واقعیت‌های امروز ونزوئلا به روایت آمار

فرار سرمایه‌ها، کشته شدن تظاهرکنندگان، کمبود کالاهای اساسی، قطع برق، مصادره اموال شرکت‌های خصوصی، رشد شدید تورم به بالای 50 درصد و بالاترین نرخ قتل‌ها در جهان، برخی از واقعیت‌های این روزهای ونزوئلا هستند. شاید با شنیدن این خبرها به این نتیجه برسید که شرایط به حدی وخیم است که دوران حکومت چاوز - مادورو به‌زودی به پایان خواهد رسید، اما چنین نیست.

حکومت‌هایی که بر ثروت حاصل از منابع طبیعی نظیر نفت، گاز طبیعی و... تسلط دارند، طی یکصد سال گذشته توانسته‌اند دوران دشوار سیاسی را با بهره‌گیری از همین ثروت کشور پشت سر بگذارند. برای مثال، صدام حسین با بخشش‌های گشاده‌دستانه به اعضای حزب بعث و هواداران خود سال‌ها به حکومت در عراق ادامه داد. در لیبی نیز در دوران قذافی همین الگو تکرار شد. در عربستان و دیگر کشورهای پادشاهی حوزه خلیج‌فارس، اعطای منابع مالی به اعضای قبایل و در زیمبابوه تجارت الماس عواملی هستند که به دوران حکومت این سردمداران تداوم بخشیده است. در تمام این موارد راضی نگه‌داشتن افراد تاثیرگذار عامل حفظ قدرت حکومت بوده است.

در ونزوئلا نیز به نظر می‌رسد همان الگوی حفظ قدرت تکرار شده است؛ اما یک تفاوت در این حوزه وجود دارد. چاوز در قبل و اکنون مادورو به جای راضی نگه داشتن ژنرال‌ها، وزرا و افراد ذی‌نفوذ، راهی دیگر برای استفاده از ثروت نفت داشته‌اند. آنها می‌توانستند مانند نروژ از منابع طبیعی این کشور به‌ویژه نفت برای جذب سرمایه‌گذاری و توسعه اقتصاد و درنهایت کاهش وابستگی به نفت بهره ببرند؛ اما آنها این روش را در پیش نگرفتند. در حقیقت راضی نگه داشتن بخشی بزرگ از مردم کشور و حتی کشورهای همسایه و دوست از طریق یارانه‌های عظیم در مصرف انرژی راهی بوده که چاوز در دوران خود طی کرد و اکنون مادورو در حال حرکت در آن است.

چاوز که به ذخایر عظیم نفت خام ونزوئلا دل خوش کرده بود، قیمت بنزین را در نرخ رسمی معادل ۵ سنت به ازای هر گالن تعیین کرد. اگر از نرخ برابری بازار سیاه که واقعی‌تر است استفاده کنیم، یک گالن بنزین در ونزوئلا کمتر از یک پنی قیمت دارد یعنی شما می‌توانید باک ماشین شاسی‌بلند خود را با پول کافی برای خرید یک بسته شکلات پر از بنزین کنید.

این استفاده‌ای بود که هوگو چاوز برای حفظ طرفداران خود در این کشور با استفاده از نفت می‌کرد. برای استفاده از یک منبع طبیعی مانند نفت راه‌های مختلفی وجود دارد که بدترین روش در ونزوئلا مورد استفاده قرار گرفته است. شما می‌توانید امروز پول نقد بدهید و کالایی خریداری کنید، می‌توانید پول خود را پس‌انداز کنید و فردا چیز ارزشمندتری بخرید و شما می‌توانید پول را سرمایه‌گذاری کنید و سرمایه به وجود آورید. داشتن پول نقد گزینه‌های متعددی در اختیار دارنده آن قرار می‌دهد.

در ونزوئلا عده‌ای از مردم بنزین را با ماشین‌های خود به کلمبیا می‌بردند و می‌فروختند تا سود کسب کنند اما برای اکثر مردم بنزین اهمیت خاصی ندارد یعنی آنها همان نگاهی را به بنزین دارند که به هوا دارند یعنی فکر می‌کنند همواره هست، رایگان هم هست. شما نمی‌توانید آن را معامله کنید نمی‌توانید بفروشید و نمی‌توانید ذخیره کنید.

با گذشت زمان هنگامی‌که دولت همچنان یارانه‌ای غیرقابل معامله به شهروندان می‌دهد آنها به این نتیجه می‌رسند که این یارانه حق آنها است نه یک گشاده‌دستی یا مزیت که دولت به آنها داده است. در این حالت آنها دیگر برای دریافت این یارانه از دولت و رئیس‌جمهوری سپاسگزار نیستند و هنگامی‌که این یارانه دیگر اهمیتی نداشت و امری پیش پا افتاده تلقی شد دیگر نمی‌تواند سرمایه سیاسی برای حکومت که بر آن نظارت و سلطه دارد تلقی شود. برعکس، وقتی مردم یارانه را حق خود می‌دانند، یارانه عملا به یک بدهی سیاسی برای حکومت تبدیل می‌شود که دست‌های او را می‌بندد و اجازه نمی‌دهد سیاست‌های عاقلانه اتخاذ کند.

هنگامی‌که حقی به مردم می‌دهید آنها برای مدتی کوتاه از شما تشکر می‌کنند اما هنگامی‌که بخواهید آن را از ایشان بگیرید مقاومت خواهند کرد. آخرین باری که دولت ونزوئلا تلاش کرد قیمت بنزین را افزایش دهد ناآرامی‌هایی در سطح خیابان‌ها رخ داد.

بنزین ارزان عامل سقوط حکومت نیکولامادورو است. او هرگز نمی‌تواند بدون آنکه ناآرامی‌های بزرگ‌تر از ناآرامی‌های چند هفته اخیر در کاراکاس رخ دهد، قیمت بنزین را به میزانی معنادار و قابل ملاحظه افزایش دهد و این در حالی است که بدون تغییر قیمت بنزین، اقتصاد ونزوئلا و شرکت ملی نفت این کشور یعنی پترولوس ونزوئلا، نمی‌توانند برای مدتی طولانی سر پا باقی بمانند.

ارقامی برای توصیف وخامت اوضاع

ونزوئلا روزانه حدود ۵/۲ میلیون بشکه نفت تولید می‌کند که معادل نفت تولید شده از سوی عراق است. حدود ۸۰۰ هزار بشکه بنزین و گازوئیل در روز در این کشور مصرف می‌شود که از این محل سودی نصیب شرکت نفت پترولوس نمی‌شود. این معادل ۲۹۰ میلیون بشکه در سال نفت یارانه‌ای است.

اما برای تولید فرآورده‌های نفتی شرکت پترولوس چه هزینه‌هایی دارد؟ رافائل رامیرز، وزیر نفت ونزوئلا می‌گوید هزینه سر به سر عرضه بنزین به مردم ۶۲/۱ دلار در هر گالن است یعنی ۷۰ دلار در هر بشکه. اما چون پالایشگاه‌های ونزوئلا توانایی تولید سوخت کافی برای تامین تقاضا را ندارند، شرکت نفت پترولوس باید ۸۰ هزار بشکه در روز محصولات تصفیه شده وارد کند که برای آن باید پولی بسیار بالاتر یعنی قیمت بازار را پرداخت کند. خلاصه آنکه سوخت یارانه‌ای برای این شرکت سالانه حدود ۵۰ میلیارد دلار هزینه دارد. در این رقم حداقل ۲۵ میلیارد دلار در سال یارانه سوخت و ۲۰ میلیارد دلار دیگر یا بیشتر به شکل درآمد به‌وجود نیامده، است که شرکت پترولوس به آن برای سرمایه‌گذاری مجدد در میادین نفت نیاز دارد. حتی برای یک شرکت با مدیریت عالی نیز خارج شدن از این چاه عمیق بسیار دشوار است.

با کسر ۸۰۰ هزار بشکه در روز مصرف داخلی از ۵/۲ میلیون بشکه در روز که کل تولید نفت ونزوئلا است به رقم ۷/۱ میلیون بشکه در روز می‌رسیم که ونزوئلا می‌تواند در بازار بفروشد اما باید از این رقم نیز ارقامی را کم کرد. شرکت پترولوس برای تامین یارانه‌ها و دیگر هزینه‌های اجتماعی میزانی قابل ملاحظه استقراض کرده است. بنا به بیانیه‌های این شرکت، بدهی آن از ۵/۱۵میلیارد دلار در سال ۲۰۰۸ به ۴۳ میلیارد دلار در حال حاضر افزایش یافته است. چین بزرگ‌ترین تامین‌کننده مالی ونزوئلا است که طبق برخی گزارش‌ها، از سال ۲۰۰۷ تا کنون ۵۰ میلیارد دلار به این کشور وام داده است. چین تمایلی به گرفتن بولیوار ونزوئلا (واحد پول این کشور) ندارد و تاکید دارد که اقساط بازپرداخت بدهی به شکل نفت صورت گیرد یعنی روزانه ۳۰۰ هزار بشکه. با کسر این رقم از کل میزان نفتی که شرکت پترولوس می‌تواند بفروشد به رقم ۴/۱ میلیون بشکه در روز می‌رسیم.

اما هنوز هم باید ارقام دیگری از این رقم کاسته شود. چاوز نه تنها برای مردم خود دست و دل بازی می‌کرد بلکه در تلاش برای یافتن دوستانی در همسایگی خود قراردادهایی منعقد کرد که طبق آن نفت به شدت ارزان به کوبا، جامائیکا، هاییتی و نیکاراگوئه تحویل می‌داد. رقم کل نفتی که به این کشورها داده می‌شد حدود ۲۰۰ هزار بشکه در روز بود و هیچ‌یک از این کشورها در ازای دریافت نفت خام پول به ونزوئلا نمی‌دادند. گویی این میزان کمک به دیگران کافی نبود، ونزوئلا از طریق شرکت سیتگو که بازوی پالایش‌کننده آمریکایی شرکت پترولوس است معادل ۴۰۰ میلیون دلار سوخت رایگان در اختیار مردم فقیر آمریکا قرار داده است. این میزان معادل ۴ میلیون بشکه در طی ۹ سال است.

پس از کسر تمامی این ارقام از میزان نفت قابل فروش شرکت پترولوس آنچه باقی می‌ماند حدود ۳/۱میلیون بشکه در روز است. طی یکسال فروش روزانه ۳/۱ میلیون بشکه نفت، درآمدی ۵۰ میلیارد دلاری نصیب ونزوئلا می‌کند (اگر قیمت هر بشکه نفت ۱۰۰ دلار باشد) که به دلار در اختیار شرکت پترولوس قرار می‌گیرد. این رقم با درآمد ادعا شده برای شرکت پترولوس یعنی ۱۲۵ میلیارد دلار که اکثر آن نه به دلار بلکه به بولیوار در اختیار ونزوئلا قرار می‌گیرد و ارزش آن مشخص نیست بسیار تفاوت دارد.

۵۰ میلیارد دلار درآمد شرکت پترولوس ممکن است در نگاه نخست رقمی قابل ملاحظه (حدود ۳۰ میلیون نفر) باشد اما به یاد داشته باشید که این رقم بیش از ۹۵ درصد کل درآمد صادراتی ونزوئلا را تشکیل می‌دهد و این رقم برای کشوری با جمعیت قابل ملاحظه کافی نیست. از آنجا که هیچ‌کس حاضر نیست برای تحویل کالا به ونزوئلا از این کشور بولیوار دریافت کند، کل ارزی که ونزوئلا برای خرید مایحتاج خود دارد همین ۵۰ میلیارد دلار در سال است. تخمین زده می‌شود که ذخایر ارزی ونزوئلا از ۳۰ میلیارد دلار در پایان سال ۲۰۱۲ به ۲۰ میلیارد دلار کاهش یافته است.

روزنامه‌ها به‌دلیل آنکه پول برای وارد کردن کاغذ ندارند بسته شده‌اند، خودروسازی تویوتا چون دلار کافی برای واردات قطعه از خارج ندارد تولید خود در ونزوئلا را متوقف کرده است. کمبود شکر، شیر و کره شایع است. رئیس یک شرکت بزرگ تولیدکننده مواد غذایی انتقاد مادورو را مبنی بر اینکه این شرکت عامل کمبودها است رد کرده و پافشاری می‌کند که چون دولت تمام دلارها را در اختیار خود می‌گیرد، این شرکت برای واردات مواد خام دلار کافی در اختیار ندارد.

نرخ برابری پول ملی ونزوئلا در برابر دلار آمریکا ۶ بولیوار به ازای هر دلار است، اما در بازار سیاه یک دلار تا ۸۷ بولیوار مبادله می‌شود.

اگر شما یک کارآفرین یا تاجر در ونزوئلا باشید چندان تمایلی به فعالیت در این کشور نخواهید داشت، زیرا امنیت شغلی و تضمین سود بسیار اندک است. ماه نوامبر گذشته مادورو دستور داد سربازان پنج فروشگاه را در شهر داکا اشغال و مدیران آن را مجبور کنند محصولات الکترونیک را با قیمت پایین بفروشند. رویترز گزارش داده که مادورو از اینکه در یک فروشگاه ماشین رختشویی به قیمت ۵۴۰۰۰ بولیوار معادل ۸۶۰۰ دلار در نرخ رسمی برابری فروخته می‌شود، خشمگین شده است. این رقم بالا به نظر می‌رسد اما یک تاجر می‌گوید چون دولت اجازه نمی‌دهد که هر دلار را با نرخ برابری رسمی ۳/۶ بولیوار بخرم مجبور هستم در بازار سیاه برای هر دلار ۶۰ بولیوار پرداخت کنم، بنابراین چطور از من انتظار می‌رود اجناس را با ضرر بفروشم.

وقتی رئیس‌جمهوری یک کشور خطاب به بازرگانان آن کشور می‌گوید کسانی که کشور را غارت کرده‌اند شما هستید، این پیام به کارآفرین‌ها داده می‌شود که زمان جمع کردن حداکثر ممکن دلار و خروج از کشور فرا رسیده

است. به نظر می‌رسد ونزوئلا از نقطه‌ای که بتواند از مشکلات خود رها شود عبور کرده است.

گفته می‌شود سال گذشته تولید نفت این کشور به‌دلیل کاهش ظرفیت تولید از چاه‌های قدیمی ۴۰۰ هزار بشکه در روز کاهش یافته است. مقامات شرکت پترولوس می‌گویند قصد دارند امسال بیش از ۲۰ میلیارد دلار در تاسیسات نفتی خود سرمایه‌گذاری کنند، اما این سوال مطرح است که این دلارها، دلارهای رسمی است یا دلارهای بازار سیاه؟ شرکت‌های نفتی غربی درباره سرمایه‌گذاری در میادین نفتی ونزوئلا نگرانی‌هایی دارند، زیرا چاوز دارایی‌های تعدادی از این شرکت‌ها از جمله اکسون موبیل، کونوکو، اکستران و... را ملی اعلام کرد. بنا بر اعلام شرکت پترولوس این شرکت به شرکت‌های نفتی شریک و پیمانکاران ۱۵ میلیارد دلار بدهکار است.

برخی شرکا نظیر شورن، رپسول، روسنفت و توتال قول داده‌اند در حوزه افزایش تولید نفت سرمایه‌گذاری کنند و حتی وام‌های بیشتری به شرکت پترولوس بدهند، اما مانند چین، آنها هم مایل هستند بازپرداخت وام به صورت نفت باشد. انتظار نمی‌رود از این قراردادها رشدی در تولید نفت ونزوئلا حاصل شود؛ ۱۰ هزار بشکه اینجا و ۱۰ هزار بشکه آنجا تغییر محسوسی در میزان تولید نفت این کشور به‌وجود نخواهد آورد.

صنعت نفت ونزوئلا برای رشد و توسعه به یک برنامه واقعی نیاز دارد. تحلیلگران معتقدند بهترین شانس ونزوئلا برای افزودن بر تولید نفت خود در ذخایر نفت سنگین حوزه اورینوکو نهفته است. در آنجا برای افزایش بازدهی به میزان ۵/۱ میلیون بشکه در روز به ۱۰۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری نیاز است. این پول برای حفر چندین چاه و احداث تاسیسات ضروری برای استخراج و تصفیه نفت طوری که برای صادرات مناسب شود لازم است. تاکنون شرکت پترولوس علاقه‌ای به این برنامه نشان نداده است.

ذخیره نفت خام در این حوزه بسیار زیاد است، اما شرکت‌های نفتی غربی عجله‌ای برای سرمایه‌گذاری در این برنامه ندارند زیرا هم فرصت‌های سرمایه‌گذاری پر سود در آمریکا دارند و در انتظار انعقاد نخستین قراردادهای اکتشاف نفت در مکزیک هستند و هم معتقدند در نهایت روزی ونزوئلا به مکانی امن برای سرمایه‌گذاری تبدیل خواهد شد. تا آن زمان منتظر خواهند

ماند. نکته نگران‌کننده درباره ونزوئلا این است که به سختی می‌توان تصور کرد اوضاع قبل از آنکه بدتر شود بهبود پیدا کند.

این به آن معنا است که باید در انتظار اوضاع بدتری بود ولی امکان بهتر شدن شرایط از میان نرفته است. هنگامی‌که دولت ذخایر ارزی خود برای پرداخت بدهی‌های خارجی و واردات کالاهای اساسی را از دست بدهد، شرکای تجاری این کشور از صادرات کالا به آن اجتناب خواهند کرد. شرکت‌های نفتی نیز تمایلی به سرمایه‌گذاری نخواهند داشت. در آن دوره نفتکش‌ها نفت ارزان به بنادر هاوانا وارد نخواهند کرد و مردم ونزوئلا مجبور خواهند شد برای پر کردن باک خودروهای خود بیش از یک دلار به ازای هر گالن بنزین پول پرداخت

کنند.

اما فرصت برای بهبود شرایط هنوز کاملا از میان نرفته است. دولت مادورو باید روش‌های خشونت‌آمیز را کنار گذارد و به هر شکل که شده با مخالفان مذاکره کرده و به توافق برسد. پس از شکل‌گیری دولتی فراگیر ضروری است اصلاحات اقتصادی آغاز شود تا به‌تدریج جو تجاری برای فعالیت بخش خصوصی مناسب شده و سرمایه‌گذاران به کشور بازگردند.