دنیای‌اقتصاد- مرکز پژوهش‌های مجلس طی گزارشی، به بررسی وضعیت کشورمان از نظر شاخص‌های فناوری و اطلاعات پرداخته است. شاخص‌های متعددی برای سنجش وضعیت فناوری و اطلاعات کشورها از سوی سازمان‌های جهانی منتشر می‌شوند که معتبرترین آنها توسط اتحادیه بین‌المللی مخابرات، بانک جهانی و برنامه توسعه سازمان ملل انتشار پیدا می‌کند.

در این گزارش به منظور شناسایی جایگاه ایران بین کشورهای منطقه، شاخص‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات در سه حوزه شاخص‌های اقتصادی، دولت الکترونیکی و شاخص‌های توسعه ارتباطات بررسی شده است.
حجم اندک صادرات محصولات ای سی تی
یکی از زیرمجموعه‌های شاخص‌های اقتصادی مرتبط با فناوری اطلاعات، صادرات محصولات این حوزه به بازارهای بین‌المللی است. نتایج بررسی‌ها در این شاخص نشان می‌دهند که صادرات محصولات فناوری اطلاعات، سهم اندکی از محصولات صادراتی کشور را شکل می‌دهد. براساس اطلاعات بانک جهانی، صادرات محصولات فناوری اطلاعات و ارتباطات تنها ۳۵ هزارم درصد از کل محصولات صادراتی ایران را شکل می‌دهد که موجب شده رتبه ایران از نظر درصد صادرات محصولات فناوری اطلاعات و ارتباطات به کل محصولات صادراتی در بین ۱۷ کشور منطقه پایین‌تر از کشور عربستان و در رده دوازدهم قرار بگیرد. به باور گردآورندگان این گزارش جایگاه نامناسب ایران در این بخش می‌تواند ناشی از سهم بالای نفت و مشتقات نفتی در سبد محصولات صادراتی کشورمان باشد. اما دومین زیرمجموعه مرتبط با شاخص‌های اقتصادی با فناوری اطلاعات به بخش صادرات خدمات فناوری اطلاعات و ارتباطات به کل خدمات صادراتی شامل خدمات رایانه‌ای و ارتباطی (مخابرات و خدمات حمل‌ونقل پستی) و خدمات اطلاعاتی (داده‌ای رایانه‌ای و تراکنش‌های خدماتی مرتبط با خبر) اختصاص‌دارد، اما متاسفانه براساس اطلاعات مرکز پژوهش‌های مجلس، صادرات خدمات فناوری اطلاعاتی کشورهای عمان، اردن، یمن، ازبکستان، امارات، ترکمنستان، عربستان، قطر، کویت، عراق، بحرین، افغانستان و ایران موجود نیست. از آنجا که بانک جهانی این اطلاعات را از کشورها دریافت می‌کند، فقدان این اطلاعات نشان می‌دهد که آمار مربوط به این بخش توسط مسوولان کشور گزارش نشده است. سومین زیرمجموعه شاخص‌های اقتصادی مرتبط با فناوری اطلاعات، به نقش مثبت اینترنت پهن باند در توسعه اقتصادی، افزایش درآمد و کاهش هزینه‌ها ارتباط دارد که متاسفانه در این بخش نیز ایران جایگاه مناسبی ندارد. براساس معیار‌های بانک جهانی حق اشتراک پهن باند و نسبت آن به سرانه تولید ناخالص داخلی نشانگر آن است که اینترنت پهن باند از لحاظ مالی چه میزان در دسترس است. ایران در زمینه نسبت تعرفه اینترنت پهن باند به سرانه تولید ناخالص داخلی در مقایسه با ۱۹ کشوری که اطلاعاتشان موجود است با احتساب نرخ رسمی دلار در جایگاه ۱۳ منطقه قرار دارد.


ثبات در توسعه دولت الکترونیک
یکی از معتبرترین شاخص‌های سنجش و ارزیابی دولت الکترونیک شاخص توسعه دولت الکترونیکی سازمان ملل است که قانون برنامه پنجم توسعه کشور نیز به این شاخص توجه ویژه‌ای دارد. براساس این قانون، شاخص توسعه دولت الکترونیک ایران باید در پایان برنامه در رتبه دوم قرار بگیرد، اما گزارش‌های ارائه شده توسط مجامع بین‌المللی و همچنین گزارش اخیر مرکز پژوهش‌های مجلس در این زمینه نشان می‌دهد که کشور برای رسیدن به این هدف، تا مقصد مشخص شده فاصله زیادی دارد.
در زمینه شاخص توسعه دولت الکترونیک به‌رغم رشد ۸ پله‌ای در رتبه‌بندی جهانی، جایگاه ایران در زمینه توسعه دولت الکترونیکی در ۴ سال اخیر نسبت به کشورهای سند چشم‌انداز بدون تغییر در جایگاه ۱۶ باقی مانده است. به این ترتیب بین تحقق اهداف برنامه پنجم توسعه که در آن جایگاه دوم منطقه را در این شاخص مد نظر قرار داده و جایگاه کنونی فاصله بسیاری وجود دارد.
براساس گزارش دفتر فناوری‌های نوین مرکز پژوهش‌های مجلس،‌ شاخص توسعه دولت الکترونیک به‌رغم رشد 8 پله‌ای در رتبه‌بندی جهانی، جایگاه ایران در زمینه توسعه دولت الکترونیکی در 4 سال اخیر نسبت به کشورهای سند چشم‌انداز بدون تغییر در جایگاه 16 باقی مانده است. به این ترتیب بین تحقق اهداف برنامه پنجم توسعه که در آن جایگاه دوم منطقه را در این شاخص مد نظر قرار داده و جایگاه کنونی فاصله بسیاری وجود دارد. همچنین شاخص توسعه دولت الکترونیکی از سه زیر شاخص زیرساخت‌های فناوری اطلاعات، خدمات برخط و سرمایه انسانی تشکیل می‌شود. توسعه سریع‌تر زیرساخت‌های کشورهای منطقه موجب شده که رتبه زیرشاخص زیرساخت‌های فناوری اطلاعات ایران کاهش پیدا کند.
افزایش فاصله با جهان
اما شاید نگران کننده ترین بخش این گزارش به ارائه آمار در خصوص شاخص‌های توسعه ارتباطات شامل ضریب نفوذ اینترنت، ضریب نفود اینترنت پهن باند، پهنای باند بین‌المللی، ضریب نفوذ تلفن ثابت و تلفن همراه باز گردد.
براساس گزارش دفتر فناوری‌های نوین مجلس به جز توسعه در بخش ضریب نفوذ تلفن ثابت، در بقیه زیرشاخص‌های توسعه ارتباطات کشورمان فاصله بسیاری با جایگاه اول منطقه دارد. همانطور که کارشناسان مرکز پژوهش‌های مجلس نیز در این گزارش یادآور شده‌اند در بخش ضریب نفوذ اینترنت کشور با توجه به آمارهای متناقض از سوی وزارت ارتباطات چندان نمی‌توان به جمع‌بندی درستی در خصوص جایگاه ایران در این بخش رسید. برای مثال براساس اطلاعاتی که این وزارتخانه به مجامع بین‌المللی از جمله بانک جهانی ارائه کرده است، ضریب نفوذ ایران در سال ۲۰۱۱، ۲۱ درصد بوده که با این احتساب ایران در بین ۲۴ کشور منطقه در رتبه ۱۷ و بعد از کشورهایی نظیر مصر، اردن، ارمنستان، ازبکستان و سوریه قرار دارد.
اما آمارهای رسمی داخلی در همان سال ضریب نفوذ کشور را بیش از 46 درصد نشان می‌دهد. همچنین اتحادیه جهانی مخابرات در یکی از گزارش‌های خود در سال 2012 ضریب نفوذ اینترنت ایران در سال 2010 را 13 درصد اعلام کرده که کمتر از آمار قابل بارگیری و دانلود از وبگاه این مجموعه است. یعنی آمار ارائه شده توسط اتحادیه جهانی مخابرات نیز با یکدیگر همخوانی ندارد.
اما در بخش ضریب نفوذ اینترنت پهن‌باند در بین کشورهای منطقه نیز ایران رتبه چندان مطلوبی کسب نکرده است. براساس این گزارش اینترنت پهن باند به خاطر فرصت‌های جدیدی که به وجود می‌آورد از لحاظ نقش‌اش در توسعه اقتصادی بیشتر مورد تاکید قرار می‌گیرد. تعریف اینترنت پهن باند در بیشتر کشورهای منتطقه ۲۵۶ کیلو بیت بر ثانیه است، اما در بعضی مناطق ۵۱۲ یا ۱ مگا بیت بر ثانیه لحاظ می‌شود. براساس اطلاعات بانک جهانی رتبه ایران در سال ۲۰۱۰ از بین ۲۳ کشور منطقه بعد از کشورهایی نظیر قطر، قزاقستان، عربستان، لبنان، ارمنستان و اردن در جایگاه ۱۲ قرار دارد.