گیرند که آن دایره کلان دایره اینترنت سالم است که ما با آن به صورت ایجابی رفتار می‌کنیم. در تمام دنیا بحث اینترنت سالم مطرح است و با همین عنوان از این مساله یاد می‌شود. وی تاکید کرد که این شورا به دنبال این است که در این حوزه این‌گونه عمل نشود که فعالیت‌ها تنها مثبت یا منفی ارزیابی شود.
یک شب مهم
یکی دیگر از انتقادات واردشده به فعالیت‌های شورای‌عالی فضای مجازی طولانی شدن زمان برگزاری‌ جلسات این شورا با حضور رئیس‌جمهوری است؛ اما محمد حسن انتظاری در جلسه روز گذشته خود اعلام کرد که بعد از این نشست خبری وی در تدارک برگزاری جلسه با حضور رئیس‌جمهوری خواهد بود.
براساس اظهارات وی قرار بود در جلسه شب گذشته مدل کلان فضای مجازی کشور به تصویب برسد. انتظاری با ابراز امیدواری تاکید کرد در این جلسه بخش حاکمیتی و مدل کلان فضای مجازی کشور به تصویب خواهد رسید که نتایج آن می‌تواند تاثیر زیادی روی پیشرفت فعالیت‌ها در بخش فناوری کشور
داشته باشد.