می‌خواهیم اتحادیه باشیم

م.ر.بهنام رئوف

به طور کلی پیشبرد اهداف هر تجارتی در گرو انجام تصمیمات و فعالیت‌های گروهی است. این فعالیت‌ها خواه می‌تواند به صورت فردی باشد و خواه در قالب یک صنف، تشکل و اتحادیه‌ها صورت گیرد. فن‌آوری اطلاعات و ارتباطات از جمله علوم و صنایعی است که این روزها رشدی شتابان گرفته است و به یکی از شاخصه‌های اصلی در سنجش توسعه یافتگی کشورها تبدیل شده است. این صنعت نسبتا جوان همانند سایر صنایع دیگر زیر شاخصه‌های بسیاری دارد که نشر الکترونیک یا همان e-publishing یکی از زیر شاخصه‌های مهمی‌است که این روزها علاوه بر رشدی روزافزون به عنوان مکملی برای سایر زیرشاخصه‌های دیگر آی‌تی همچون آموزش الکترونیکی یا مجازی شده است. نشر الکترونیکی، اما در ایران نیز پدیده‌ای کم سن و سال است و جزو معدود فعالیت‌هایی است که از همان بدو شکل‌گیری به دنبال انسجام و فعالیت گروهی بوده است. نمونه بارز آن هم تشکیل مجمع ناشران الکترونیک در سال ۷۸ است. چندی پیش اتفاق تازه‌ای در این مجمع شکل گرفت و آن هم تغییر در صندلی ریاست این نهاد متولی نشر الکترونیک بود. دکتر اتفاق چند ماه پیش جایگزین محمد امین شهرستانی شد تا با یک مدیر تازه نفس برنامه‌های این مجمع را با قدرت بیشتری دنبال کند؛ اما از سوی دیگر شهرستانی به دنبال تاسیس نهادی تازه با نام تشکل ناشران الکترونیک و رسانه‌های دیجیتالی رفت تا بار دیگر با تشکیل یک نهاد موازی بسیاری از فعالیت‌های صورت گرفته در گذشته را زیر سوال برده و با موازی کاری بسیاری از برنامه‌های آینده مجمعی که روزی خود عهده‌دار مدیریت آن بود را با چالش روبه‌رو کند. به دنبال تغییر مدیریت در مجمع ناشران الکترونیک گفت‌و‌گویی با دکتر اتفاق رییس جدید مجمع انجام دادیم که در ادامه می‌خوانید.

برای شروع بحث بپردازیم به تاریخچه شکل‌گیری مجمع و فعالیت‌هایی که تا به حال این نهاد انجام داده است.

مجمع ناشران الکترونیک از سال ۷۷ شروع به کار کرد و در سال ۷۸ در نمایشگاه بین‌المللی کتاب اولین نمایشگاه نشر الکترونیک را برگزار کرد. قبلا این نمایشگاه بیشتر در قالب نمایشگاه کتاب و اطلاع‌رسانی فعالیت داشت که از آن زمان بخش نشر الکترونیک نیز به آن اضافه و در حقیقت تعامل ما با ارشاد از آن زمان شروع شد. به صورت کلی عمده فعالیت اعضای این صنف پرداختن به محتوا است. این محتوا می‌تواند در شکل کاغذی به شکل کتاب دیده ‌شود و در شکل الکترونیکی در غالب سی‌دی‌های چند رسانه‌ای است. این نوع نشر امکانات بیشتری را نسبت به نشر کاغذی دارد چرا که این رسانه در عین اینکه متن را برای شما عرضه می‌کند تصویر، صدا، موسیقی، فیلم، انیمیشن و فضاهای مجازی را نیز برای شما به ارمغان می‌آورد. هر چه جلوتر برویم تکنولوژی چند رسانه‌ای پیشرفت کرده و دستاوردهای بیشتری را می‌تواند برای مخاطب به همراه داشته باشد، بنابراین از لحاظ محتوا سنخیت نزدیکی با نشر سنتی یا همان نشر کاغذی دارد. به غیر از حضور در نمایشگاه کتاب، اعضای این صنف حضور فعالی نیز در نمایشگاه‌های الکامپ و رسانه‌های دیجیتالی داشته‌اند. به عنوان مثال در نمایشگاه قرآن که چندی پیش برگزار شد و‌صرفا آثار قرآنی در آن شرکت داده شده بود؛ بالغ‌بر ۵۰۰ محصول جدید در قالب نشر الکترونیک به نمایش درآمد که عمدتا از آثار جدید اعضای مجمع بود.

در نمایشگاه یاد یار مهربان نیز که به تازگی برگزار شد و مجمع ناشران الکترونیک سهم عمده ای در برگزاری آن داشت بخشی به عنوان نشر الکترونیک با ارائه یک‌هزار و ۷۰۰ محصول جدید که عموما نرم‌افزارهایی کمک آموزشی بودند در کنار نمایشگاه پذیرای بسیاری از بازدیدکنندگان بود.

تعامل مجمع با وزارت ارشاد چگونه است؟

به طور قطع تمام ‌عزیزانی که در وزارت ارشاد به نوعی به این موضوع مربوط هستند، نسبت به مفهوم نشر الکترونیک به عنوان پدیده‌ای جدید نگاه می‌کردند و آن را قبول داشتند، اما تفاوت‌هایی در سلیقه‌ها وجود داشت. یکی از مباحث زمینه‌ساز و بحث بر انگیزی که ما هر ساله با آن روبه‌رو بودیم نمایشگاه بین‌المللی کتاب بود. با توجه به آنکه هر سال تقاضا در بخش کتاب زیاد تر می‌شد طبیعتا برای نشر الکترونیک نیز با افزایش تقاضا روبه‌رو بودیم؛ اما در این بین با کمبود فضا روبه‌رو می‌شدیم. با این وجود هر ساله با کمک دوستان در وزارت ارشاد بخش ناشران الکترونیک را در کنار نمایشگاه بین‌المللی کتاب برگزار می‌کردیم.

یکی از مواردی که ما از سال اول همکاری با ارشاد آن را دنبال می‌کردیم آن بود که باید جایگاهی در ارشاد برای نشر الکترونیک تعریف شود.

در یک زمانی بحث از یک شورای عالی به نام نشر الکترونیک مطرح شد و قرار شد این مفاهیم در آن شورا بررسی شود؛ اما سال گذشته بخشی با عنوان دفتر فن‌آوری اطلاعات و رسانه‌های دیجیتال در وزارت ارشاد شکل گرفت که به نوعی می‌تواند کمک بسیاری به فعالان این حوزه داشته باشد.

در حال حاضر با تعاملات جدیدی که اندیشیده شده و قدم‌های جدیدی که برای آن برداشته شده است تعامل و نزدیکی بیشتری با این دفتر صورت گرفته است.

در حال حاضر چند عضو دارید؟

بالغ‌بر ۲۵۰ عضو.

بحث‌های زیادی پیرامون اینکه مجمع از اهرم قدرتی لازم برخوردار نیست وجود دارد؛ حتی برخی از فعالان معتقدند که نشر الکترونیک باید یک اتحادیه مستقل داشته باشد. در این باره توضیح دهید.

در‌حال‌حاضر ما در قالب مجمع در حال فعالیت هستیم و احساس می‌کنیم که اعضا مزایای صنف بودن را در مجمع دیدن و به آن باور دارند و مجموعه مدیریت هم به دنبال ایفای حقوق اعضا هستند؛ اما یکی از مواردی که ما از ابتدا دنبال می‌کردیم تشکیل اتحادیه است. مجمع در حال حاضر به صورت هیات موسس اداره می‌شود و برنامه‌های معینی برای طی کردن مسیر به سمت اتحادیه شدن دارد. بخشی از این پیش‌نیازها فراهم شده است و برای مابقی هم تمهیداتی اندیشیده شده که امیدوارم دست‌اندرکاران تا حدی مسیر را برای ما هموارتر کنند.

برای آنکه ما بتوانیم اتحادیه شویم باید برای مدتی در یک اتحادیه ثبت شده میهمان باشیم. در حال حاضر مجمع میهمان اتحادیه ناشران و کتاب فروشان است. بعد براساس قواعدی که در ارشاد وجود دارد ما باید به تعداد حد نصابی از اعضای عضو این اتحادیه برسیم و زمانی که به آن حد نصاب رسیدیم می‌توانیم مجمع را برگزار کنیم.

ما در وزارت ارشاد مجمع را ثبت کردیم و برای تبدیل به اتحادیه باید قوانین خاص این وزارتخانه را رعایت کنیم که رعایت این قوانین هم زمان‌بر است.

نمی‌توانستید از طریق وزارت بازرگانی اقدام کنید؟

بین این گزینه‌ها و چند گزینه دیگر، فکر کردیم وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی چون به موضوع نشر می‌پردازد سنخیت بیشتری با کار ما دارد. زمانی که تلاش‌مان را برای اتحادیه شدن آغاز کردیم، طبق قانون باید در یک اتحادیه میهمان می‌شدیم تا تعداد اعضای‌مان به ۳۰ عضو برسد. در حال عضو‌گیری بودیم که این قانون تغییر کرد و گفتند باید ۳۰۰ عضو داشته باشید.

رایزنی‌های زیادی کردیم تا به ما اجازه دادند با همان ۳۰ عضو اتحادیه را تشکیل دهیم. پس از آن طبق قانون وزارت ارشاد باید اعضا پروانه نشر می‌داشتند. صدور این پروانه شرایط خاصی دارد که اصولا یک شرکت فعال در زمینه نشر الکترونیک ماهیتش با آن شرایط متفاوت است. رایزنی‌هایی هم برای حل این مشکل شد و در نتیجه مجوز نشری داده شد که شرایط سخت سابق در آن وجود نداشت. علاوه بر آن مجوز کسب هم لازم بود که گرفتن آن هم مراحل دشواری دارد.

بالاخره الان چند شرکت همه مجوزهای لازم را دریافت کرده‌اند؟

۶۰ درصد از ۳۰ شرکت مورد نیاز برای تشکیل اتحادیه تمام مجوزها را دریافت کرده‌اند. بقیه نیز مجوز نشر دارند. بیش از ۱۰ شرکت هم تاکنون توانسته‌اند جواز کسب اخذ کنند.

قدرت حقوقی این اتحادیه چقدر است؟ مثل اتحادیه رایانه قدرت قهری دارید یا مثل اتحادیه‌های زیر نظر اتاق بازرگانی صرفا یک تشکل هستید با نام اتحادیه؟

یک چیزی بین این دو.

قانون یک‌سری امکانات برای ما در نظر گرفته است که می‌توانیم از آنها سود ببریم.

یک بحث دیگر هم مطرح است. اصلا چرا نشر الکترونیک نیاز به اتحادیه دارد. شما می‌توانید در قالب سازمان نظام صنفی یا اتحادیه‌های دیگر خواسته‌های خود را دنبال کنید. اگر هم نیاز به یک نهاد جدا است، در نهایت می‌توانید یک تشکل باشید.

به هر حال وجود یک تشکل و سازمان که جنبه قانونی و حمایتی داشته باشد، تاثیرات زیادی دارد. هم‌اکنون که در حال تشکیل اتحادیه هستیم، تاثیر خود را در حوزه نشر الکترونیک گذاشته‌ایم. در جلساتی که با وزیر ارشاد و معاونانش داشته‌ایم، نشر الکترونیک را برای بخش دولتی جا انداخته‌ایم. با مجوز نشری که دریافت کردیم اعضای‌مان از پرداخت مالیات معاف شده‌اند. همچنین امکان استقرار شرکت‌های فعال در این حوزه در مکان‌هایی با کاربری مسکونی فراهم شده است.