روباتها
این کارگران بی‌اجر و مزد
مینا صباغی- پیشرفت علم و تکنولوژی روز به روز دستاوردهای جدیدی را وارد عرصه زندگی بشر می‌کند، دستاوردهایی که باعث تسهیل امور انسان، این موجود رفاه‌طلب می‌شود. روبات این پدیده تقریبا نوظهور یکی از دستاوردهای پیشرفت فن و تکنولوژی به دست بشر است.
شاید تا سالیان گذشته تصور وجود وسیلهای که مانند یک غلام حلقه به گوش، اوامر انسان را اجرا کند، فوتبال‌بازی کند، خیلی از کارهای شخصی و روزانه او را انجام دهد و... برای انسان حکم یک خیال خام یا آرزو را داشت، اما امروز اخبار زیادی از گوشه و کنار جهان در مورد اختراع روباتهای هوشمند جدید که برای کارهای تخصصی خاص طراحی شده‌اند به گوش می‌رسد، بدون اینکه شنوندگان این اخبار را دچار بهت یا شگفتی کند.
طراحی روباتی برای نگهداری از بیماران و سالمندان، روباتی برای انجام کارهای نظافتی، روباتی هم برای سرگرمی و...
به هر حال برخی از این روباتها با ظاهر انسان‌نما، برخی نیز به شکل ماشین‌های متحرک، بعضی از آنها هم مانند انسان‌های با احساس پا به عرصه گذاشته‌اند.
روبات چیست؟
کلمه «روبات» توسط کارل چاپک (karel cha pek)، نویسنده نمایشنامه علمی و تخیلی در سال ۱۹۲۱ ابداع شد.
ریشه کلمه «robothic» به معنی کارگر است، البته پیش از آن یونانیان مجسمه متحرکی ساخته بودند که نمونه اولیه چیزی بوده که ما امروزه روبات می‌نامیم.
امروزه معمولا از کلمه «روبات» به معنی هر ماشین ساخت بشر که بتواند کار یا عملی را که به طور طبیعی توسط انسان انجام دهد، استفاده می‌شود.
اما در تعریف دیگر، روبات وسیلهای مکانیکی است برای انجام وظایف مختلف یک ماشین که می‌تواند برای عمل به دستورات مختلف برنامه‌ریزی شود و یا یک سری اعمال ویژه انجام دهد، مخصوصا آن دسته از کارها که فراتر از حد توانایی‌های طبیعی بشر باشند.
در مجموع روبات، یک گماشته مکانیکی است که با حرکت یا ظاهرش مفهومی از خود یا ارباب خود را انتقال می‌دهد.
ایران، سرزمین بدون روبات
روباتها برحسب نوع کاربردشان به انواع مختلف، روباتهای صنعتی، خدمات‌رسان، سرگرمی، انسان‌نما، امداد و نجات، روباتهای هدایت خودکار، خانگی و پزشکی تقسیم می‌شوند که برحسب نوع کار و فعالیتشان قابلیت برنامه‌ریزی را دارا هستند.
در زمینه انواع روباتهای نام برده شده، نوع صنعتی آن کاربردی‌تر است.
مجید محمدی‌مقدم، رییس بخش مکانیک دانشکده فنی و مهندسی دانشگاه تربیت مدرس که یکی از فعالان در زمینه طراحی روبات است، می‌گوید: «استفاده از انواع روبات در ایران چندان مشهود نیست، چراکه باید یک نیاز بالقوه یا بالفعل در زمینه استفاده از این وسیله در کشور وجود داشته باشد که تاکنون این احساس نیاز به صورت جدی شکل نگرفته است. ولی میزان استفاده‌ای که از روبات در حال حاضر در کشور وجود دارد به نوع صنعتی، آن باز می‌گردد. به طوری که طی ۵ یا ۶سال اخیر برخی از کارخانه‌های خودروسازی به استفاده از روباتهای صنعتی روی آورده‌اند.»
وی با بیان اینکه ایران روبات‌ساز نیست، ادامه می‌دهد: «در حال حاضر میزان استفاده‌ای که از روبات داریم، در حد صنعتی است که آن نیز فقط به چند کارخانه سرامیک‌سازی و خودروسازی محدود می‌شود که دستگاه‌های خود را از خارج وارد می‌کنند.»
البته در زمینه تولید روبات در کشور ما، یک خط تولید یا کارخانه‌ای خاص که بتواند تولید انبوه داشته باشد وجود ندارد و اگر هم ساخت روباتی صورت می‌گیرد به صورت موردی و آن هم توسط برخی از مراکز پژوهشی دانشگاه‌ها انجام می‌شود.
به عبارتی دیگر روبات‌هایی که در برخی کارخانه‌های تولید خودرو در کشور استفاده می‌شود، کاملا وارداتی هستند.
به اعتقاد محمدی مقدم، صنایع داخلی ما به آن حد از اتوماسیون نرسیدند که به استفاده از روبات به تعداد انبوه نیاز داشته باشند، از این رو راه‌اندازی خطوط تولید روبات نیز به طور جدی شکل نگرفته است. از طرفی با حجم مصرف کمی که این وسیله در ایران دارد، توجیه اقتصادی در زمینه راه‌اندازی خطوط تولید روبات وجود ندارد.»
ژاپنی‌ها مصرف‌کنندگان اصلی
در بین کشورهای جهان حدود ۱۰-۱۵ کارخانه صنعتی در زمینه تولید انواع روبات فعالیت می‌کنند که در این بین کشورهای آمریکا، ژاپن، آلمان و سوئد جزو تولید‌کنندگان اصلی به شمار می‌آیند. جالب اینکه در این بین کشور ژاپن علاوه بر تولید‌کننده، به عنوان یکی از مصرف‌کنندگان اصلی انواع روبات نیز محسوب می‌شود. از این رو مردم ژاپن بیش از هر زمان دیگری به زندگی با روباتها روی آورده‌اند، به طوری‌که استفاده از روباتهای هوشمند تحول بی‌سابقه‌ای در صنایع، به ویژه صنعت خودروسازی این کشور ایجاد کرده است. وجود کارخانه‌هایی با نام «تاریک» در ژاپن یکی از مواردی است که با اتوماسیون شدن کارخانه‌های صنعتی در این کشور رواج یافته است. این نوع کارخانه‌ها در تاریکی کامل و بدون هیچ روشنایی در محیطی به صورت کاملا روباتیکی کار می‌کنند و از آنجایی که برق مصرفی برای استفاده از روشنایی ندارند به کارخانه تاریک معروفند.
انواع روباتهای صنعتی و خدماتی بسته به نوع و تخصص فعالیتشان بین ۳۰ تا ۱۵۰هزار دلار قیمت دارند از همین رو این نوع دستگاه‌ها به صورت شبانه‌روز (۲۴ساعته) مورد استفاده قرار می‌گیرند و در غیر این صورت توجیه اقتصادی را برای مصرف‌کنندگان به همراه نخواهد داشت.
روباتهای محافظ
همه روباتها دارای سه مشخصه اصلی حرکت و پویایی، قابلیت برنامه‌ریزی جهت انجام کارهای مختلف و همچنین قابلیت انجام وظایف به صورت خودکار هستند.
همچنین قانونی در مورد استفاده از روباتها مطرح شده مبنی بر اینکه روباتها نباید هیچ‌گاه به انسان‌ها صدمه بزنند، باید دستورات انسان‌ها را بدون سرپیچی از قانون اول اجرا کنند و بدون نقض قانون اول و دوم از خود محافظت کنند.
محمدی‌مقدم همچنین در زمینه مزایای استفاده از روباتها می‌گوید: روباتیک و اتوماسیون در بسیاری از موارد می‌توانند ایمنی، میزان تولید، بهره و کیفیت محصولات را افزایش دهند، ضمن اینکه می‌توانند در موقعیت‌های خطرناک کار کنند و با این کار جان هزاران نفر را نجات دهند، همچنین نیازهای انسانی برای آنها مفهومی ندارد و هیچ‌گاه خسته نمی‌شوند. مرخصی و حقوق هم نمی‌خواهند. دقت بسیار بالا و انجام چند کار به طور همزمان در یک لحظه از دیگر مزایای انواع روبات به شمار می‌آیند.
از طرفی این دستگاه‌ها معایبی هم به همراه دارند به طوری که در موقعیت‌های اضطراری توانایی پاسخگویی ندارند که این موضوع می‌تواند بسیار خطرناک باشد. همچنین هزینه بر هستند و قابلیت‌های محدودی دارند یعنی فاقد خلاقیت هستند.
به غیر از انواع روباتهای صنعتی که حجم بالای میزان استفاده را در کشورهای پیشرفته دارا هستند، به روباتهای سرگرمی، نظافت و خدماتی می‌توان اشاره کرد که روز‌به‌روز در کشورهای اروپایی، آمریکایی و ژاپن در حال افزایش هستند، به طوری که در حال حاضر جاروبرقی روباتیک و پرستار روباتیک از روباتهای پرفروش بازاری‌های خارجی به شمار می‌آیند.
محمدی مقدم در این زمینه توضیح می‌دهد: «استفاده از روباتهای پرستار که در بیمارستا‌ن‌ها، وظایف مراقبت از بیمار و دارو دادن را بر عهده دارند، روباتهای موزه که نقش راهنمای موزه را ایفا می‌کنند و همچنین جاروبرقی روباتیک از جمله روباتهای پرطرفدار در کشورهای پیشرفته محسوب می‌شوند. البته جاروبرقی روباتیک به ایران نیز وارد شده اما به تعداد محدود و انگشت‌شمار. البته این روبات برای نمونه در مراکز دانشگاهی و برخی پژوهشکده‌ها در نظر گرفته شده است.
به گفته وی بیشتر اسباب‌بازی‌های روباتیک محصول کشور ژاپن هستند که با مارک سونی نیز در این زمینه فعالیت می‌کند.
احتمال ورود این نوع اسباب‌بازی‌ها تا ۳-۲ سال آینده به بازار داخل موضوع دیگری است که وی به آن اشاره می‌کند و می‌گوید: کشور ایران از لحاظ علمی در زمینه تولید انواع روباتهای صنعتی کمبودی نداشته اما از لحاظ تکنیکی و تکنولوژی و امکانات اولیه با تولیدکننده‌‌های اصلی فاصله زیادی دارد. به اعتقاد وی تولید انواع روبات سرگرمی و اسباب‌بازی از مواردی است که ایران می‌تواند تا ۴ یا ۵سال آینده به راحتی در این زمینه سرمایه‌گذاری کرده و خط تولید داشته باشد، چرا که بستر و زمینه استقبال از این نوع روباتها در بین مردم وجود دارد.
«محسن مرادی»، سرپرست حوزه روباتیک پژوهشکده تکنولوژی دانشگاه شریف در مورد میزان فعالیت ایران در حوزه روبات می‌گوید: بحث استفاده از روبات و صنایع روباتیک طی چندسال اخیر در ایران مطرح شده و تا رسیدن به مرحله صنایع کاملا روباتیک فاصله زیادی دارد.
در کشور ما کارخانه یا خط تولیدی که به طور اختصاصی در حوزه روبات فعالیت کند، وجود ندارد و تنها تولیدات روباتیکی ما در چند دانشکده فنی صورت می‌گیرد و آن نیز برحسب نیاز و تقاضای تعداد محدودی کارخانه تولید‌کننده خودرو است.
به گفته وی بودجه کافی و مناسب برای مراکز دانشگاهی و پژوهشی از سوی دولت در نظر گرفته نمی‌شود. مرادی همچنین تولید موردی روباتهای صنعتی را در ایران به صرفه نمی‌داند و معتقد است هزینه نمونه اولیه و تولید تعداد محدود روباتها توسط دانشگاه‌ها نسبت به کشورهای دیگر ۳ تا ۴برابر بیشتر است. از این رو توجیه اقتصادی ندارد.
وی همچنین در زمینه نحوه تهیه قطعات به کار گرفته شده در روبات‌هایی که در کشور تولید می‌شوند، می‌گوید: بیشتر قطعاتی که در پروژه‌های دانشگاهی در زمینه طراحی و تولید روبات به کار گرفته می‌شود، وارداتی هستند و تولید داخل نیست، ولی به راحتی در بازار داخل یافت می‌شوند.
آینده روباتیک
بسیاری از مردم از اینکه روزی روزگاری روباتها به جای آنها کار کنند و شغل خود را از دست دهند، نگرانند.
جمعیت روباتها به سرعت در حال افزایش است. این رشد توسط ژاپنی‌ها که روباتهای آنها تقریبا دو برابر تعداد روباتهای آمریکا است، هدایت شده است.
همه ارزیابی‌ها بر این نکته تاکید دارند که روباتها نقش فزاینده‌ای در جوامع مدرن ایفا خواهند کرد. آنها به انجام کارهای خطرناک، تکراری، پرهزینه و دقیق ادامه می‌دهند تا انسان‌ها را از انجام آنها باز دارند.
ارسال نظر