مهران تابش

اطلاع‌رسانی دقیق و شفاف از هنجارها و ناهنجاری‌ها در خیلی از موارد می‌تواند تاثیر بسزایی در آرامش جامعه داشته باشد. آگاه نمودن مردم از امکاناتی که می‌توانند از طریق بکارگیری بانکداری الکترونیکی بدست آورند از این دست هنجارها و مردم را در جریان مشکلات سیستم‌های بانکی نیزگذاردن، مطلع نمودن ایشان از ناهنجاری‌های سامانه‌های بانکی است. چندی است (خصوصا در انتهای سال گذشته) بانک مرکزی در اقدامی پسندیده بانک‌هایی که در پرداخت‌های الکترونیکی خود مشکل داشته‌اند را معرفی و جریمه نیز می‌نماید! در این راستا و جهت اطلاع عموم مردم و آگاه نمودن ایشان از شرایط عملیات مربوط به کارت‌های بانکی لازم است توضیحاتی ارائه گردد.

زمانی که آحاد مردم در یکی از بانک‌ها حسابی باز می‌کنند که امکان انجام عملیات (عمدتا دریافت) با کارت را به آنها می‌دهد نحوه عمل بدین‌گونه است که حساب‌ها به‌صورت متمرکز نگهداری می‌گردند و زمانی که ذینفع برای دریافت وجه به دستگاه خودپرداز یا POS مراجعه می‌کند زنجیره‌ای از امکانات سخت افزاری، مخابراتی و نرم‌افزاری بکار گرفته می‌شوند تا این سرویس در اختیار وی قرار گیرد.

هنگامی‌که مشتری برای استفاده از حساب خود بوسیله کارت اقدام می‌نماید دو حالت اتفاق می‌افتد یا این‌که دستگاه سرویس‌دهنده (خودپرداز یا POS ) تحت مدیریت همان بانکی قرار دارد که حساب نیز نزد آن بانک نگهداری می‌شود، در این صورت کل مدیریت پرداخت در حیطه اختیار همان بانک است و موفقیت یا عدم موفقیت یا درجه کیفی سرویس دهی همگی بنام بانک مربوطه ثبت می‌گردد. در این حالت به عنوان مثال حساب‌مان در بانک صادرات است و ما هم به خودپرداز همان بانک برای دریافت پول مراجعه کرده‌ایم! حالت دوم زمانی اتفاق می‌افتد که ما بخواهیم از امکانات بانکی دیگر (غیر از بانکی که نزد آن حساب داریم) استفاده کنیم مثلا از طریق خودپرداز بانک ملی بخواهیم از حساب‌مان در بانک سپه برداشت نماییم. در این شرایط یک داد و ستد اطلاعاتی بین دو بانک مبدا و مقصد اتفاق می‌افتد. برای مدیریت این ارتباط امکاناتی در بانک مرکزی تعبیه شده است که مدیریت داد و ستد اطلاعات بین دو بانک را به انجام می‌رساند. یک سوئیچ(شتاب) بر رفت و آمد اطلاعات با مدنظر داشتن کلیه جوانب امر (من‌جمله مسائل امنیت تبادل اطلاعات) مسلط بوده و این رفت و آمد اطلاعات را تحت کنترل دارد. در نتیجه هنگام استفاده از کارت، یا در حیطه عملیاتی یک بانک قرار داریم یا اینکه در قلمرو دو بانک عمل می‌نماییم که در حالت دوم شتاب واسط برقراری ارتباط ماست. با ذکر این مقدمه متوجه می‌شویم که وقتی بانک مرکزی اقدام به اطلاع‌رسانی درمورد تراکنش‌های ناموفق می‌کند مرادش تراکنش‌هایی است که بین بانک‌های مختلف اتفاق می‌افتد و در این آمار تراکنش‌های درون بانکی که کاملا تحت مدیریت خود بانک‌ها است به هیچ وجه دخیل نیست.اقدام بانک مرکزی در اعمال جریمه برای تراکنش‌های ناموفق شتابی بانک‌ها اقدامی است مبارک که از یک سو موجب ارتقای تکریم ارباب رجوع و از سوی دیگر موجد انگیزه‌ای مضاعف برای رقابت بین بانک‌ها و بهبود سرویس‌دهی آنان می‌شود. میزان جریمه و درصد تراکنش‌های ناموفق می‌تواند به عنوان شاخصی برای مقایسه مطلوبیت سرویس ATM بانک‌ها مورد توجه قرار گیرد. در خبرها آمده بود بانک مرکزی برای تراکنش‌های ناموفق اسفندماه گذشته، بانک‌های کشور را نزدیک به یک میلیارد و سیصد‌میلیون تومان جریمه کرده است. خبرها همچنین حکایت از وجود ۱۱‌میلیون و ۴۶۶‌هزار و ۷۹۴ تراکنش ناموفق از مجموع ۹۶‌میلیون و ۳۷۷‌هزار و ۳۶۶ تراکنش صورت گرفته در سوئیچ کارت‌ها در این ماه دارد. حال سوال مهمی که به ذهن تبادر می‌کند این است که آیا خود شتاب در عدم موفقیت این تبادل اطلاعات نقش دارد یا خیر؟ با یک استدلال ساده می‌توان گفت، اگر جمع تراکنش‌های ناموفق بانک‌ها با جمع تراکنش‌های ناموفق کل شبکه برابر است نتیجه می‌گیریم خطای شتاب صفر است که در این صورت موضوع بسیار خوشایند بوده و باید به دست‌اندرکاران شتاب تبریک قاطعانه گفت که از استانداردهای جهانی نیز پیشی گرفته‌اند! اما اگر این چنین نیست، خطاهای شتاب کجا است آیا بانک مرکزی حکمی هم برای این خطاها صادر می‌کند؟ و آمار آن را به اطلاع عموم می‌رساند. بنظر می‌آید مسوولین محترم بانک مرکزی می‌باید در شفاف‌سازی امر اقدامی انجام داده و در کنار این آمار خطاهای شتاب را نیز اعلام نمایند. یادآوری این نکته نیز خالی از لطف نیست که شتاب از همان سوئیچی استفاده می‌کند که مقام اول و دوم خطاهای اسفند را در بانک‌های کشور کسب نموده است!