آسیب‌شناسی شکست ERP در ایران
سیستم پذیر نیستیم
در حال حاضر بازار خرید و فروش نرم‌افزار با انواع محصولات متنوع روبه‌رو است. هر روز شاهد ورود یک نرم‌افزار به بازار این محصولات هستیم که هرکدام بسته به نوع طراحی خود کارایی خاص و مشتریان خاص خود را دارند.
سونیتا سراب‌پور
در حال حاضر بازار خرید و فروش نرم‌افزار با انواع محصولات متنوع روبه‌رو است. هر روز شاهد ورود یک نرم‌افزار به بازار این محصولات هستیم که هرکدام بسته به نوع طراحی خود کارایی خاص و مشتریان خاص خود را دارند. یکی از نرم‌افزارهایی که در چند سال اخیر مورد استفاده مدیران سازمان‌ها و شرکت‌های بزرگ قرار گرفته نرم‌افزار ERP است. نرم‌افزاری که می‌تواند مدیریت کاملی بر منابع داشته باشد و قیمت تمام شده خدمات یا محصولات را به شکل باور نکردنی به حداقل برساند. گفتنی است این نرم‌افزار مانند سایر محصولات نرم‌افزاری در کشور ما نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد با این تفاوت که این استفاده برعکس موفقیتی که برای شرکت‌های خارجی به همراه داشته کمک چندانی به بالا بردن سرعت کارایی شرکت‌های داخلی نکرده است.
بنابراین اظهارات کارشناسان عدم آگاهی مدیران شرکت‌ها از این نرم‌افزار، نبود مشاوران قوی، عدم امکان سرمایه‌گذاری کلان و... از اصلی‌ترین موانع رشد نرم‌افزار ERP در میان سازمان‌ها و شرکت‌های داخلی است.
ERP و کاربردهای آن
ارائه تعریفی جامع برای ERP مشکل است. صاحب‌نظران تعاریف مختلفی برای ERP ارائه داده‌اند که هر کدام جنبه‌های خاصی از این سیستم را مورد توجه قرار می‌دهد، اما در یک تعریف کلی می‌توان گفت، ERP یک سیستم جامع نرم‌افزاری است که هدف آن یکپارچگی و گسترش اطلاعات بین تمامی بخش‌های سازمان از جمله مالی، تولید، انبار، منابع انسانی، زنجیره عرضه و مدیریت مشتریان است. همچنین این سیستم نرم‌افزاری قدرت برنامه‌ریزی و پاسخگویی به موقع و سریع به مشتریان را نیز ممکن می‌سازد.
یکی از ویژگی‌های نرم‌افزاری ERP این است که به صورت آماده، از پیش طراحی شده و با توجه به ویژگی‌های مختلف هر سیستم در بازار موجود است و عرضه‌کنندگان مختلفی آن را در اختیار سازمان‌ها قرار می‌دهند. البته ERP عرضه شده توسط هر یک از آنها دارای ویژگی‌های خاص خود بوده و تفاوت‌های زیادی بین آنها وجود دارد که این تفاوت بیشتر ناشی از پیش‌زمینه شرکت‌های عرضه‌کننده ERP است. به‌عنوان مثال برخی از آنها پیش‌زمینه حسابداری و مالی خوبی دارند، برخی دارای زمینه تولیدی هستند و برخی دارای زمینه تخصصی تهیه سیستم‌های اطلاعاتی منابع انسانی، این تفاوت در زمینه‌ها از یک سو و از سوی دیگر توجه این عرضه‌کنندگان به صنایع خاص و نوع نگرش آنها به ERP، باعث تولید بسته‌های نرم‌افزاری ERP متفاوتی شده است. مثلا ERP عرضه شده توسط یک عرضه‌کننده مناسب صنعت خودرو است و دیگری برای دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی مناسب است.
پیادهسازی ERP در سازمان‌ها یا شرکت‌های مختلف بستری یکپارچه برای تبادل سریع اطلاعات بین بخش و فرآیندهای مختلف فراهم می‌آورد. این یکپارچگی بیشتر از آنجا ناشی می‌شود که تمامی اطلاعات سیستم تنها در یک پایگاه داده ذخیره‌سازی شده و همانند سیستم‌های جزیره‌ای موجود در سازمان‌ها، اطلاعات در پایگاه‌های داده‌ای متفاوت با یکدیگر از جنبه‌های مختلف، ذخیره‌سازی نمی‌شود.
حسن کبیری، مدیر تحلیل و طراحی سیستم شرکت رای دانا، یکی از شرکت‌های تولیدکننده نرم‌افزار ERP در ایران در توضیح کارکردهای این نرم‌افزار می‌گوید: «سیستم‌های برنامه‌ریزی منابع سازمانی یا همان ERP، نوعی از سیستم‌های اطلاعاتی نرم‌افزاری هستند که به منظور مکانیزه کردن تمامی فرآیندها و فعالیت‌های سازمان ایجاد شده‌اند. این سیستم‌ها از اوایل دهه ۹۰ میلادی در کشورهای پیشرفته توسعه یافت. مهمترین ویژگی‌های ERP یکپارچگی اطلاعات، فرآیند گرابودن و توجه به برنامه‌ریزی است.»
وی در خصوص مزایای استفاده این نرم‌افزار توسط سازمان‌ها نیز می‌گوید: «ERP مزایای بسیاری برای سازمان‌ها می‌تواند به همراه داشته باشد، به عنوان نمونه افزایش هماهنگی، سرعت بخشیدن به انجام کارها و فعالیت‌ها، کاهش خطاها و دوباره کاری‌ها، افزایش کیفیت اطلاعات و امکان تحلیل اطلاعات برخی از مزایای استفاده از این سیستم هستند.»
سازمان‌های ایرانی و استفاده از ERP
در حال حاضر تعداد سازمان‌‌هایی که به طور جدی درگیر خرید و پیادهسازی سیستم‌های ERP هستند، چندان زیاد نیست. تنها چند سازمان بزرگ و اصلی در کشور تصمیم به استفاده از این سیستم‌ها گرفته‌اند که در حال حاضر مشغول پیادهسازی این سیستم‌ها در سطح سازمان‌های خود هستند.
اکثر سازمان‌ها منتظر دیدن نتایج پیادهسازی این سیستم‌ها در سازمان‌های دیگر هستند و با وجود شروع فازهای مطالعاتی و مشاوره‌ای عملا در اجرای پروژه اصلی درگیر نشده‌اند. شاید موفقیت یا شکست هر یک از این پروژه‌ها بتواند تاثیر بسیار فراوانی را در بازار ERP کشور ایجاد کند.
سازمان‌های پیشرو نیز به علت فقدان مشاوران مجرب و نمایندگی تولیدکنندگان معتبر در ایران، هزینه‌های زیادی برای مقدمات راه‌اندازی این سیستم صرف کرده‌اند. در واقع هزینه‌هایی چون فرهنگ‌سازی، شناسایی محصولات و بررسی تطابق آنها با نیازهای خود و دیگر هزینه‌های غیر مرسوم، شروع واقعی پروژه‌ها را با تاخیر بسیاری همراه کرده است. همچنین در ادامه نیز با آگاهی یافتن دیگر مشتریان این سیستم‌ها از هزینه‌ها عملا اقبال نسبت به خرید و راه‌اندازی ERP کاهش می‌یابد.
در حال حاضر شرکت‌های بزرگی همچون sap،oracle،logo، ۳iInfotech، q-link،اmincom و .... از اصلی‌ترین تولید کنندگان و صادرکنندگان نرم‌افزار ERP در جهان هستند. البته در زمینه تولید نرم‌افزارهای ERP در ایران شرکت‌های در حال انجام فعالیت هستند، فعالیتی که برخی کارشناسان معتقداند راه به جای نمی‌برد، چرا که طراحی و راه‌اندازی نرم‌افزاری‌های ERP نیازمند سرمایه‌گذاری در حد کلان است و کشور ایران توان ساخت ERP را به دلیل این که نتوانسته نرم‌افزارهای یکپارچه را تولید کند، ندارد.
اما در این خصوص شیرازی، مدیر تحلیل و طراحی سیستم شرکت‌های رای دانا می‌گوید: «نمی‌توان گفت که توان تولید این گونه سیستم‌های نرم افزاری در کشور وجود ندارد، باید قبول کنیم که صنعت آی‌تی در کشور صنعت نوپا و جوانی است و هنوز تا رسیدن به نقطه تعالی و جایگاه اصلی خود راه طولانی در پیش دارد، متاسفانه به علت عدم سرمایه‌گذاری دولت و بخش خصوصی در زمینه آی‌تی و مخصوصا سیستم‌های اطلاعاتی مکانیزه، روند رشد و توسعه ERP در کشور کند شده که در صورت رفع این مشکلات می‌توان امیدوار بود که این محصول در کشور قابل رقابت با محصولات خارجی باشد.»
در همین زمینه کازرونی، استاد دانشگاه و متخصص در این زمینه نیز می‌گوید: «هنوز در ایران به ERP واقعی نرسیده‌ایم، ولی تلاش‌های خوبی در حال انجام است که این تلاش‌ها تا زمانی که حمایت نشود به سختی به ثمر خواهد رسید. آنچه امروزه به نام ERP عرضه می‌شود واقعا ERP نیستند و ماهیت MIS دارند. بزرگ‌ترین خاصیت ERP برنامه‌ریزی منابع در سطح سازمانی است که در محصولات ایرانی هنوز دیده نشده است.»
پیشرفت لاک پشتی
اما صرف نظر از تولید این نرم‌افزار در داخل کشور آنچه که بیشتر از هر چیز نظر کارشناسان را به خود جلب می‌کند این است که با وجود استقبال فراوان شرکت‌ها برای راه‌اندازی این سیستم هنوز استفاده از نرم‌افزار ERP به طور گسترده در کشور پیاده نشده است. برخی تولیدکنندگان علت این امر را عدم آگاهی مدیران ارشد سازمان‌ها نسبت به ERP و سایر سیستم‌های پیشرفته مدیریت می‌داند که این امر باعث شده توجیه اقتصادی مناسبی برای هزینه‌ها و منافع آن وجود نداشته باشد.
کازرونی با تاکید این گفته‌ها می‌افزاید: «یکی از مهمترین عوامل موفقیت ERP در یک سازمان، خواست و تعهد مدیریت در اجرای پروژه ERP است. البته این خواست از فشار رقابتی و نیاز به توسعه سیستماتیک برمی‌خیزد که در ایران این عوامل ضعیف و کم‌جان هستند.» وی در ادامه توضیح می‌دهد: «شرکت‌های دولتی در ایران نیازی به ERP و بهبود فرآیندها را معمولا حس نمی‌کنند. همچنین کوتاه بودن عمر مدیریتی یکی از دلایل عدم رجوع به این گونه پروژه‌ها است. شرکت‌های خصوصی نیز توان مالی کافی برای هزینه ERP را ندارند و شرکت‌های تامین‌کننده نرم‌افزاری هم عمدتا سیستم‌هایی با رویکرد MIS توسعه داده‌اند تا بتوانند محصولات خود را با قیمت‌های پایین به فروش برسانند.»
به گفته این کارشناس انگیزه پایین سازمان‌های دولتی در بهبود و توسعه به علت اتکا به درآمدهای نفتی، نبود فضای رقابتی واقعی، عدم حضور در بازارهای جهانی و درک ناکافی از توانمندی‌های فناوری اطلاعات از اصلی‌ترین چالش‌های عدم پیادهسازی صحیح سیستم ERP در ایران است.
یکی از سوالاتی که در خصوص استفاده سازمان‌ها از نرم‌افزار ERP مطرح می‌شود این است که آیا ERP تنها خرید و نصب و راه‌اندازی این سیستم است یا اینکه باید زیرساخت‌های سازمانی و تغییرات آن هم در سازمان‌ها پیاده شود. محمد یوسفیان، مدیرعامل شرکت نرم‌افزاری حساب و اندیشه و کارشناس ERP در این خصوص اظهار می‌دارد: «برای پیادهسازی ERP به عنوان یک راهکار و ابزار مدیریتی لازم است، سازمان نگاه و رفتار وظیفه‌گرای خود را به نگاه و رفتار فرآیندگرا تغییر دهد. این تغییر نیاز به مهندسی مجدد سازمان دارد که دشوارترین قسمت کار است و اگر سازمانی بدون توجه به این امر، ERP خریداری و فکر پیادهسازی موفق آن را داشته باشد بسیار دور از انتظار عمل کرده است.» وی در ادامه می‌افزاید: «در فرآیند پیادهسازی ERP در سازمان عوامل محیطی، مدیریتی، فرهنگی، اجتماعی، قوانین و مقررات کشوری و... بسیار تاثیرگذار است. در نتیجه باید در انتخاب ERP خارجی دقت و توجه کافی را داشت تا امکان بومی‌سازی آن انجام گیرد.»
به اعتقاد یوسفیان حضور یک مشاور قوی و خوب داخلی که مطالعه و بررسی روی فرآیندهای سازمان، نیازمندی‌های متناسب با انتخاب ERP را سرپرستی و هدایت کند، می‌تواند کمک موثری به سازمان در انتخاب مناسب خود باشد.
شرکت‌های ناموفق
شرکت‌های بزرگ ایرانی با آگاهی از وجود سیستم‌های ERP علاقه‌مند به استفاده از چنین سیستم‌هایی شدند. بر اساس تحقیقات صورت گرفته خرید این نرم‌افزارها به سه طریق یعنی ۱- خرید مستقیم از شرکت‌های معتبر و سازنده نرم‌افزار به نام مصرف در ایران، ۲ - خرید با واسطه از شرکت‌های بزرگ معتبر، به نام یک کشور ثالث و استفاده غیرقانونی آن در ایران و سوم خرید از شرکت‌های کوچک و خرد.
در روش اول که بیشتر مورد استفاده شرکت‌ها و سازمان‌ها بزرگ (عموما دولتی) است، با قیمتی فوق‌العاده گران امکان خرید نسخه‌ای از نرم‌افزار وجود دارد که البته شامل محدودیت تحریم برای ایران نمی‌شود، اما در مقابل خرید آخرین تکنولوژی این شرکت برای ایران وجود ندارد. به عنوان مثال شرکت ایران خودرو یکی از ماژول‌های مالی نسخه R/۳ را از شرکت SAP خریداری کرده است که این نسخه مربوط به سال ۲۰۰۰ و در واقع ارتقای دهه نسخه دهد ۷۰ این شرکت بوده که به ایران خودرو فروخته شده است که این نسخه کاملا به دور از تکنولوژی‌های نوین و زیرساخت‌های جدید و مطرح دنیا است. (برای آگاهی از صحت این موضوع سعی در برقراری تماس با مسوولان شرکت ایران خودرو داشتیم اما به دلیل طی شدن مراحل طولانی اداری و مایل نبودن این شرکت به ارائه اطلاعات خصوصی شرکت! موفق به کسب اطلاعات دقیق نشدیم.)
یوسفیان در این خصوص اظهار می‌دارد: «در چند سال گذشته سازمان‌های بزرگی از جمله ایران خودرو و سایپا، ذوب‌آهن اصفهان، مس سرچشمه، وزارت نیرو و با هزینه‌های گزاف، ERPهای خارجی خریداری و مدعی پیادهسازی و استقرار آنها هستند و هزینه‌های زیادی نیز بابت پشتیبانی پرداخت کرده‌اند، ولی شایعات، حاکی از عدم موفقیت پیاده سازی طرح‌ها را دارد. همچنین سازمان‌ها نیز به طور رسمی اطلاعاتی از عملکرد مثبت یا منفی خود و تجربه به دست آمده را مطرح نکرده‌اند تا حداقل راه‌گشای آیندگان و سازمان‌های علاقه‌مند و متقاضی خرید ERP باشد.»
به اعتقاد این کارشناسان تا زمانی که اطلاع‌رسانی صحیحی از سوی وزارت ICT صورت نگیرد مشکلات استفاده از نرم‌افزار ERP حل نخواهد شد.
وی در ادامه در خصوص برطرف شدن مشکلات این حوزه می‌گوید: «به وزارت ارتباطات و فنآوری اطلاعات که بر حمایت از تولید ERP داخلی تاکید داشت پیشنهاد می‌کنیم، برنامه اجرایی وعملی حمایت‌های مادی و معنوی خود را با همکاری و مشارکت کارشناسان، صاحب‌نظران و سازمان‌های دارای پتانسیل فنآوری اطلاعات و ارتباطات، مانند سازمان نظام صنفی رایانه‌ای که شرکت‌های مدعی تولید ERP داخلی نیز از اعضای این سازمان هستند تدوین و اجرا کنند. همچنین برای ارتقای دانش فنی با ارزیابی، آسیب‌شناسی و کنترل و نظارت روی ERPهای خریداری شده خارجی، تجارت به دست آمده را به شرکت‌های داخلی انتقال دهد و با اختصاص سهمی از بودجه خرید ERP خارجی به حمایت از ERP تولید داخلی به گسترش و رونق بازار داخلی کمک کند.»
بنابر گفته یوسفیان وزارت ICT با اطلاع‌رسانی صحیح می‌تواند شرکت‌ها را در خرید مناسب نرم‌افزارهای ERP کمک کنند و با حمایت شرکت‌های تولیدکننده نرم‌افزار ERP در داخل کشور امکان رشد این صنعت را در داخل فراهم آورد و در ادامه نیز امکان صادرات این محصولات را به کشورهای منطقه‌‌ای فراهم کند.
ارسال نظر