سرنوشت مبهم ماهوارههای مومیایی شده مخابرات
مصباح و زهره زمین را رها نمی‌کنند
بازار دیجیتال- در حالی که تمامی خبرنگاران پیگیر مشخص شدن وضعیت و زمان پرتاب ماهوارههای مصباح و زهره بودند، ۱۵ بهمن‌ماه سال گذشته خبر ماهوارهای آماده پرتاب به نام «امید»، همه را غافلگیر کرد. اگرچه در سال ۸۶ نیز همانند سال گذشته ماهوارهای جدید به فضا فرستاده نشد و همچنان به واسطه «سینا-۱» که تنها ماهواره ایرانی حاضر در فضا است، به عنوان کشور چهل و سوم صاحب ماهواره شناخته می‌شویم و عضو باشگاه فضایی هستیم؛ اما شاید بتوان سال ۸۶ را سال خوش‌یمنی برای حوزه فضایی کشور به حساب آورد.
دستاوردهای فضایی
خبر آماده بودن ماهواره «امید» برای پرتاب به فضا در حالی منتشر شد که مسوولان ذی‌ربط پیش از این، خبر از آماده بودن و در نوبت پرتاب قرار داشتن ماهواره مصباح و ادامه تلاش‌ها برای آماده کردن ماهواره زهره داده بودند و هیچ اثری از وجود این ماهواره تازه متولد شده در سخنان آنان نبود. البته در حال حاضر و پس از اعلام وجود این ماهواره نیز اخبار دقیقی از این ماهواره ارائه نشده و بر اساس اطلاعات موجود، ماهواره امید نخستین ماهواره بومی جمهوری اسلامی ایران است که یک ماهواره تحقیقاتی پیشرفته محسوب شده و به دست توانمند دانشمندان ایرانی طراحی و ساخته شده است و در مدار ارتفاع پایین قرار خواهد گرفت.
بنا بر اعلام مسوولان و درصورتی که اتفاق خاصی نیز به وقوع نپیوندد که باعث شود نحسی گردن این ماهواره تازه متولد ایرانی را بگیرد، «امید» خرداد ماه امسال با موشک سفیر به فضا پرتاب شده و در مدار زمین قرار خواهد گرفت.اما «امید» تنها خبر خوش فضایی سال ۸۶ نبود؛ بلکه در بهمن ماه گذشته ایران، با پرتاب موشک سفیر، خود را به عنوان یازدهمین کشوری که توانمندی ارسال ماهواره به فضا را دارد، به جهانیان معرفی کرد.
این خبرهای خوش در حالی منتشر شد که هیچ یک از مسوولان خبری از آخرین وضعیت ماهوارههای کهنسال مصباح و زهره ندادند و این ماهواره‌‌ها با بلاتکلیفی مضاعفی، همچنان زمین‌گیر ماندند. به همین منظور و برای یادآوری برخی اتفاقات گذشته برای مسوولان و همچنین آشنایی علاقمندان به ماهوارههای ایرانی، طی گزارشی به تلاش‌های صورت گرفته توسط کشورمان برای حضور در فضا پرداخته‌ایم.
آغاز تلاش‌ها
نخستین تلاش‌های جدی کشورمان برای حضور در فضای ماورای جو به سال ۱۳۵۶ برمی‌گردد که در این سال برنامههای فضایی در دستور کار قرار گرفت و در همین راستا درخواست ثبت سه نقطه مداری در فضا به نام ایران انجام شد.این درخواست، سال ۱۳۶۵ در مراجع بین‌المللی پذیرفته شد و در همین راستا سه نقطه مداری ۲۶، ۳۶ و ۴۷ درجه شرقی در اتحادیه بین‌المللی مخابرات (ITU) به نام ایران ثبت و رزرو شد. موافقت با درخواست ایران مبنی‌بر نقاط مداری در فضا، تنها تلاش‌های صورت گرفته در زمینه برنامههای فضایی ایران بین سال‌های ۱۳۵۹ تا ۱۳۷۵ بود، چراکه بعد از پیروزی انقلاب اسلامی همه فعالیت‌‌ها متوقف شد و حتی تلاش برخی از کارشناسان در زمان دولت دکتر رجایی نیز به‌علت مخالفت عده زیادی درباره برنامههای فضایی که عمدتا از سوی دستگاه‌های اقتصادی صورت می‌گرفت، بی‌نتیجه ماند.
این مسوولان گران بودن هزینه خرید ماهواره و عدم توجیه اقتصادی را از جمله دلایل خود برای مخالفت با برنامههای فضایی اعلام کردند. به هر حال مصوبه شورای عالی امنیت ملی در سال ۷۵، خاتمه‌ای بر تمامی حرف و حدیث‌های مطرح شده در این زمینه بود. مصوبه مذکور، وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات را ملزم به حفظ نقاط مداری و خرید اولین ماهواره کرد. اما این تنها قانون در زمینه فعالیت‌های فضایی در کشورمان نبود؛ چراکه در قانون وظایف و اختیارات وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات نیز موضوع توسعه فناوری فضایی در کشور مورد توجه قرار گرفته و در ماده ۸ و ۹ این قانون، ایجاد سازمان فضایی کشور و توسعه و تکمیل طرح‌های فضایی ذکر شده است.
ماهواره مصباح
ماهوارهای که به گفته برخی از کارشناسان با زمین انس گرفته است. بر اساس برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته، قرار بود ایران به کمک ماهواره مصباح اولین حضور خود در فضای ماورای جو را تجربه کند. «نمادسازی و ایجاد زیرساخت جهت اجرای پروژه‌ها و طراحی و ساخت ماهوارههای کوچک»، «انتقال دانش فنی طراحی و ساخت نمونه مهندسی و فضایی پرتاب» و «آموزش نیروی انسانی و کسب توانایی متخصصان و پژوهشگران کشور»، از جمله اهدافی است که از سوی مسوولان برای اجرای این پروژه تبیین شده بود. این ماهواره قرار بود، پس از پرتاب امکان ارسال و دریافت پیغام‌های کوتاه مانند فکس، ذخیره و ارسال دیتای شبکه‌هایی مانند گاز، آب و برق و همچنین قرائت اتوماتیک کنتور از راه دور را فراهم کند. دریافت اطلاعات مربوط به اموال و اجناس در هنگام نقل و انتقال و جمع‌آوری اطلاعات جوی از ایستگاه‌های هواشناسی و مانیتورینگ شرایط محیطی و اندازه‌گیری میزان فشار، از دیگر کاربردهایی است که کارشناسان برای این ماهواره متصور هستند.
زمان‌بندی پرتاب مصباح
نخستین مطالعات برای طراحی و ساخت ماهواره مصباح از سال ۷۰ آغاز شد. در آن دوره مطالعاتی در مورد ماهوارههای کوچک در مرکز تحقیقات مخابرات صورت گرفت و به‌دنبال آن با تهیه و ارائه پیشنهاد ساخت ماهواره کوچک به رییس‌جمهوری وقت، مطالعات جامع روی آن آغاز شد. اما به‌دلیل مخالفت‌هایی این تلاش‌ها بسیار کند پیش رفت. بالاخره موافقت‌نامه برای ساخت ماهواره مصباح میان وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات و وزارت علوم در سال ۷۶ به امضا رسید و پس از آن ساخت نمونه آزمایشگاهی آغاز شد. اما چهار سال طول کشید تا عملیات ساخت این ماهواره در مرکز تحقیقات مخابرات ایران و سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران، با همکاری یک شرکت ایتالیایی آغاز شود. نخستین بار زمان پرتاب ماهواره مصباح از سوی معتمدی وزیر پیشین ارتباطات و فناوری اطلاعات و در مراسم معرفی رییس سازمان فضایی، اعلام شد. وی در این مراسم یک سال و چهار ماه بعد یعنی خردادماه سال ۸۳ را به‌عنوان زمان پرتاب این ماهواره اعلام کرد. هشت ماه بعد از این مراسم یعنی نیمه اول سال ۸۳ بود که «شفتی» رییس اسبق سازمان فضایی کشور در جلسه مطبوعاتی که برای تشریح اهداف، وظایف و برنامههای سازمان فضایی تشکیل شده بود، اعلام کرد یک سال تا زمان پرتاب ماهواره مصباح مانده است. از سوی دیگر و در همان برهه زمانی، مجری این طرح طی مصاحبه‌ای زمان پرتاب آن را بهار ۸۴ اعلام کرد. در پاییز همان سال بود که رییس وقت پژوهشکده انتقال مرکز تحقیقات مخابرات ایران طی مصاحبه‌ای از پاییز سال ۸۴ به‌عنوان زمان پرتاب این ماهواره یاد کرد. اما بعد از آن دیگر هیچ اظهارنظر و زمان جدیدی برای پرتاب مصباح اعلام نشد تا اینکه ۹ ماه بعد یعنی در مردادماه سال ۸۴ طی مراسمی از نمونه فضایی آن پرده‌برداری شد. در این مراسم که وزرای ارتباطات و فناوری اطلاعات و علوم و تحقیقات و فناوری وقت نیز حضور داشتند، هشتم مهرماه همان سال به‌عنوان زمان پرتاب آن ماهواره اعلام شد. اما این بار نیز ماهواره مصباح در زمان مقرر به فضا پرتاب نشد و باز شاهد تاخیری دیگر در پرتاب آن بودیم که تا به امروز نیز ادامه داشته است. رییس سابق مرکز تحقیقات مخابرات ایران دلیل تاخیر در پرتاب این ماهواره را بالا بودن هزینه پرتاب دانست که بر همین اساس و به‌منظور کاهش هزینه پرتاب قرار شد تا ماهواره مصباح به همراه ماهواره دیگری پرتاب شود.
ماهواره زهره
ماهواره مخابراتی زهره، یکی دیگر از برنامههای فضایی کشورمان است که با اجرای آن، به یک ماهواره با کاربردهای مختلف دست پیدا خواهیم کرد. بر اساس اطلاعات موجود موضوع ساخت و پرتاب زهره به نخستین تلاش‌های ایران برای حضور در فضا برمی‌گردد. به‌گونه‌ای که گفته می‌شود این بحث در سال ۵۶ در دستور کار دولت ایران قرار گرفت، اما اجرای آن بعد از پیروزی انقلاب متوقف شد. در دهه ۶۰ نیز چند بار بحث ساخت ماهواره زهره به میان آمد که به‌دلیل ظرفیت‌های پایین شبکه در ایران و قیمت‌های بالای جهانی در این بخش، با واکنش مخالف برخی از مقام‌های ایرانی روبه‌رو شد. مناقصه ساخت این ماهواره برگزار شد و در سال ۸۰ بود که شرکت «آویا اکسپورت» روسی به‌عنوان برنده مناقصه اعلام شد. اعلام رسمی برنده مناقصه، مخالفت برخی از کارشناسان و گروهی از نمایندگان مجلس ششم را به‌دنبال داشت. به هر حال مذاکرات با برنده مناقصه نزدیک به سه سال به‌طول انجامید و کارشناسان علت طولانی شدن این زمان را ناتوانی شرکت روسی در تامین خواسته‌های ایران می‌دانستند. حتی کار تا جایی پیش رفت که یک سال پیش از امضای قرارداد، مسوولان اعلام کرده بودند به‌دلیل ناتوانی شرکت «آویا اکسپورت» در ارائه تضمین از طرف دولت روسیه برای اجرای این پروژه، از امضای قرارداد با این شرکت صرف‌نظر کردند. اما بعد از مدتی، مذاکرات دو طرف نتیجه داد و در بهمن‌ماه سال ۸۳ و با حضور وزیر ارتباطات ایران و معاون سازمان فضایی روسیه، قرارداد ساخت ماهواره زهره میان ایران و شرکت روسی به امضا رسید. اما هنوز از سرنوشت آنها خبری نیست.
سینا ۱ نخستین ماهواره ایرانی در فضا
ماهواره «سینا۱» نخستین ماهواره ایرانی بود که به فضا پرتاب شد و به‌واسطه آن ایران به‌صورت عملی وارد باشگاه فضایی شد. دولتمردان کشورمان از سال ۷۸ مذاکراتی را برای خرید این ماهواره آغاز کردند که از میان پنج کشور آسیایی و اروپایی، روسیه برنده مناقصه ساخت و پرتاب ماهواره «سینا۱» شد. در پروژه ساخت نخستین ماهواره ایرانی که در مدار زمین قرار گرفت، انستیتو هواپیمایی روسیه و شرکت‌های «پالتوت» و «آیتک» روسیه به همراه وزارت علوم و تحقیقات و فناوری و موسسه مهندسی نقشه‌برداری حضور داشتند. این ماهواره ۱۷۰کیلوگرم وزن دارد و در هر ۲۴ ساعت ۱۵بار به دور زمین می‌چرخد. آبان‌ماه سال گذشته بود که ماهواره «سینا۱» به‌عنوان نخستین ماهواره ایرانی به‌وسیله موشک «کاسموس۳» به همراه سه ماهواره دیگر از کشورهای روسیه، چین و بریتانیا پرتاب شد.
و اما . . .
در نهایت با توجه به اقداماتی که در سال گذشته صورت گرفته است، می‌توان امیدوار بود که در سال ۸۷ افق‌های روشن‌تری پیش روی برنامههای فضایی کشور باشد که قطعا با مشخص شدن تکلیف دو ماهواره قدیمی و شاید بهتر باشد بگوییم نفرین شده زهره و مصباح شاید مجالی برای نفس کشیدن ایران در فضا به وجود آید.
ارسال نظر