به بهانه بازگشایی مدارس
تخته سیاه‌های مجازی
دیروز اول مهر بود. روز بازگشایی مدارس و آغاز جنب و جوش کودکان و نوجوانان برای یادگیری علم و دانش.
م.ر.بهنام رئوف
دیروز اول مهر بود. روز بازگشایی مدارس و آغاز جنب و جوش کودکان و نوجوانان برای یادگیری علم و دانش. یادش بخیر. انگار همین دیروز بود که در بحبوحه روزهای جنگ تحمیلی با لباس‌های فرم و روپوش‌های سرمه‌ای رنگ سر کلاس‌های درس حاضر می‌شدیم. البته کلاس درس که چه عرض کنم. زمان ما که همه‌اش آژیر قرمز و پناهگاه و تعطیلی چند ماهه مدارس بود. اما حالا چی؟ دیگر از اون تخته‌های سیاه چوبی و گچ‌های سفید و رنگی دوران ما خبری نیست، اگر هم خبری باشد خیلی کم ودر مناطق دورافتاده. الان دیگر عصر تخته‌های سفید و دیجیتال است. عصر وسایل آموزشی مجازی. البته اگر درست به خاطر داشته باشید، تا حدودی پایه‌های آموزش مجازی و آموزش از راه دور در همان دوره جنگ تحمیلی و تعطیلی مدارس شکل گرفت. درست در همان زمان بود که شبکه دوم صدا و سیما در برخی از ساعات بعدازظهر برخی از دروس ابتدایی را برای دانش‌آموزان آموزش می‌داد. برنامه‌ای که البته در زمان خود بی نظیر بود اما فقط به همان دوران ختم شد و بعد از پایان جنگ تمام شد.
اما الان چند سالی است که زمزمه‌هایی در باره مدارس هوشمند و مدارس مجازی، فضای آموزشی کشور را پر کرده است. زمزمه‌هایی که در برخی از مناطق با شروع طرح‌هایی در قالب پایلوت در حال آزمون و خطا است.
مدرسه هوشمند چیست؟
اشتباه نکنید. مدرسه هوشمند یک مکان عجیب و غریب تخیلی مثل فیلم‌های هالیوود نیست. مدرسه هوشمند (Smart School ) مدرسهای است که مبانی توسعه در آن استفاده از فناوری‌های نوین اطلاعات و ارتباطات است و در حقیقت این نوع از مدارس بخشی از همان بحث آموزش الکترونیکی را دنبال می‌کنند.
مدرسه هوشمند، مدرسهای است که جهت ایجاد محیط یاددهی، یادگیری و بهبود نظام مدیریتی و تربیت دانش آموزان پژوهنده طراحی شده است.
فراگیر شدن فناوری اطلاعات و ارتباطات در تمام حوزه‌ها باعث شده تا مدارس نیز از این مهم بی‌بهره نمانند و با به کارگیری ابزار آی سی تی، پسوند هوشمند را بر اسم خود اضافه کنند. کشور مالزی در سال ۱۹۹۸ نخستین کشوری بود که مدارس هوشمند را در نظام آموزش و پرورش راه‌اندازی کرد و با ارایه الگوی موفق توانست تجربه خود را به سایر کشورها نیز منتقل کند و امروزه علاوه بر مالزی دیگر کشورها نیز برای هوشمند کردن مدارس خود اقدام کرده‌اند.
باز هم اشتباه نکنید. مدرسه هوشمند با مدرسه مجازی تفاوت‌های زیادی دارد هرچند که پیش زمینه‌ای برای شکل گیری مدارس مجازی هستند اما این نوع از مدارس، مدرسهای فیزیکی بوده که کنترل و مدیریت آن مبتنی بر فناوری اطلاعات و شبکه است و محتوای اکثر دروس آن الکترونیکی و سیستم ارزشیابی و نظارت آن هوشمند است.
مدرسه هوشمند و فواید آن
در مدارس هوشمند علاوه بر استفاده از امکانات فیزیکی مدرسه و برنامه های روتین تلاش می‌شود تا با تجهیز به امکانات رایانه‌ای و فناوری‌های مربوطه کنترل و مدیریت بر پایه فناوری اطلاعات شکل گیرد.
هدف اصلی در شکل‌گیری مدارس هوشمند، رشد همه جانبه دانش آموزان از نظر ذهنی، جسمی، عاطفی و روانی، ارتقای توانایی‌ها و قابلیت‌های فردی، تربیت نیروی انسانی متفکر و آشنا به فناوری و افزایش مشارکت مردمی‌است.
مدرسه هوشمند دانش‌آموز محور است و در آن معلم نقش هدایتگر را دارد. دانش‌آموز بر منابع موجود در مدرسه یا شبکه‌های اطلاع‌رسانی بیرونی دسترسی داشته و در استفاده از منابع برای درس‌های خود آزاد است. درحقیقت شاگردان مدارس هوشمند از دو نوع محتوا استفاده می‌کنند. نخست محتواهای الکترونیکی که در بستر شبکه وجود دارد و بعد محتواهایی که معلمان در بستر الکترونیکی تولید می‌کند.
ارتباط والدین با این نوع از مدارس آنلاین است و آنها می‌توانند با اتصال به شبکه مدرسه با مدیر یا معلمان ارتباط پیدا کنند و از وضعیت تحصیلی فرزند خود آگاه شوند.علاوه بر آن نیز دانش‌آموزان با استفاده از فضای مجازی علاوه بر آنکه با یکدیگر در ارتباط هستند می‌توانند با معلمان خود نیز در طی شبانه‌روز در ارتباط بوده و مشکلات خود را مطرح کنند. در حقیقت مدارس هوشمند مدارسی هستند بدون تعطیلی و بدون زنگ آخر.
این مدارس که بیشتر بر پایه شبکه و یک نرم‌افزار و سایت داخلی بنا نهاده شدند علاوه بر در‌اختیار داشتن انجمن‌های تخصصی و کلاس‌های مجازی دارای یک کتابخانه مجازی و محیط‌های گفت‌وگو و تالارهای پرسش و پاسخ به صورت آنلاین و غیر آنلاین هستند. در اختیار داشتن وبلاگ‌های تخصصی به دانش‌آموزان این امکان را می‌دهد تا بتوانند تجربیات و یا حتی یافته‌های جدید خود را در بستر شبکه گسترش دهند. در نتیجه فرق اصلی مدارس هوشمند با مدارس سنتی در حقیقت به تولید محتوا توسط دانش آموزان باز می‌گردد، یعنی در این نوع از مدارس اطلاعات فقط از طریق معلم به دانش‌آموز منتقل نمی‌شود بلکه شاگردان نیز در بالابردن سطح علمی همکلاسی‌های خود دخیل هستند.
دانش‌آموزان در اینگونه از مدارس می‌آموزند که چگونه اطلاعات را پردازش کنند و به‌کار ببندند، آنها تفکر مصمم و جدی را آموزش می‌بینند و درباره هرآنچه آموخته‌اند، می‌اندیشند. همچنین از دانش خود در زندگی روزمره بهره می‌گیرند. از توانایی استفاده بهینه از فناوری شبکه برخودار بوده و امکان دستیابی به منابع اطلاعاتی ملی و جهانی را خواهند داشت و می‌توانند باسایر دانش‌آموزان، معلمان و مردم دنیا ارتباط متقابل برقرار کنند.
آموزگاران، از یک‌سو راه را برای فعالیت هر چه بیشتر دانش‌آموزان مستعد، هموار می‌نمایند و از سوی دیگر به سایر دانش‌آموزان این امکان را می‌دهند که خودشان در فرایند یادگیری سهیم باشند. اهداف توسط معلمان شناسایی شده و سپس سمت و سوی حرکت دانش‌آموزان مشخص می‌شود. در کل می‌توان گفت هدایت و رهبری پیشرفت و ترقی دانش‌آموز وظیفه اصلی معلم در مدرسه هوشمند است.
شاگرد تنبل و زرنگ و شاگرد ته‌کلاسی در مدارس هوشمند وجود ندارد. در اینگونه از مدارس دیگر دانش آموزانی که از سطح یادگیری پایین‌تری برخوردار هستند ناراحت از دست دادن زمان مدرسه و یا حتی کمبود وقت معلم را ندارند، چرا که بعد از آموزش معلم، آنها می‌توانند چند بار همان درس را به وسیله نرم‌افزارهای کمک آموزشی و مثال‌های متنوع دنبال کرده و در صورت داشتن اشتباه در هر ساعت از شبانه روز با مطرح کردن مشکلاتشان در تالارهای گفت‌وگو، آن را حل کنند. شاگرد زرنگ‌ها نیز وقتشان بی‌خود و بی‌جهت در این مدارس تلف نمی‌شود. آنها می‌توانند به راحتی از مباحثی که در یادگیری آن مشکلی نداشته بگذرند و مباحثی که در آن از علایق بیشتری برخوردار هستند را دنبال کنند.
آنها می‌توانند به راحتی با هم‌سن‌های خود در اقصی نقاط کشور و حتی جهان در ارتباط باشند و به راحتی می‌توانند از تازه‌های علمی جهان مطلع شوند. در مدرسه هوشمند، برنامه درسی محدود کننده نیست و به دانش‌آموزان اجازه داده می‌شود از برنامه درسی خود فراتر گام بردارند.
مدرسه هوشمند در ایران
شورای‌عالی آموزش و پرورش کشورمان در سال ۱۳۸۰ موضوع مدارس هوشمند را برای نخستین بار مطرح کرد که با تایید و تصویب این شورا مقرر شد از سال ۸۱ این مدارس راه‌اندازی شوند. اما بنا به دلایلی که بیشتر پیرامون تامین بودجه طرح بود، این کار در آن زمان متوقف شد تا اینکه با تامین و جذب ۱۵میلیارد تومان اعتبار و تصویب مجدد در تاریخ ۱/۷/۸۳ قرار دادی بین وزارت آموزش‌و‌پرورش و جهاد دانشگاه صنعتی شریف با عنوان تهیه سند راهبردی مدارس هوشمند منعقد شد.
طبق مصوبات شورای ICT وزارت آموزش و پرورش در سال تحصیلی۸۳-۸۴، طرح آزمایشی مدارس هوشمند به سازمان آموزش و پرورش شهر تهران محول شد، پس از طرح موضوع در شورای راهبری فناوری اطلاعات و ارتباطات، ۴ دبیرستان در ۴ منطقه تهران انتخاب و از سال تحصیلی بعد اجرای آزمایشی طرح در این مدارس آغاز شد. بر همین اساس مدیران مدارس فوق ضمن شرکت در جلسات متعدد کارشناسی در جریان امر قرارگرفتند. تجهیز و ایجاد شبکه واحدهای داخلی و نحوه تولید محتوای الکترونیک، آموزش معلمان (زبان انگلیسی و مهارت‌های ICDL) به انجام رسید و به این ترتیب اولین گام‌ها برای هوشمند شدن مدارس در کشور برداشته شد. هرچند که بعد از استفاده از فناوری‌های نوین در برخی از مدارس دیگر خبری از طرح‌های این چنینی منتشر نشده است.
مدارس فوق‌الذکر هر یک دارای سه سایت رایانه‌ای بوده و شبکه LAN این مدارس در کلیه کلاس‌ها و سایت‌ها و قسمت اداری دبیرستان نصب شده است. همچنین تعداد ۴۲ دستگاه رایانه و یک عدد ویدئو پروژکتور از سوی سازمان به این مدارس اختصاص یافت.
در این مدارس اتاقی جهت تولید محتوای الکترونیکی درنظر گرفته شده و اتاق دبیران نیز به چند دستگاه رایانه مجهز شده است.
تشکیل اتاق تولید محتوا، به‌کارگیری کامپیوتر در کتابخانه واستفاده از نرم‌افزارهای کتابخانه و کتب الکترونیکی آموزشی نیز از دیگر امکاناتی است که به این مدارس اختصاص یافته است.
از سویی دیگر برای دبیران و کادر اداری دبیرستان، دوره‌های ICDL و زبان انگلیسی و کلاس‌های تولید محتوای الکترونیکی برگزار شده و برای دانش‌آموزان، دوره‌های ICDL . برای اولیا نیز دوره‌های بکارگیری اینترنت و آشنایی و کار با نرم افزارهای آفیس.
برای وب‌سایت این مدارس از سوی سازمان میزبان وب و نام دامنه تهیه گردیده و در اختیار آنها قرارداده شده است. به این ترتیب این مدارس با همکاری شرکت‌های طرف قرارداد خود، توانایی ارتباط و آموزش و درج اخبار روز دبیرستان را در سایت خواهند داشت.
در این بین می‌توان به مدارس آبسال، دکتر مصاحب، ندای آزادی و شهدای کارگر به عنوان برخی از مدارس هوشمند تهران اشاره کرد.
در سایت این مدارس، دانش آموز می‌تواند با بانک کتاب‌های الکترونیکی، جزوات، سایت‌های اختصاصی معلمان و نمونه سوالات درس‌های خود در ارتباط باشند. همچنین ثبت نام و ارایه کارنامه نیز در این مدارس به صورت الکترونیکی و از طریق سایت مدرسه صورت می‌گیرد.
والدین می‌توانند با مراجعه به سایت مدرسه از ساعت کلاس‌ها، مواد درسی، تاریخ امتحانات و نیز عملکرد روزانه فرزندان خود مطلع شوند.
موانع پیش روی مدارس هوشمند
گرانی سیستم‌های آموزشی در هر سه بخش زیرساخت، تولید محتوا و نیروی انسانی از مشکلات عمده و جدی است. در زیرساخت هنوز شبکه اینترنت پرسرعت به‌رغم آنچه که وزارت ارتباطات در گزارش‌های خود منتشر می‌کند با مشکل روبه‌رو است.
نبود نرم‌افزارهای قوی و سیستم‌های نرم‌افزاری مدیریت آموزشی نیز از دیگر مشکلات پیش روی مدارس هوشمند کشور است هرچند که برخی از شرکت‌های داخلی سعی کردند در بومی سازی نرم‌افزارهای موجود فعالیت‌هایی انجام دهند اما به باور بسیاری از کارشناسان هزینه نصب اینگونه از نرم‌افزارها و نیز تجهیز مدارس بسیار گران است و بدون اختصاص بودجه از سوی دولت این امر امکان‌پذیر نیست.
مشکل بعدی نبود نیروی انسانی متخصص در این حوزه است که هنوز سیستم آموزشی برای تولید چنین نیروی انسانی در کشور ما تعریف نشده است، لذا پیش‌بینی می‌شود که سرعت توسعه مدارس مجازی و هوشمند در کشور ما زیاد نباشد اما جای بسی امیدواری است که قدم‌های اول برداشته شده است.
از دیگر موانع موجود در مسیر طرح مدارس هوشمند در کشور به باورهای فرهنگی جامعه ما به ویژه اولیای دانش آموزان باز می‌گردد. هنوز با توجه به گذشت چندین دهه از تولید اینگونه فناوری ها متاسفانه فرهنگ استفاده از آن چندان رونق نیافته و مقاومت های زیادی در این مسیر وجود دارد و در بسیاری از خانواده ها تلقی نادرست از این مقوله موجب شده تا این تکنولوژی به عنوان یک ابزار مخرب فرض شود. هرچند که تغییر در طرز فکر نسل فعلی تا حدی جای رایانه و وسایل دیجیتالی را در خانه‌های امروزی باز کرده است.
از سویی دیگر خطوط عادی تلفن جوابگوی نیازمندان نبوده و اخلال در این سیستم انگیزه کاری را از افراد سلب می‌کند، بنابراین مسوولان مربوطه می‌بایست چاره‌ای اساسی برای رفع این معضل بیندیشند.
مشکل اقتصادی بسیاری از خانواده ها برای تامین حداقل یک دستگاه کامپیوتر نیز یکی از مهم‌ترین موانع موجود در مسیر موفقیت مدارس هوشمند است و این مساله زمانی بیشتر محسوس خواهد بود که مدارس هوشمند در مناطق مختلف تعمیم داده شود. حتی در حال حاضر درصد قابل توجهی از دانش‌آموزان مناطق برخوردار نیز امکان تهیه کامپیوتر در منزل را ندارند.
به هر حال به نظر می‌رسد نقش مثبت مدارس هوشمند امروزه بیشتر از هر زمان دیگری در کشور موردنیاز است و می‌تواند جایگاه ویژه‌ای در افزایش سطح دانش فرزندان کشور داشته باشد. جا دارد مسوولان به جای ارائه آمار و ارقامی که بیشتر جنبه نمایشی دارد توجه بیشتری به معقولاتی از این دست داشته باشند.
ارسال نظر